Աշխարհացոյց

ՅԱՂԱԳՍ ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՍՏՈՅԳ

Յաղագս աշխարհագրութեանց յաստուածային գիրս ոչ ուրեք գտանեմք ոճով ասացեալ, այլ դոյղն ինչ դուն ուրեք, եւ այն դժուարահաս եւ տաժանելի։ Արդ վասն զի անհասք դոցա եղեալ, մեք հարկաւորիմք յարտաքինս ձեռնարկել, որք զաշխարհագրութիւնս յարմարիցին ի ճանապարհորդութենէ եւ ի նաւարկութենէ եւ ստուգեցին յերկրաչափութենէ։ Եւ ինքն երկրաչափութիւնն գտաւ յաստեղաբաշխութենէ։ Քանզի ուշ եդեալ առաջինքն խոկային՝ թէ որ տեղիք երկրի ընդ որով կացեալ իցեն մասամբք երկնային բոլորակին։ Եւ զմեծութիւն տուընջեան եւ գիշերաց, եւ զոր ի վերայ երկրի, եւ զոր ի ներքոյ երկրի, միշտ բերելով յայտնեն։ Եւ զբնակութիւն մարդկան ի միջաւրէական գծէն զդիրն առնելով ասպարիսական չափով ըստ նաւարկութեան եւ ըստ ճանապարհորդութեան իմացեալ զկայանսն եւ զփոփոխելն զայլ՝ այլուր այլակերպ երեւեալ։ Քանզի որ ի վերայ այրեցածին բերին կենդանատեսակքն, ամենեքեան մտանեն եւ ծագեն, բայց փոքր արջն գեր ի վերոյ գոլով երկրի ի հիւսիւսական կողմանն ասպարիսաւք հինգ հարիւր եւ երկու հինգերեկաւք։ Աւանդեն զԹուղիս կղզի, որ մեկնէ զհիւսիւսականացն եւ ծան/165b/ուցանելոյ երկրի զգէտ ըստ լայնութեան վաթսուն եւ երեք եւ յիսուն եւ եւթն, որպէս եւ միջաւրէական շրջանակն երեք հարիւր վաթսուն եւ երեք թիւ բիւրովք եւ վեց հազարեկաւք մասամբ՝ հինգ հարիւր չափուց ասպարիսաց մեծ շուրջունողութեամբ։ Իսկ հարաւայինն խոնարհի ի սուզականն եւ այլակերպ զայլսն երեւեցուցանեն։ Որպէս Դիոդորոս Սամեացի պատմէ զՀնդկաց՝ թէ Ղիմեռիկոնն նաւելով՝ յերկիրն ունելով զՏաւռոնն Միջերկնեայ եւ զՊղայիդա ընդ մէջ Կիսեայ։ Իսկ զՏալիա նաւելով ընդ Միջերկրական զԿանաբոս աստղ, որ է Իպպոս, ի նոցանէ երեւեալ. եւ ի մէջ նոցա Ապռոտիկոն հնչական, եւ այլ բազում ինչ։ ԵՒ զցամաքեալ գաւտին բերելով ընդդէմ տիեզերականին առ ի եթոպացւոց ճանապարհորդութեան յԱկիւսիբա աշխարհն, եւ զՊռասոն ծայր ընդ ձմեռնային շաւղաւք յերեւակն եւ ի սուզականն կոյս։ Քանզի յեւթնէ նահանգացն զառաջինն տուեալ է հարաւային միջաւրեական գծին, եւ զայլ եւս վեցն ի նմանէ յառաջնային կոյս։ Եւ է այսպէս։ Երկրորդն՝ ընդ Սիւնիս, ժամս ունելով երեքտասան եւ C Գ։ Իսկ երրորդն՝ ընդ Աղեքսանդրիա, կիսաժամաւ յառաջ մատուցեալ, որպէս եւ ամենեքեան։ Չորրորդն՝ ընդ Ռոդոս, որ է միջին նահանգացն եւ կարեւոր ի համաչափութիւնս ըստ գնդական յայտնութեանցն։ Հինգերորդ՝ ընդ Հռոմ։ Վեցերորդն՝ ընդ Կոստանդինուպաւլիս։ Եւթներորդն՝ ընդ Սկիւթիա։ Եւ ամենայն աշխարհ ի դոսին դասեցան։ Յորս նախ առնելի է, զտիեզերաց ստորադրութիւնս նմանութեամբ գնդական պատկերին, եւ ապա ձեւալ ըստ նորին նմանութեան։ Երկրորդ գնդակն աստղականաւ զկէս շրջանակին մեծի ունելով հարիւր ութսուն եւ երեք բնակութիւն մարդկան. եւ զվերնաչափութիւն առնելով ժամագիտական ի ձեռն երեւելոց աստռողաբոն եւ զսկիաթիռովն գործարանաց։ Բայց կարեւոր է դեոպատռեայ առ ցամաքաչափութիւնն, որով Պտղոմէոս Կղաւդէոս չափեալ ասպարիսաւք ամենայն բնակութիւն մարդկան երկայնութեամբ, յարեւմտից սկիզբն արարեալ, որ է ծով անծանաւթ Ովկիանոսի, ի ծայրէն Սպանիա աշխարհէն մինչեւ յարեւելս, զեզեր Սիւնացւոց աշխարհին, յանծանաւթ երկիր, մասունս հարիւր ութսուն։ Սապէս եւ լայնութիւն սկիզբն արարեալ յայրեալ գաւտեաւն, չափեալ զհիսիւսի յանծանաւթ ծով եւ երկիր՝ մասունս եւթնեւտասն, որպէս լինել ընդամէնը լայնութեան մասունս ութսուն։ Եւ առաւել արտաքս կոյս քան զայն, չէ ուր/166b/եք զեզր երկրի տեսեալ կամ գիտացեալ, որպէս ասէ Պտղոմէոս, այլ անծանաւթ կոչի երկիր եւ ովկիանոս։ Յորում ինքնագիր բոլորակին տիեզերագրութեանց առեալ Պապայ Աղեքսանդրացւոյ համառաւտաբար երկրագրութիւն, յորմէ մեր եւ այլ ծայրաքաղ արարեալ գրեցաք զմեծամեծսն եւ զնշանաւորսն միայն. եւ զչափս որչափութեանց չափուցն ոչ ըստ յատակի, այլ ըստ կատարաց բարձր լերանց տեսութեան՝ ընդ աւդսն անցանելով ի ձեռն գործարանացն, կատարելով զնշոյլս արեգական եւ լուսնի եւ աստեղաց ըստ անցնիւր եւթն նահանգացդ փոփոխման սահմանաց։ Եւ է սահմանն բան կարճառաւտ՝ յայտնիչ բնութեան իրակայ իրողութեան, այսինքն որ զիւրն ի ներքս փակէ եւ զայլոցն ի բաց որոշէ, եւ չափէ զմասնն։ Եւ մասն է հինգ հարիւր ասպարէս, եւ ասպարէսն է հեռակացութիւն՝ այսինքն է վտաւան մի։ Եւ է ասպարէսն ըստ աւդաչափութեան քայլս հարիւր, եւ քայլն է վեց ոտն. եւ ոտն՝ վեշտասան մատն. մղոնն է ասպարէս մի։ Իսկ ասպարիսաց ասպարէսն է հարիւր քառասուն եւ երեք քայլ, միով պակաս. եւ մղոնն է եւթն ասպարէզ, որպէսզի լինել գետնաչափութեամբ մղոնն հազար քայլ. եւ խրասախն երեք մղոն է։ Բայց աւդաչափութեամբ երկրաչափութեան մասն՝ հինգ հարիւր ասպարէս՝ ի լայնն /167a/ եւ նոյնչափ յերկայնն չորեքկուսի, որպէսզի լինել մասինն եւթանասուն եւ մի մղոն, չորք, եւթն, քսան եւ ութ։

Արդ չափով չափեցին զերկիր եւ զծով, սկիզբն արարեալ յայրեալ գաւտւոյն՝ զոր կոչեն միջաւրէական գիծ, յորում բնաւին ոչ բուսանի ինչ յաղագս միշտ յաճախելոյ ընդ այն արեգականն, յեղանակէն ամրանոյ, եղանակ ձմեռնային փոխանցեալ եւ անդրէն վերադարձեալ։ Վասն որոյ ասացին զարեգակն շատ փոքրագոյն քան զերկիրս զայս լինել, քանզի վեցերորդ, վաթսներորդ մասին լինել չափ արեգական, զերկուս նահանգսն ասելով բովանդակութիւն արեգական, այսինքն աւթեւանս քառասուն. յորմէ ըստ հեղման շողոյն նրբացելոյ բորբութեան ասացին զայրեցական գաւտին։ Եւ աստի անտի նորա զՈվկիանոս ընդմիջելով ի բնակութենէս եւ խաւարային կիսագնդէն, զոր ընդդէմ երկրի կոչեցին՝ բնակելոյ երկրիս մեծութեամբ, ոչ ըստ սմա, այլ ըստ հիւսիւսային կիսագնդին, զոր կոչեն գաւսացեալ, քանզի նմա ասեն փոքրագոյն գծագրեալ վասն անձուկ գոլոյ բոլորակին. եւ զդէմսն նմանապէս նորին ի հարաւային եզրն, զոր կոչեն ցամաքեալ։ Եւ ոչ միայն զայրեցեալ գաւտեաւն ասեն զՈվկիանոս, այլ եւ զամենայն երկրաւ շուրջ գոլ. զոր եւ Կոստանդիանոս Անտիոքացի ի Քրիստոնէական տեղ/167b/ագրութեան ասէ յաղագս տապանակին անցանելով յարեւելս երկրէն առ մեզ ի մէջս կոյս։ Բայց Պտղոմէոս, որոյ արք բազմաշրջութեամբ զամենայն չափեցին, ոչ ասեն շուրջ լինել, այլ ի մի կողմանէ յանգեան հիւսիւսոյ յարեւմտից. եւ տարածի ընդ հիւսիւսի յարեւելս կոյս. յերից մասանց մասն մի ընդ արեւմուտս ի հարաւակոյս ի չորից մասանց երեք մասունք։ Եւ ի նմանէ սկսեալ զանծանաւթ երկրէ ասէ շրջապատել զբնակութիւն մարդկային բնութեանս։ Եւ զերից ծովուցն մեծամեծաց, զՀնդկայնոյն ասեմ եւ զՅունականէն, եւ զԿասբիականն, որ է Վրկանի ծով։ Եւ զերկիր բնակութիւն մարդկան ասէ շուրջ լինել զնոքաւք. եւ ճշմարիտ է։

ԱՇԽԱՐՀԱԳԻՐ ՀԱՏԱԾ ԵՐԿՐՈՐԴ

Քանզի զՅունականաւն եւ զԿասբիականաւն մերոց իսկ արանց պատահեաց շուրջ անցանել, յորմէ վարկանիմք եւ Հնդկականն նոյնպէս լինել, եւ ոչ որպէս ոմանք ասացին՝ Ովկիանոսի պարունակել զամենայն. այլ հաւանեալ մեր Պտղոմեայ պատմութեանն, որոյ արք զայրեալ գաւտեաւն անցին ի հարաւակոյս եւ զազգն զայնոսիկ ճշդիւ գրեցին եւ սահման ճարակաց նոցա չափեալ յԱկիւսիմբեայ մինչեւ ի Լուսնի լեառն, եւ անդր եւս՝ յանծանաւթ երկիր եւ շուրջ եկեալ զանծանաւթ երկրաւ յՈվկիանոսէ մինչեւ ցՈվկիանոս. եւ զեւս առաւելսն լռեաց, զոր ոչ երբեք կոխեաց ոք եւ կամ ետես ակն մարդոյ։ Որում /268a/ եւ աստուածային գրոց ի ճահ գան վկայութիւնք։ Որպէս Յոբ ասէ. «Ձգեաց զհիւսիւսի զոչընչիւ» եւ «հրաման պատեաց զերեսս ջուրց», այսինքն է հրաման Աստուածային բաւական՝ ունել զեզր ջրոյ անծանաւթ ծովու։ Ոչ պիտաց երկրի եւ եզեր սպառուածին անծանաւթ երկրի, ոչ պիտոյացեալ ջրոյ։ Բայց թէ եւ է շուրջ զանծանաւթ երկրաւ ծով, կամ շուրջ զանծանաւթ ծովու երկիր, մեք, անհաս եղեալ մտածութեանց, լռեմք եւ գրեմք զայս միայն, զոր կոխեաց ոտն եւ ետես ակն մարդոյ։

Արդ՝ սկսեսցուք ըստ Պապայ Աղեքսանդրացւոց Երկրագրութեան, որ ըստ ինքնագիր բոլորակն Կղաւդէոս Պտղոմեայ Տիեզերագրութեանցն չափուց, սկսեալ յայրեալ գաւտոյն կրկնակի ի հիւսիւսի եւ հարաւ։ Բայց սկսանի այրեալ գաւտին յանծանաւթ երկրէ Սիւնացւոցն, անցանելով ընդ Տապռաբանիա կղզոյ ստորոտն եւ ընդ Նիւղոս գետոյ վտակսն, եւ ընդ ամենայն Եթովպայսն, ըստ հարաւոյ կողմանէ Թէոքիմաց լերինն, որ կոչի աստուածոց աթոռ, ձկնկեր եթովպացիսն, յանծանաւթ երկիր։ Իսկ ովկիանոս է զկողմամբք զեփիւռոս հողմոյ։ Սկսանի քսան եւ մի մասնէ զլայնութիւնն, առ ձկնկեր եթիոպացիս, եւ Թէոքիմաց լերամբք, եւ պատէ զարեւմուտս մինչեւ /168b/ ի սպառ լայնութիւն չափոյ՝ դառնայ ընդ հիւսիւսի յարեւելս մինչեւ ի վաթսուն մասն լայնութեան, որ է հանդէպ Կարկինեան ծոցոյն Պոնտոսի առ Քեռսոնիւ։ Եւ անտի յառաջ՝ անծանաւթ երկիր. եւ պատէ զմնացեալ մասունս հիւսիւսոյ, եւ զարեւելս, եւ զհարաւ եւ քսան մասն յարեւմտից՝ մինչեւ ցնոյն Ովկիանոս։ Իսկ զաւելիսն քան զայս չափ, չէ ուրեք տեսեալ կամ ծանուցեալ, վասն այնորիկ անծանաւթ կոչի երկիր եւ Ովկիանոս։ Եւ է Ովկիանոս ծանաւթ նաւագնացութեամբ կղզիք վեց հանդէպ Ներքսագոյն Լիբիոյ, որ Երանելեաց կղզիք կոչին։ Եւ դոցա ըստ արեւմտից՝ վեց կղզի այլ է։ Եւ սոցա ի հիւսիւսոյ են չորս կղզիք հանդէպ Մաւրիտանիա, եւ նեղուցն, որ կոչի Սեփտէ, այսինքն է եւթնեակ քան զեւթն մղոն ունի լայնութիւն տեղոյն, որ գետաբար ելանէ յՈվկիանոսէ եւ ծնանի զՅունաց ծովն, որոյ յարեւմտից կայ այլ կղզի մի։ Իսկ Ովկիանոս երթեալ ընդ հիւսիւսի եւ դարձեալ ընդ յարեւելս առնէ երկու կղզիս, որ կոչին Բրիտանացւոց աշխարհք։ Եւ կղզի մի այլ, որ զՍկանդրէ անուանի, յորում Գութք լեալ են։ Եւ քան զայս կղզիս, այլ նաւագնացութիւն չիք եւ ոչ /169a/ հասեալ է մարդ անդ. վասն այնորիկ կոչի անծանաւթ ծով։ Մտանեն եւ գետք քսան եւ մի յարեւմտեայ յՈվկիանոս։

Իսկ երեք ծովք զորով երկիր շուրջ է։ Առաջին ծով Հնդկայինն, որ կոչի Կարմիր ծով, յորմէ ծոցոյ ելանեն Պարսից եւ Արաբացւոց ծովք։ Իսկ յարեւելից Սիւնացւոց աշխարհաւն, եւ ի հիւսիւսոյ՝ Հնդկաւք եւ Պարսիւք եւ Արաբացովք. իսկ յարեւմտից՝ Եգիպտացովք եւ Եւովպացովք։

Երկրորդ ծով՝ Յունաց, որ ծնանի յՈվկիանոսէ եւ լայնացեալ ձգի մինչեւ յԱսորիս. Եւ սահմանի՝ յարեւելից Ասորովք եւ Փիւնիկեցովք. իսկ յարեւելից հարաւոյ՝ Հրէաստանիւ մինչեւ ցԵգիպտոս. իսկ յարեւմտից հիւսիւսոյ՝ Մէջներկրայք մինչեւ զՔաղկեդոն, յորմէ ծոցոյ ելանէ Պոնտոսի ծովն եւ ձգի մինչեւ ցԵգեր. իսկ հիւսիւսոյ՝ Եւռոպի մինչեւ զՍեփտէ. իսկ հարաւոյ՝ Լիբիա մինչեւ ցնոյն Սեփտէ։

Երրորդ ծովն՝ Վրկանի, որ կոչի Կասբից ծով։ Ձգի երկայնութիւն նորա ի բերանոյ Երասխայ եւ Կուր գետոյ՝ մինչեւ ցմուտս Պողիտովմետեայ գետոյն։ Եւ սահմանի յարեւմտից Հայովք. իսկ յարեւմտից հիւսիւսոյ՝ Աղուանովք. իսկ հիւսիւսոյ՝ Սկիւթացովք. իսկ յարեւելից՝ ազգաւն, որ կոչի Արա Ոմբաստակեք. իսկ յարեւելից հարաւոյ՝ Վրկան աշխարհաւն. իսկ հարաւոյ՝ Մարաւք, Գեղաւք եւ Դիղմովք եւ Կասբիւք՝ մինչեւ /169b/ ի մուտս Երասխ գետոյ։

Նոյնպէս յերկիր բաժանեալ յերիս՝ յԵւռոպէ, ի Լիբիա, եւ յԱսիա։ Եւ ունի զարեւմտական հիւսիւսային կողմն Եւռոպի մինչեւ Տաւնաիս գետ. եւ զարեւմտական հարաւային կողմն Լիբիա մինչեւ ի Կարմիր ծով։ Իսկ յայսոցիկ սահմանաց յարեւելակոյս հիւսիւսի եւ զհարաւ զՄէջն Ասիա ունի մինչեւ ցանծանաւթ երկիր, վասն որոյ մեծագոյն է քան զայլ հատածսդ։ Իսկ միջոց աշխարհի բնակութիւն մարդկան Պտղոմէոս զԵրջանիկն Արաբիա ասէ, բայց ես ոչ հաւատամ, քանզի զԵրջանիկն Արաբիա աւետարանն ծագս երկրի կոչէ, ուստի եկն դշխոյն հարաւոյ։ Բայց մէջ լսի, որ մի չափ հեռակացութիւն ունի ի ծայրիցն եւ յեզերացն, եւ այն է Երուսաղէմ, որում աստուածային գիրք վկայեն, թեպէտ եւ ըստ չափուցն Պտղոմեայ երկայնատարած է յարեւելս կոյս։ Այլ զերկու չափս ի մի դնելով նկարագրեսցուք։ Սապէս եւ հարաւայինն ութ աւելի գայ քան զհիւսիւսայինն ըստ Պտղոմէական չափուն, զոր երկու ի մի եդեալ կերպագրեսցուք զերկայնութիւն չափիցն. ութսուն ամբողջ պահեսցուք, վասն զի նեղ է, եւ զհարիւր կրկնեսցուք. եւ լինի յիսուն, այնպէս նման գրեսցուք։ Նոյն գունակ եւ ըստ հարաւոյ այրեցական գաւտովն կրկնեսցուք զութն՝ չորս, եւ բերէ ստուգապէս ըստ նմանու/170a/թեան Պտղոմէական երկրագրութեանց։

Եւ արդ՝ որովհետեւ բովանդակեցաք զհասարակախաւսութիւնն, այսուհետեւ սկսեսցուք պատմել աշխարհ աշխարհ առանձինն ըստ գրից դեղագրից Տեղագրութեանց Պապայ Աղեքսանդրացւոյ, սկիզբն արարեալ յԱրեւմտեայ Ովկիանոսէ, ի Սպանիա աշխարհէ։

ԱՍՏԱՆԱՒՐ ԱՇԽԱՐՀ ԵՒՐՈՊԻԱՅ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆ

Առաջին՝ Սպանիա երեքանկիւնի իմն ձեւով կալով ի մէջ ծովուց որպէս կղզի, սահմանի յարեւմտից եւ ի հիւսիւսոյ Ովկիանոսիւ, իսկ յարեւլից՝ Պիւռինէ լերամբ. իսկ ի հարաւոյ՝ Յունաց ծովու։ Բաժանի նա փոքր աշխարհս երիս, որք ունին գաւառս բազումս եւ զքաղաքս, զորս անուամբ յիշատակել աշխատութիւն անշահ համարեցաք։ Եւ ո՛չ միայն զգաւառս եւ զքաղաքս՝ այլ խորհեցաք միայն գրել զլերինս անուանիս եւ զգետս հզաւրս եւ զքաղաքս հոյակապս։ Եւ թէ այլ ինչ նշանաւոր՝ թողլով ի բաց զթիւս եւ զչափս եւ զմանրամասնաբար պատմութիւնս։

Երկրորդ՝ Բրիտանացւոցն է, որ են երկու կղզիք ի հիւսիւսային Ովկիանոսէ, ի վերոյ կողմանէ Սպանիոյ։ Եւ անուն արեւմտեան կղզոյն Իւոբառնիա. եւ է դարեհատաձեւ ճղճղկէն, յորում գետք հզաւրք վեշտասան եւ ազգք բազումք։ Իսկ անուն առեւելեան /170b/ կղզոյն՝ Աղուիոն, որ է մեծ քան զնա։ Եւ է տզրկաձեւ բազմաճիւղք, յորում գետք հզաւրք քսան եւ հինգ եւ յոյժ մեծածառ անտառ։ Եւ շուրջ կղզեաւն մանունք կղզիք քառասուն եւ մի. եւ Թուղիս մեծ կղզի։

Երրորդ՝ Գաղիոս է, յարեւելից կալով Սպանիոյ։ Եւ սահմանի ի հիւսիւսոյ եւ յարեւմտից Ովկիանոսիւ. իսկ ի հարաւոյ եւ յարեւելից՝ Յունաց ծովուն։ Եւ բաժանի Գաղիոս յաշխարհս չորիս, յորում են լերունք մեծամեծք երկուս, գետք հզաւրք քսան եւ ինն, եւ կղզիք շուրջ չորեքտասան։ Ունի եւ քաղաքս եւ ազգս բազումս։ Ազգն փրանգ լինի եւ ի նմա. եւ հզաւրս գոմէշ սպիտակ եւ սպանող մարդոյ։

Չորրորդ՝ Գերմանացւոցն է, յելից կալով Գաղիոյ, առ հիւսիւսային Ովկիանոսիւ մինչեւ զՍարմատացւոց լերունս եւ ցԴանուբ գետն։ Ունի Գերմանիա ազգս հինգ, յորոց մի՝ Գութք։ Ունի եւ լերունս անուանիս երիս։ Ունի գետս հզաւրս մետասան եւ կղզիս ինն։ Ունի անտառ չորս՝ յոյժ մեծածառս։ Ունի եւ երկաթկտրութիւնս։

Հինգերորդ՝ Դաղմատիա է, յարեւելից Գաղիոսի եւ առ երի Գերմանիոյ։ Եւ սահմանի. յարեւելից Դանուբ գետոյ ակամբքն, իսկ ի հիւսիւսոյ յարեւելից նոյն Դանբոյ դարձովքն. իսկ ի հարաւոյ Յունիոն ծոցաւն։ Եւ ունի Դաղմատիա աշխարհս վեց, եւ քաղաքս եւ գաւառս բազումս։ Ունի եւ լերունս վեց, եւ գետս քսան եւ կղզիս հինգ։ Եւ լինի ի Դաղմատիոյ գազան մի որպէս եղն մեծ, բոնոս անուն, որ զկոյն ձգէ որսորդացն եւ այրէ։

/171a/ Վեցերորդ՝ Իտալիա է, յարեւելից Գաղիոյ եւ առ երի Դաղմատիոյ՝ ի հարաւոյ կուսէ։ Եւ սահմանի. ըստ արեւմտից եւ հիւսիւսոյ Ալպիացովքն եւ Ոկռէ լերամբքն. իսկ ի հիւսիւսոյ եւ յարեւելից Յունական եւ Ադրիական խորշիւն. իսկ ի հարաւոյ Տիւռենական պիւղագոսիւն։ Եւ ունի Իտալիա աշխարհս վեց, եւ քաղաքս, եւ գաւառս բազումս։ Ունի լերունս եւ գետս վեշտասան, եւ կղզիս եւթնեւտասան, յորոց մինն՝ Պոնդիա, ուստի՝ Պիղատոսն։ Ունի եւ մարաքաղաքս՝ զհոյակապն Ռաւինա եւ զմեծն Հռոմ։ Բայց է Իտալիա համար եւ այլ աշխարհ մի Կաւրսիկ անուն՝ ի Սկիւռնիայ կղւոջն՝ չորս հարիւր մղոնաւ շրջապատելով, յորում գաւառք երեքտասան, եւ գետք վեց, եւ մի Ոսկի անուն լեառն, ուր ոսկի եւ արծաթն հատանի, երկրաբուսակ ծնեբեկ։

Եւթներորդ՝ Սառդոնիա է, մեծ կղզի հուպ կալով ընդ Խռնիոս կղզին ըստ հարաւ կոյս երկայն ձեւով՝ ի հիւսիւսոյ ի հարաւ կոյս։ Եւ ունի գետս հինգ, եւ լերունս դժարս, եւ ամուր տեղիս, յորում քաղաքս ինն, եւ գաւառս քսան. մանր կղզիք՝ ինն։ Եւ շրջապատելութիւն Սարդոնիայի՝ ինն հարիւր ութսուն։

Ութերորդ՝ Սիկիլիա է, մեծ կղզի, յարեւելից կալով Սարդոնիոյ կղզոյն։ Եւ է Սարդոնիա երեքանկիւնի ձեւով ծայրէ ի ծայր հարիւր մղոն, յորում գաւառք հինգ, քաղաքք ինն, գետք իննեւտասան, կղզիք վեշտասան, լերու/171b/նս երկուս՝ Պառթենոս, յորմէ գետք բղխեն եւ Բառկանոս, որ կատարն հանապազ հրով տոչորի։ Եւ է Սիկիլիայ յոյժ արգաւանդ։

Իններորդ՝ Սարմատացւոց հասարակն է, յարեւելից կալով Գերմանացւոց՝ առ հիւսիւսային Ովկիանոսիւ մինչեւ յանծանաւթ երկիր եւ ցՌոպիա լեառն, յորմէ ելանէ Տաւնայիս գետն։ Եւ ունի Սարմատիա աշխարհս փոքունս՝ ի քրիստոնէից զՔոսոն ցամաք կղզի եւ ի հեթանոսաց բազումս։ Ունի եւ զլերունս եւթն, եւ գետս երեքտասան, եւ փոքր լիճ մի, եւ կղզիս երկուս։ Ունի եւ բագինս երկուս, մին կոչի Աղեքսանդրու եւ միւսն՝ Կեդարու։

Տասներորդ՝ Թրակացւոց աշխարհն յարեւելից կալով Դաղմատիոյ։ Եւ ունի Թրակիայ փոքր աշխարհս եւթն, մի մեծ, յորում են Սկղաւանիացւոց ազգն քսան եւ հինգ, որոց փոխանակ մտին գութքն։ Ունի եւ լերինս եւ կղզիս եւ լիճս, եւ քաղաքամայր զերջանիկն Կոստանդինուպաւլիս։

Մետասաներորդ՝ Մակեդոնիա<է>, յելից կալով Յունական պեղադոսին, առ երի Դաղմատիոյ եւ Թրակիոյ՝ ի հարաւ թողլով զԵլլադա։ Եւ ունի Մակեդոնիա լերինս վեց, եւ գետս տասն, եւ գաւառս երեսուն, քաղաքս վեշտասան, ծովս վեց, եւ կղզիս /172a/ չորս։ Եւ լինի ի Մակեդոնիա մարմարիոն կանաչ սպիտակախայտ։

Երկոտասաներորդ՝ Ելլադա է, առ երի կալով Մակեդոնիոյ ի մէջ պեղագոսից։ Եւ ունի Ելլադա փոքր աշխարհս վեց՝ զԵպիւռիա, զԱքիա, զԱտտիկէ, զԵբիա ապառաժ եւ զԿրետ մեծ կղզի եւ զՊեղոպոնեոս ցամաք կղզիս։ Ունի եւ լերունս, եւ գետս, եւ գաւառս, եւ քաղաքս եւ կղզիս բազումս յոյժ։ Ունի եւ մեհեանս երիս՝ զԻւռիա, եւ զԱրտեմիա եւ զՊոսիտինոս։ Եւ ունի մայրաքաղաք հոյակապն զԱթէնս։ Ունի ջուր ի կղզոջն զՄիւռտիոյ, որ անպատճառ այսր եւ անդր հոսի, ուր խորասոյզ եղեւ Արիստոտէլ։

ԱՇԽԱՐՀ ԼԻԲԻԱ ՈՒԹ

Առաջին՝ Մաւրատանիա Տինգիտանիա է, որ տարածի ի Սեփտիոյ, առ հարաւ կոյս, առ Արեւմտեայ ովկիանոսիւ։ Եւ ունի Մաւրիտանիայս լերունս վեց, գետս վեշտասան, ազգս վեշտաասան եւ Պիւռոն Պոնդիոն, որ է հրագոյն դաշտ։

Երկրորդ՝ Մաւրատանիա է Կեսառնիսեան, յելից կալով Տինգոտանեոյ, տարածի ի հարաւոյ կոյս, առ ի շեղ զելիւք։ Եւ գետս ունի եւթնեւտասն եւ փոքրալիճս երիս, եւ լերինս հինգ, քաղաքս բազումս, եւ գաւառս քսան՝ եւ հինգ եւ պղնձփողանոցս երկրին։ Լինին սյանս եւ ընտիր կինաբառիս, այսինքն /172b/ դեղ կարմիր։

Երրորդ՝ Ափրիկէ է, յելից կալով Մաւրատանիոյ, առ ծովեզերբն։ Եւ բաժանի Ափրիկէ յերկուս աշխարհս եւ մի այլ առանձնական, որ Տռիպաւլիսն անուանի։ Եւ ունի Ափրիկէ լերունս ութ, գետս ութեւտասն, գաւառս քառասուն եւ մի, լիճս ութ, ծովս հինգ, կղզիս վեշտասան, եւ քաղաքս բազումս. եւ զԿարկեդոնիա մայր քաղաքաց։ Լինի եւ յԱփրիկէ բանճար ինչ լուտաս անուն, զոր եթէ ուտէ ոք՝ զհայրենիսն մոռանայ։ Լինի անդ եւ կարմիր յակունդ։ Լինի անդ եւ սաթ, բոյս փափուկ ի ծովու, որ ելեալ յարեւ եւ յաւդ՝ կարծրացեալ քարանայ։

Չորրորդ՝ Կիւռենական, որ է Պաւնդապաւլիս, յելից կալով Ափրիկոյ, յերի ծովեզերբ։ Ունի գաւառս մետասան եւ գետս երիս, եւ լիճ մի, եւ կղզիս երկուս, քաղաքս բազումս, եւ Հերակլեան լերունս, եւ զանգժտաբեր երկիրն, եւ տեղիս ինչ նորակերպ գազանուտս, եւ զերէ կորնական, պարտէզսն եւ քարայրս Ղակենիկացոցն։

Հինգերորդ՝ Մարմառական է. Լիբի եւ ամենայն Եգիպտոս, յելից կալով Կիւռենական աշխարհին, առ երի ծովեզերն արեւմտեայ խորշ երկճղին Կարմիր ծովուն։ Եւ ունի Եգիպտոս լերինս երկոտասան եւ գուբս երկուս շինուածոյս եւ լիճս երիս ինքնեղս, եւ երիս լիճս այլ, զոր Նեղոսի վտակքն առնեն։ Եւ գետս ունի զՆեղոս, որ է Գեհոն։ Ունի եւ գաւառս քառասուն եւ մի, /173a/ եւ քաղաքս բազումս եւ մայրաքաղաք զմեծն Աղեքսանդրիա։ Ունի եւ կղզիս ի Յունաց ծովուն մետասան, եւ ի Կարմիր ծովուն երիս։ Ունի եւ կղզիս զաւազուտ եւ զանանձրեւ երկիր։

Վեցերորդ՝ Ենտոս Լիբի, որ թարգմանի Ներ(ք)սագոյն Եթէոպիա, յելից կալով յԱրեւմտական ծովուն Ովկիանոսի, առ այրեալ գաւտեաւն։ Եւ ունի Ենտոս Լիբի լերունս ութ, եւ գետս քսան եւ մի, լիճս վեց, եւ կղզիս երեքտասան։ Եւ ճարակեն զԵնտոս Լիբիա ազգս վեշտասան, աճեալ եւ բաժանեալ յետ աշտարակին։ Եւ են բնակիչք աշխարհի սաստիկ սեաւք, եւ ձկնակերք, եւ մարախակերք. որ են գլխաւոր ազգս՝ նաւապին, փուն, քաւթական, կըրնաւապին եւ այլ բազումք։ Լինին եւ թզուկ(ք) մաւտ ի յՈվկիանոս Սպիտակ լերինն։ Անցանեն ընդ Լիբի եւ ըռնգեղջիւր գազանք յՈվկիանոսէ ի Նիլոս, ուր կոկորդիլոս գազանն անցանեն ընդ Լիբի եւ այլ գազանք, որ կոչին ափինդք, մարդակերք են եւ գինեսէրք։

Եւթներորդ՝ Վերին Եթոպիա է, յելից կալով Ենտոս Լիբիոյ եւ յերի Եգիպտոսի առ Կարմիր ծովուն, Արաբացւոց ծովուն, անցանելով զայրեալ գաւտեաւն հարաւակոյս առ Նեքսագոյն Եթոպացիովք ցնոյն սահմանէ Ենտոս Լիբի։ Եւ ունի Եթոպիայս այս փոքր աշխարհս երիս՝ զԲարբառնա, եւ զԱզանիա եւ զՏրոգլոդիայիկոն եւ գաւառս ազգաց երեսուն եւ վեց։ Ունի գետս երիս, եւ լերունս տասն։ Ունի եւ կղզիս յԱրաբացոց ծոցին քսան եւ եւթն։ Ունի եւ զմռաբեր երկիր եւ խնկաբեր եւ զկինամոնաբեր գաւառս։

/173b/ Ութերորդ՝ Ներքին Եթոպիա է, որ սկսանի յԱրեւմտական անծանաւթ երկրէ՝ յերի կայով Ովկիանու եւ Ենտոս Լիբիոյ։ Ի հարաւոյ սահմանի անծանաւթ երկրաւն, առ որով բնակեալ են երկորականքն Եթոպիացիք. ի հարաւոյն կողմանէ յայրեալ գաւտոյն մերկք վիշապամարդք։ Եւ յերի նոցա ըստ հիւսիւսոյ, առ Ովկիանոսիւ, Ձկնկեր Եթոպացիք, յորում կենդանի ինչ տռբոս անուն՝ ոչխարանման երկակենցաղ եւ ձկնկեր։ Առ որով Սթակեանք եթոպացիք, յորում առեւծաշուն գազանն։ Որոյ ըստ հիւսիւսոյ փոքրեղջերք եթոպացիք, յորում կենդանի ինչ նման զանալուտ մարդամարտ եւ անուշահոտ։ Առ որով դեռբեկէ եւ դեռմոնայք, յորում քաղծասէր եւ մարդամարտք եւ ընծուղտք։ Որոց ի հարաւոյ մինչեւ ցՆիլոս աշխարհն մի եթոպացոց, յորում փիղք սպիտակք, եւ եղջիւրակնջիթք եւ վագերք։ Որոց արեւելից լերունք՝ յորում վագերաձիք, եւ այծամարդք եւ ինձք գեղեցկախայտուցք։ Եւ սոցա ի հարաւոյ աշխարհ մի առ անծանաւթ երկրաւ, յորում գազան ինչ կանացի ունալով գլուխ եւ ձեռս, ապա անձն՝ /174a/ չորքոտանի գազանի։ Այլ մարդակերպ գազան ինչ՝ մերկք, շանկնճիթք, եւ մեծականջք, ագեւորք որպէս առիւծակապիկք։ Որոց ելից բարձրագագաթունք Եթոպացիք, եւ այլք մինչեւ ցԼուսնի լեառն, յորում լինի քաւշք սպիտակք, զաւրաւորք եւ բեռնաւորք։ Որոց յելից կուսէ են գաբասացիք։ Եւ ի ներքոյ սոցա՝ մարդակեր Եթոպացիք, յորում գազան ինչ հրաշունչ վարազանման։ Եւ սաղմանդար գազան, որ նման կովդից է, անցանէ ընդ հուր եւ շիջուցանէ։

ԱՇԽԱՐՀՔ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱՍԻԱՑՒՈՑ ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԵՒ ՉՈՐՍ

Առաջին բաժին Ասիա է։ Եւ ունի Ասիա կողմունս կողմունս։ Եւ նախ զկողմն Մէջերկրեայս, որք մտանեն ի մէջ Յունաց ծովուն եւ Պոնտոսի։

Առաջին Բիւթանիա է, յելից կալով թագաւորական քաղաքին Կոստանդնուպաւլսի։ Եւ ունի Բիւթանիա լերինս, եւ գետս վեց, եւ լիճս մի, եւ կղզիս։ Ունի եւ մայրաքաղաքս երիս՝ զՆիկիա, զՔաղկեդոն, զՆիկոմիդա, որք ունին ընդ ինքեանս քաղաքս երեքտասան եւ գեղաքաղաքս ծովեզրայինս եւ վաճառատեղիս։ Լինի ի Բիւթանիա հող սպիտակ, զոր մանր աղացեալ եւ ցանեալ ի վերայ ցորենոյ ի քանդուկս ճիճի չուտէ։

Երկրորդ՝ Միւսիա է, որ կոչի Ելիսպոնտոս, առ երի կալով Բիւթանիոյ։ Եւ ունի Միւսիա լերինս երիս, գետս երկուս, կղզիս երկուս, քաղաքս քառասուն եւ մի, եւ մայրաքաղաքս ծովեզերեայ զԿիւղիկոն, յորում տաճարն է Աստուծոյ անուանեալ Հրաշից։

Երրորդն՝ Ասիա առանձնակ է, յերի կալով Միւսիոյ, առ ծովուն։ Եւ ունի Ասիա փոքր աշխարհս չորս՝ զԼիւդիա, զԵւողիա, զՅոյնս, զԿառիա։ Ունի Ասիա լերինս հինգ, եղզիս տասն, գետս հինգ, քաղաքս հնգետասան, մայրաքաղաքս զԵփեսոս, եւ այլ եւս՝ վեց։ Լինի յԱսիա մազդիկ խիժ ի ծառոց։

Չորրորդ՝ Լուսիա է, յելից կալով Ասիոյ։ Ունի Լուսիա լերունս երկուս, գետս երիս, կղզիս հինգ, քաղաքս երիս եւ մայրաքաղաքս Զմիւռնիա։ Եւ լինի ի Լուսիա խունկ, զիւգին, եւ տրատէ՝ ի ծառոյ ծորելոյ որպէս զխիժ լոյծ, որպէս մեղր կամ որպէս մրուր։

Հինգերորդ՝ Փռիւդիա է, յելից կալով Առանձնակ Ասիոյ, յերի Լուսիոյ։ Եւ ունի յինքեան Փռիւգիա աշխարհս Պիսիդիա, որոյ մայրաքաղաքն՝ Անտիոք եւ այլ քաղաքք քսան եւ վեց, ուր ասեն շինեալ տապանն Նոյի, մայրաքաղաք Լաւոդոկիա, եւ այլ քաղաքս քառասուն։ Եւ աշխարհս Մաղատառիա, որոյ մայրաքաղաք Իգինիա եւ այլ քաղաքք երեսուն։ Եւ ունի Փռիւգիա լեառն Դիդոն, /175a/ եւ գետս հինգ, եւ լիճս չորեքտասան եւ դաշտս մեծամեծս։

Վեցերորդ՝ Ոնոռիա է, յելից կալով Բիւթանիոյ եւ առ երի Փռիւգիոյ մինչեւ ցՊոնդոսի ծով։ Եւ ունի Ոնոռիա մայրաքաղաք Կղաւիդիպաւլիս, ընդ որս այլ քաղաքս հինգ։ Եւ գետ ունի զՊառթենոս զերեքարմատեան։

Եւթներորդ՝ Պափղագոնիա է, յելից կալով Ոնոռիա աշխարհին եւ առ երի ծովուն Պոնտոսի։ Ունի գետս երկուս, մայրաքաղաք զԳերմանիապաւլիս, որ բերդն Գանգրեայ։ Ունի եւ այլ քաղաքս հինգ, եւ բերդս մետասան եւ գաւառս վաթսուն եւ մի։

Ութերորդ՝ Գաղատիա Առաջին է, յելից կալով Փռիւգիոյ եւ առ երի Պափղագոնիոյ։ Եւ լեառն ունի զերրորդն Դիդիոմս։ Եւ գետս զնոյն, որք յառաջասացեալ աշխարհս թափին։

Իններորդ՝ Գաղատիա Երկրորդ է, յելից կալով Փռիւգիոյ եւ առ երի առաջին Գաղատիոյ մինչեւ ցՊանփիւլիա։ Ունի լերինս եւ գետս անուանիս, որ յառաջասացեալ գետքն անկանին եւ որք զլիճս առնեն։

Տասներորդ՝ Պանփիւլիա է, յելից կալով Լիւսիոյ եւ առ երի Գաղատիոյ։ Ունի յինքեան փոքունս աշխարհս հինգ, եւ լեառն մի, գետս չորս, կղզիս երկուս, եւ քաղաքս բազում։ /175b/ Լինի ի նմա խունկս ստիւրակի թփոյ միոյ ի կերուածէ ճճոյ։

Մետասաներորդ՝ Իսաւռիա է, յելից կալով Պանփիւլիոյ, առ երի ծովուն հանդէպ Կիպրոս կղզոյ։ Եւ ունի լեառն զՏաւրոս, եւ գետս Ոռիմակդոս. ի նմա մայրաքաղաք Սելեւկիա, եւ այլ քաղաքս քսան եւ հինգ։ Եւ լինի յաշխարհիս այս խունկ ստիւրակ, կուճաբռ, գոմփետ, կալամիտ, ամենեքեան ի ծառոյ ծորելոյ՝ ի ճճոյ միոյ կերուածոյ։

Երկուտասաներորդ՝ Լիկայոնիա է, յելից կալով Գաղատիոյ եւ առ երի Իսաւռիոյ, ունելով զտարածումն իւր ի դաշտս ընդարձակս, եւ լերունս, եւ զնոյն գետս եւ լիճս։

Երեքտասաներորդ՝ Կապադովկիա Երկրորդ է, յելից կալով Գաղատիոյ եւ առ երի Լիկայոնիոյ, ունելով մանունս լերինս եւ գետս. եւ լայնութիւն տարածեալ ի դաշտս ընդարձակս։

Չորեքտասաներորդ՝ Լինոպոնտոս է, յելից կալով Պափղագոնիոյ եւ առ երի Կապադովկիոյ ծովու։ Ունի եւ լերինս փոքունս եւ բազումս, եւ գետս հզաւրս զԻւռինս, եւ այլ մանունս։

Հինգետասաներորդ՝ Պոնտոս Պոլեմենական է, յելից Պոնտոսի եւ առ երի Պոնտոս ծովու։ Ունի լերունս փոքունս եւ դժուարավայրս, եւ գետս զԹեոմոնտոն, եւ մանունս։

Վեշտասաներորդ՝ Կապադովկիա Առաջին է, յելից կալով Երկրորդ Կապադովկիոյ, առ երի Պելոմենական Պոնտոսին, որ ունի լեա/176a/ռն զԱնտիտաւրոս, եւ այլ փոքունս, եւ գետ զՄելաս եւ այլ՝ զԱղիւս է։

Եւթեւտասներորդ՝ Կիւլիկիա, յերի Առաջին եւ Երկրորդ Կապադոկիոյ, յելից կալով Ղիկոնիոյ եւ Իսաւռիոյ։ Լերունս ունի զՏաւրոս, եւ գետս վեց, եւ մայրաքաղաքս երկուս՝ զՏարսոն եւ զԱնարզաբա. եւ այլ քաղաքս բազումս, եւ բերդս, եւ գրունս երկուս՝ ելանելոյ Ասորեաց։ Եւ Կիլիկիա է ամենաբեր հանգոյն երկրին Յորդանանու։

Ութեւտասներորդ՝ Կիպրոս կղզի է, յելից կալով Պանփիւլական պաղեգոսին, առ երի Իսաւռիոյ եւ Կիւլիկիոյ ։ Եւ ունի Կիպրոս լեառն զՈվղիմպոս, եւ գետս երիս։ Լինի ի նմա լատան՝ ի ցողոյ անկեալ զխոտոյ կռուի ի թափիչն զվարոցս, եւ մաւրուս քաւշից։ Եւ ունի Կիպրոս զսահմանս իւր ի յերկայն մասունս երիս եւ մասն մի, իսկ լայնն՝ մասն մի։

Իննեւտասներորդ՝ Հայք են, յելից կալով Լիկիոյ, առ Տաւրոս լերինն։ Եւ ունի լերինս երիս, եւ գետս երիս, եւ դրունս երկուս՝ ելանելով յԱսորւոց։

Քսաներորդ՝ Առաջին Հայք են, յելից կալով Կապադովկիոյ, առ երի Երկրորդ Հայոց։ Եւ սահմանի յելից Եփրատու. եւ լեառն /176b/ ունի Առգէնոս, եւ գետ զԱլիւս եւ այլ մանունս։

Քսան եւ միերորդ՝ Երկրորդ Հայք են, որ կայ յելից Կապադովկիոյ. եւ երկայն տարածի մինչեւ յԵփրատ։ Եւ ունի այլ գետս երկուս, եւ լերինս բազումս եւ մեծամեծս։

Քսան եւ երկուերորդ՝ Պոնտոս Կապադովկիա է, յելից կալով Պողոմենական Պոնդոսի, առ ի ծովուն ցՄոսքական լերունս, որ բաժանեն ընդ նա եւ ընդ Մեծ Հայս։ Ունի լերինս երեք, եւ գետս չորս։

Ահա կատարեցան ի Միջերկրայքս կոչեցեալ։

Քսան եւ երեքերորդ՝ Սարմատացւոց աշխարհն հասարակն է, որ բաժանեալ է արեւելեան ծայրիւն Ռիպիա լերամբ եւ Տանայիս գետով եւ Միոտիս ծովակաւ. եւ անտի ընդ Կովկասային լերինս՝ առ Վրաւք եւ Աղուանիւք՝ մինչեւ ցԿասբից ծովն։ Եւ ունի Սարմատիա լերունս զՇանթայինն եւ զՁիականն, եւ այլ լերինս եւ գետս բազումս, եւ զեւթանասնավտակեանն Աթըլ, յորում ամրանայ ազգն Բասլաց։ Եւ բնակին ի Սարմատիա ազգք բազումք, որք են այսոքիկ. Խազիրք, Բուխք, Բարսիլք, Ապշեղք, Ափխազք, թագաւորական Սարմատք. Ձիակերք, Նախճամատակեանք, Որջլակերք, Սիսիկացիք, Միթռիկացիք, Ամազոնք, Ալանք, Խեբուրք, Քուգեւոք, Սիյիմք, Արգաւետք, /177a/ Մարգոյլք, Թակոյիք, Արգողք, Գաճանք, Փինճք, Դուաղք, Խոնք, Ափուրք Ծանաւրք՝ յորում Ալանաց դուռն, եւ Ծիծեն դուռն, Թուժք, Խուժք, Քիսք, Մարդակերք, Ցխաւատք, Գուդամակարք, Դուիցուկք, Դիդոյք, Ղեկք, Տապաստաւանք, Աղուտականք, Խենաւկք, Շիպղք, Ճիղաք, Խեղայք, Կասբք, Փուխք, Շրուանք, Խարանք, Թաւասպարոտք, Հեճմատակք, Իժմախք, Փասխս, Քոսխ, Փոքոնակ, Բաքանք, Մազքութք, մինչեւ ցԿասբից ծովն՝ յորս բազուկն Կովկասու հպի, ուր ածեալ է զպարիսպն Դարբանդայ՝ աշտարակ ահագին՝ ի ծովուն կացուցեալ։ Իսկ ի հիւսիւսոյ նորա՝ Հոնք. եւ քաղաք նոցա Վառաչան, եւ այլք ընդ նմա. եւ թագաւորն հիւսիւսոյ է հականն՝ որ է տէր Խազրաց, եւ դշխոյն թագուհի է, Խաթունն, որ է կին հականայ ի Բարսլաց ազգէն։

Քսան եւ չորսերորդ՝ Կողքիս է, այսինքն Եգեր, յելից կալով Պոնտոս ծովու, առ երի Սարմատիոյ, առ Վրաւք եւ մեծ Հայովք. եւ ունի Եգեր փոքր այշխարհս չորս՝ զՄառնիւղիւ, զԵգռեւիկիւ, զԽազիւ, զՃանիւ, որք են Խաղտիք։ Ունի լերինս բազումս, եւ գետս, եւ գաւառս, եւ քաղաքս, եւ բերդս, եւ գեղաքաղաքս եւ վաճառատեղիս։

Քսան եւ հինգերորդ՝ Վեռիա է, այսինքն Վիրք, յելից կալով Եգեր, առ երի Սարմա/177b/տիոյ, առ Կաւկասաւ մինչեւ ցԱղուանից սահմանն, եւ Հայոց սահմանն առ Կուր գետով։ Եւ գաւառք են ի Վիրս այսոքիկ. Կաղարջք, Արտահանք, Շաւշեթ, Ջաւախք, Սամցխէ, Աճարա, Թորգով, Աթիսխ, Տառնիախ, Մանգղեաց փոր, Քուեշ փոր, Բողնա փոր, Թռեղք, Կանգարք, Տաշիր, եւ Աչաւ, եւ Գուան, Երիսխ, Քուդիթ, Կաւկիսխ, Սացխումէթ, Խանիսխ, Ցիւրաս, Ձմա, Բալզալեթ, Կխուեթ, Երցոյ, Խերկ, Թիանեթ, Ծուփա, Քեթ, Չելթ, Վեղիս, Յիխուքուէլդա, Շուշք, Պարուար, Ծոբափոր, Ձորոփոր եւ քաղաք Վրաց Տփխիք, Սամշոլդէ, Մծխեթի, ուր սուրբ խաչն է։ Ունի եւ բերդս եւ գետս լի ձկամբք։

Քսան եւ վեցերորդ՝ Աղբանիա է, այսինքն Աղուանք, յելից կալով Վրաց առ երի Սարմատիոյ առ Կաւվասաւ մինչեւ ի Կասբից ծովն եւ ցՀայոց սահմանն առ Կուր գետով։ Եւ ունի Աղուանք դաշտս արգաւանդս, եւ գետս բազումս, եւ եղեգունս հզաւրս, եւ քաղաքս, եւ բերդս, եւ գեղաքաղաքս։ Եւ գաւառք են այսոքիկ. Եխնի, Բեխ, Քամբեճան, Հողմաղ, Շաքէ, Գեգաւու, Ոստան, Հաբանդ, Իմարծ, Պանան, Քաղաց դաշտ, Իբազկան. եւ այլ գաւառք, զոր ի Հայոց հանեալ է. Շակաշէն, Գարդման, /178a/ Քուստիփառնես, Կողթ, Ազուէ, Թուչքատակ, Ռառոստակ, Ռոտպաեակ, Մեծ Կուանք, Մեծ Իրանք, Պիանք, Հարճլանք, Պածանք, Մոխանք, Վակունիք, Փոքր Հաբանդ, Սիսական, Ռոտաստակ, Բերձոր, Ասռոտ մինչեւ ի խառնումն Երասխայ ի Կուր գետ։

Քսան եւ եւթներորդ՝ Մեծ Հայք են, յելից կալով Կապադոկիոյ եւ Փոքր Հայոց, առ Եփրատ գետով, մերձ Տաւրոս լեառն, որ բաժանէ զնա ի Միջագետաց։ Եւ ի հարաւոյ սահմանի Ասորեստանիւ եւ դառնայ առ Ատրպատականիւ ընդ Մարս մինչեւ ի մուտս Երասխայ եւ Կասբից ծով. իսկ ըստ հարաւոյ առ երի կալով Աղուանից եւ Վրաց եւ Եգեր մինչեւ ցնոյն դարձուածք Եփրատայ ի հարաւակոյս։ Եւ ունին Հայք լերունս անուանիս եւ գետս մեծամեծս եւ մանունս. եւ ծովակս երիս։ Եւ ունի Մեծ Հայք փոքր աշխարհս հնգետասան, որ են այսոքիկ. Բարձր Հայք, այսինքն Կարնոյ կողմն, Չորրորդ Հայք, այսինքն Աղձնիք, Տուրուբերանք, Մոկք, Կորճայք, Պարսկահայք, Վասպուրական, Սիւնիք, Արցախ, Փայտակարան, Ուտիացիք, Գուգարք, Տայք, Այրարատ։ Արդ կամիմ զդոսա մանրամասնաբար պատմել, թէ եւ սակաւ ինչ աշխատիցիմ ի գիր եւ ի քարտեզ։

Արդ ունին Բարձր Հայք գաւառս ինն. Դարանաղի, Առիւ, /178b/ Մզուր, Եկեղեաց, Մանանազի, Դերջան, Սպեր, Շատգոմք, Կարին։ Եւ ըստ անուանդ, արդարեւ բարձր քան զամենայն երկիր, քանզի ի չորս կողմանս արձակ է։ Գետս ունի, եւ լերունս, եւ երէս բազումս, եւ հաւս պիտանիս, եւ ջերմուկս, եւ աղս, եւ զայլ պարարտութիւնս, եւ քաղաք զԿարնոյն։

Երկրորդ՝ Չորրորդ Հայք յերի կայ Բարձր Հայոց. եւ գաւառք են ի նմա ութ. Խորձեան, Հաշտեանք, Պաղնատուն, Բաղահովիտն, Ծոփք, Անծիթք, Գորիք, Գեգիք։ Եւ ունի Չորրորդ Հայք բերդս, եւ գետս, եւ լերինս եւ բիւրեղ։ Ունի եւ երիս, եւ հաւս, եւ ձկունս, եւ ի գազանաց՝ զառեւծ։

Երրորդ՝ Աղձնիս առ Տիգրիս գետոյ կայ. եւ գաւառս ունի տասն. զԱրզն, զՆփրկերտ, զՔեղ, զԿեղթիկ, զՏատիկ, Սաղու, Վանաց ձոր, զԽերհեթս, զԳզեղ, զՍալնոյ ձոր, զՍանասուն։ Ունի նաւթ եւ երկաթ, առաւել եւ գղթոր, եւ հաւ՝ զդեղհուկ։

Չորրորդ՝ Տուրուբերան յելից կայ Չորրորդ Հայոց։ Գաւառք են նորա վեշտասան. Խոյթ, Ասպակունիք, Տարաւն, Արշամունիք, Մարդաղի, Դաստարաւորք, Մուրածատափ, Դալառ, Հարք, Վարաժնունիք, Բզնունիք, Երեւարք, Աղիովիտ, Ապահունիք, Կորի, Խորխորունիք։ Ունի եւ ծովն Բզնունեաց երկայն հարիւր մղոն եւ ի լայն՝ վաթսուն։ Ունի եւ գազպեն, եւ մեղր եւ մա/179a/շկամիրգ եւ պիստակ, եւ երկաթ, եւ նաւթ։

Հինգերորդ՝ Մոկք յելից կալով Աղձնեաց, յամուրս Տաւրոս լերինն։ Գաւառս ունի ինն. զԻշայր, զԻշայր միւս եւ զԻշոց գաւառ, զԱռուենից ձոր, զՄիջա, զԱռանձնակ Մոկս, զԱրքայից գաւառ, զԱդաստեայ ովիտ, զՋերմաձոր։ Եւ ունի ի մրգոց արշակ եւ մանրագոր եւ ի գազանաց՝ ինձ գեղեցկախայտուց, եւ հաւուց՝ կաքաւս։

Վեցերորդ՝ Կորճէք յելից կայ Մոկաց առ Ասորեստանիւ։ Եւ գաւառս ունի մետասան. զԿորդիս, զԿորդիս վերին, զԿորդիս միջին, զԿորդիս ներքին, զԱյտուանս, զՄոթղանս, զՈրսիրանս, զԿարատունիս, զՃահուկ, զՓոքր Աղբակ։ Եւ ունի զառիկ. եւ ի պտղոց՝ շահդանակ։

Եւթներորդ՝ Պարսկահայք յելից կայ Կորճէից առ Ատրպատականիւ։ Ունի գաւառս ինն, որ է. Կուռիճան, Մարի, Թրափի, Ացուերս, Ըռնա, Տաբերս, Զարեհաւան, Զարեւանդ, Հեր։ Եւ ունի երէս, ցիռ եւ այծեամն։

Ութերորդ՝ Վասպուրական ի մտից է Պարսկահայոց եւ առ երի Կորճէից։ Գաւառք նորա երեսուն եւ հինգ. եւ այսոքիկ Ռշտաւնիք,Տոսբ, Բոդունիք, Արճիշահովիտ, Բոտիղովիտ, Կուզանովիտ, Դառնի, Առբերանի, Բժունիք, Առնիոյտ, Անձաւացիք, Տրապատունիք, Երուանթունիք, Մարդաստան, Արտազ, Ակէ, Աղբակ մեծ, Անձախի ձոր, Թոռնաւան, Ճուաշ, Առոտ, Կրճունիք, Մեծնունիք, Պալունիք, Գուկան, Աղանտռոտ, Պատսպարունիք, Արտաշեան, Արտաւանեան, Բաքեան, /179b/ Գաբիթան, Գազրիկեան, Տագրեան, Վարաժնունիք, Գողթն գինեւէտ, Նախճաւան, յորում քաղաքն, եւ Մարանդն։

Իններորդ՝ Սիւնիք յելից կայ Այրարատոյ ի մէջ Երասխայ եւ Արցախայ։ Ունի գաւառս երկոտասան. Երնջակ, Ճահուկ, Վայու ձոր, Գեղարքունի, եւ ծովն, Սոտք, Աղահէճ, Ծղուկք, Խաբանդ, Բաղք, Ձորք, Արեւիք, Կաւսական։ Լինի ի նմա՝ մուրտ, եւ գերեր, եւ նուռն, եւ արմտիք։

Տասերորդ՝ Արցախ յերի կայ Սիւնեաց։ Եւ գաւառք են նորա երկոտասան, զոր Աղուանքն ունին. մեւս Խաբանդ, Վակունիք, Բերձոր, Մեծիրանք, Մեծկուանք, Հարջլանք, Մուխանք, Պիանք, Պածկանք, Սիսականք, Քուակք, Քուստիփառնէս, Կողթ, յորում լինի քարախունկ։

Մետասաներորդ՝ Փայտակարան յելից կայ Ուտիոյ առ Երասխաւ։ Ունի գաւառս երկոտասան. Հրաքոտպերոժ, Վարդանակերտ, Եւթնփորակեան Բագինն, Քոեկեան, Ռովտիբաղա, Քաղանռոտ, Բոռոսպիճան, Հանի, Աթլի, Բագաւան, Սպանդարանպերոժ, Որմզդեպերոժ, Ալաւան։ Լինի ի նմա բամբակ անբաւ եւ գարի ինքնաբոյս։

Երեքտասաներորդ՝ Ուտի է, մտից կայ Երասխայ, ի մէջ Արցախայ եւ Կուր գետոյ։ Եւ ունի գաւառս, զոր Աղուանք ունին, եւթն. Արանռովտ, Տռի, Ռոտպտակ, Աղաւե, Տուչկատակ, Գարդմուն, Շակաշէն, Ուտի առանձնակ, յորում Պարտաւ քաղաք։ Եւ լին/180a/ի նմա ձիթենի, վարանդենի եւ յասմիկ եւ հաւոց կատակ։

Չորեքտասաներորդ՝ Գուգարք ի մտից կայ Ուտիոյ։ Եւ ունի գաւառս, զոր Վիրքն ունին, ինն՝ զՁորոփոր, զԿողբափոր, Ծոբոփոր, Տաշիր, Թռեղք, Կանգարք, Արտահանք, Ջավախք, Կաղարջք։ Լինի ի նմա անալուտ, եւ հաճար ծառ, եւ սրովիլ եւ տաւսախ։

Հնգետասաներորդ՝ Տայք առ Եգերբ կայ ամրոցաւք եւ բերդաւք կառուցեալ։ Եւ ունի գաւառս ութ. զԿողբերաց փոր, զՊարտիզաց փոր, զՃակատաս, զԲոխա, զՈքաղէ, զԱզորդափոր, զԱրսեացփոր։ Եւ լինի Տայս՝ թուզ, եւ նուռն, ազատոր, սրովիլ պտղախունկ նուշ։

Վեշտասաներորդ՝ Այրարատ ի մէջ կայ յառաջասացեալ աշխարհացդ։ Եւ գաւառք են ի նմա քսան. Բասեան, Գաբեղեանք, Աբեղեանք, Հաւունիք, Արշարունիք, Բագրաւանդ, Ծաղկոտն, Ճակատք, Մասեացոտն, Կոգայաւիտ, Աշոց, Նիգ, Կոտայք, Մաղաղ, Վարժնունիք, Ոստանն, Դունայ քաղաքն, Արածոյ կողմն մինչեւ զդաշտն Շարուր։ Եւ ունի Այրարատ լերունս, գետս, եւ դաշտս պիտանիս, եւ երես, եւ հաւս եւ զամենայն պարարտութիւն, եւ զծովակն Գայլատու, եւ որդն սիզաբերեալ արմատոց առ ի զարդ կարմրութեանս գունոյ. եւ զմայր եկեղեցեացն ի թագաւորաբնակ եւ յարքայանիստ /80b/ Վաղարշապատ քաղաքի։

Ահա կատարեցան ամենայն Հայք։

Քսան եւ ութերորդ՝ Ասորիք յելից կալով իւրեանց ծովուն եւ հիւսիւսոյ Հրէաստանիւ։ Եւ ունի Ասորիք փոքր աշխարհս ինն, լերունս անուանիս՝ զԼիբանան եւ զԿարմեղոս, եւ գետս հզաւրս զՅորդանան, եւ քաղաքս բազումս, եւ մայրաքաղաք զԱնտիոք, եւ զԴամասկոս, զԿն(ս)րիմ եւ զԱմասիա. եւ զդրունս երկունս, եւ վայրս ընդարձակս, եւ պիտանիս եւ բերրիս։

Քսան եւ իններորդ՝ Հրէաստան է, յելից կալով Փիւնիկական պեղագոսին։ Եւ սահմանի Եգիպտոսիւ եւ ապառաժ Արաբիաւ։ Եւ ունի Հրէաստան աշխարհս երիս՝ զԳալիլիա, զՍամարիա եւ զԻդումիաս, եւ լիճս երկու՝ զՏիբերադայ եւ զՄեռեալ ծովն, եւ գետ զՅորդանան։ Ունի եւ քաղաքս բազումս, եւ մայրաքաղաք զսուրբն Երուսաղէմ։ Եւ է Հրէաստան քաղցրաբեր, պտղալից եւ անուշահոտ, որ բղխէ զկաթն եւ զմեղր։

Երեսներորդ՝ Ապառաժ Արաբիա, յելից կալով Եգիպտոսի եւ արեւմտից ճղի Կարմիր ծովուն՝ ընդ որ անցն Իսրայէլ, յերի կալով Ասորւոց եւ Հրէաստանի։ Եւ ունի Ապառաժ Արաբիա փոքր աշխարհս երկու՝ զՏաճկաստան եւ զՓառանիտիս՝ յորում զտունն Աբրահամու բաջաղեն լինել. եւ այլ եւս երիս աշխարհս. եւ գետս՝ եւ ոչ մի։

Երեսն եւ միերորդ՝ Միջագետք են, յելից կալով Ասորւոց առ Եփրատ գետով, եւ ի մտից Ասորեստանիւ առ Դկղաթ գետով, յերի /181a/ կալով մեծ Հայոց։ Ունի լերունս երկու, եւ գետս երկու, եւ քաղաքս բազումս, յորոց մինն է Ուռհա՝ ուր անձեռագործ պատկերն է Փրկչին։

Երեսն եւ երկուերորդ՝ Բաբելացիք, յերի կալով Միջագետաց առ Դկղաթաւ մինչեւ ցՊարսկային ծոցն. եւ ունի աշխարհս չորս՝ զԱկողա, զԲասրա, զԲաբելոն, զՏիսբոն։ Եւ գետ ունի զԵփրատայ վտակսն եւ զԴկղաթայ։ Եւ ունի այլ քաղաքս եւ գաւառս բազումս։ Եւ լինի ի սահմանս այսորիկ ակն սարդիոն եւ ոսկէքար։ Եւ է Բասրա ամենալից վաճառաւք, եւ եկք նաւաց Հնդկաց եւ ամենայն կողմանց արեւելից։

Երեսն եւ երեքերորդ՝ Անապատ Արաբիա է, յերի կալով Միջագետաց ըստ հիւսիւսի, յելից կալով Ապառաժ Արաբիոյ եւ ի մտից Խուժաստանի։ Եւ ունի Անապատ Արաբիա ազգս ինն, բայց յեառն եւ գետ՝ ոչ մի։

Երեսուն եւ չորրորդ՝ Երջանիկն Արաբիա է յերի կալով ապառաժ Արաբիոյ մտանէ ընդ մէջ խորշից Կարմիր ծովուն որպէս ցամաք կղզի։ Եւ է աշխարհս ամենաբերս։ Եւ ունի յինքեան ազգագաւառս յիսուն եւ չորիս, լերունս տասն, գետս չորս, աղբիւր մի, եւ կղզիս բազումս։ Եւ է աշխարհս ամենաբերս եւ ամենագիւտս, է որ իւրմէ աշխարհէն. եւ է որ ի վաճառուց եկելոցն՝ ի Ճենաց եւ ի Հնդկաց։ Գտանի անդ ոսկի եւ ակունք պատուակ/181b/անք, խունկք բազումք եւ եւղք անուշունք, եւ փայտք անփուտք. անտի էր եւ ի տիկինն Սաբայ։ Եւ բնակիչք աշխարհին ոմանք քաջասեաւք են, եւ ոմանք սիկասեաւք, ոմանք սպիտակասեաւք, տխրագոյն քան զմեզ։ Եւղք անոյշ ի նմա, եւ ծաղիկք հնգետասան՝ հալի, ջափրի, մաղապ, խալսկ, քեդխալհունա, խալարա, բուխտակ, նարդին, բալասան, բան, յասմիկ, նարդան, վարդ, մանուշակ, միզագոշ։

Երեսն եւ հինգերորդ՝ Մարք են, որ կոչին Քուստի Քապկոխ, յելից կալով Հայոց եւ յերի Կասբից ծովուն։ Ունի աշխարհս զայսոսիկ. զԱտրպատական, զՌէ, զԳեղան, զՄոկան, զԴիղումն, զԱհմադան, զԴաբաւան, զՏապարաստան, զԱմեղ, զՌուան։ Ունի լեռունս եւ գետս, եւ զծովակն, որ կոչի Կապուտան։ Ունի քաղաքս բազումս, յորոց մինն է Գանձակ Շահաստան։

Երեսն եւ վեցերորդ՝ Արուաստան, որ կոչի Ասորեստան, այսինքն Մուծղ, յելից կալով Միջագետաց առ երի Հայոց։ Ունի լերունս, եւ գետս, եւ քաղաք զՆինուէ։

Երեսն եւ եւթներորդ՝ Եղիմացիք են, որ կոչին Քուստի Խորասարան, յելից կալով Դկղաթայ եւ ի մտից՝ Պարսից։ Եւ ունին Եղիմացիք աշխարհս փոքունս, զայսոսիկ. զԽուժաստան, զՄայ, զՄասպան, զՄիհրանքատակ, զՔաշկար, զՊարմական, զԵրանասան, զՔարկաւատ, զՆոտարտաշիրական, զՄարձինսհեն։ Ունի գետս երիս եւ քաղաքս հինգ՝ յորոց մին է Գունդիշապուրհ, յորում զազնիւ շաքարն գործեն։ Ունի /182a/ կղզիս երկու հանդէպ իւր ի պարսկային ծոցին։

Երեսն եւ ութերորդ՝ Պարսք են, որ կոչին Քուստի Նեմեռոս, յելից կալով Խուժաստանի եւ առ երի կալով Մարաց։ Ունի յինքեան փոքր աշխարհս՝ զՊարս, զԱսպահան, զՄէշուն, զՀակար, զԱնաիտ, զԿրման, զՏուրան, զՄակուրան, զՍնդ, զՄրան, զՍպետվաշտ, զՍագաստան, զԱպղաստան, զԳեր, զՄեշմիահիկ, զՄազուն, զԽուճիխրոյտան, զՊահղն, զԿեբուհա։ Ունի եւ գետս, եւ կղզիս եւ քաղաքս բազումս, յորոց մին է Ռէշիր ի Պարսան քաղաք՝ յորում ազնիւ մարգարիտն ելանէ եւ գոհարք՝ մարգարիտ այս է. դրակ, վեցդանկեան արժէ ԽՌ դոմախ Ը միշխոյ, Գ դանքա, Դ պարմուշքա պարուշիա, հաւթա դրամ, հաշթա դրամ, դահա դրամ։

Երեսն եւ իններորդ՝ Արիք են, որ կոչին Քուստի Խորասան, յելից կալով Մարաց եւ Պարսից մինչեւ զՀնդիկս եւ յերի Վրկանի ծովուն։ Եւ աշխարհք են Արեաց այսոքիկ. Կոմշ, Վրական, Ապրշահր, Մրու, Մրումոտ, Հրեւ, Կանդշան, Նսաիմանակ, Բժին, Սաղկան, Գողկան, Ապըտհրամ, Հրում Զամպ, Պերոզնահճեր, Դզինուազակ, Վարջան, Ման, Շանջակստան, Բահլ, որ են Պարթեւք, Դովմատ, Վարիմանակ, Շերեմբամիկան, Դոզբոն։ Եւ ունի Արիք լերունս եւ գետս /182b/ եւ կղզիս բազումս։ Լինի հրա եւ մուշկ, թէպէտ եւ ոչ ազնիւ։ Եւ կղզի մի՝ հանդէպ Արեաց ի Հնդկաց ծովու, յորում թզուկք լինի երեքթզեան, եւ պատերազմին ընդ խորդոց հաւուց՝ վասն ճարակելոյ նոցա զանդաստանս Հնդկաց։

Քառասներորդ՝ Սկիւթիա է, որ են նախապատարք, այսինքն՝ Թուրք. որք սկսանին յԱթլ գետոյ մինչեւ ցԵմաւոն լեառն բարձր, եւ անդր եւս՝ ձգի մինչեւ ցՃենս։ Եւ Եմաւոն լեառն բարձր եւ երկայն քան զամենայն լերունս։ Եւ ունի Սկիւթիա ազգս քառասուն եւ երեք. Ծաւդիկք, Թուխարիկք, Հեփթաղք, եւ այլ խուժադուժ անուանք։ Եւ ունի Սկիւթիա լերունս եւ գետս բազումս եւ հզաւրս, եւ զդաշտս անապատս եւ ջերմ երկիր եւ անջուր. ի նմա՝ հրագոյն դաշտն։ Եւ են Սոդիք հարուստ արուեստաւորք, վաճառականք, որ բնակեալ են ի մէջ Թուրքաստանի եւ Արեաց աշխարհին։

Քառասուն եւ միերորդ՝ Հնդկաստան յելից կալով Արեաց աշխարհին եւ յերի Սկիւթացւոց. եւ են հնդիկք բաժանեալ յերկուս աշխարհս, զոր բաժանէ Հոն գետ. եւ ունի արեւմտակողմ ազգս յիսուն եւ ութն, իսկ արեւելակողմն ազգս եւթանասուն եւ երկու։ Ոմանք ի նոցանէ մարդակերք են, այլք ագեւորք եւ այլք կարճահասակք, տափակաքիթք, լայներեսք, սպիտակք. եւ ոմանք մերկիմաստակք, որք գործս անիրաւս ոչ գործեն եւ զմարմինս կենդանեաց ոչ /183a/ ուտեն։ Ունի Հնդիկք լերունս, եւ գետս եւ կղզիս բազումս։ Լինի ի Հնդիկքս երէ յամոյրանման սրեղջիւր, որ սպանանէ զառիւծ. եւ հրեշ երէ, եւ այլ գազան նման առիւծոյ, բայց կնճիթն սուր եւ երկայն. եւ ընձուղտք, եւ կորեանք, եւ պապկայք, եւ աքաղաղք փետրամաւրուսք, եւ փիղք, եւ վագերք, եւ վիշապք, մեծ մրջմունք, եւ մկունք, բեշմշկոյ, եւ կորկորդիլ գազան, եւ միեղջիւրի, որ է մեծ գազան, եւ ի վերայ ողինն ճագք, եւ զփիղ լեզուաւն սպանանէ. եւ պասկուճ հաւ, եւ մուշկ երէ, եւ էշ եղջերաւոր։ Լինի անդ ոսկի եւ արծաթ, եւ պղինձ, եւ անագ, եւ մարգարիտ եւ ակն ամենագոհար։ Լինի պղպեղ, լինի եւ սնգրուիղ, եւ ամենայն բովոճայք, հալուէ, փաղանգամուշկ, քափուր, ճանդան, նայիբոակ, հիրիբոակ, գոզիբոակ, գոյիբոակ, կասիմոն, գովաղակ, շահաւարմար, դարիշակ, եւ բազում դեղք բժշկականք։ Եւ գոհարք հալուէից երեք՝ ինդրսանտրազ՝ ժեռաւոր է ծաղկոտն, լիտրն արժէ դահեկան հինգ, ծամփի, մարխա նման է, ծանր, արժէ լիտրն չորս դահեկան, քաղաքիծեկէ, թեթեւ, արժէ լիտրն երեք դահեկան։

Քառասուն եւ երկրորդ՝ Տապռոբանիա է, մեծ կղզի, քան զամենայն կղզիս, հազար հարիւր մղոն յերկայնն, հինգ հարիւր տասն ի /183b/ լայնն երի կալով։ Եւ ունի կղզիս այս շուրջ զիւրեւ մանունս հազար երեք հարիւր եւթանասուն եւ ութ։ Ունի լերունս, եւ գետս, եւ ազգս երկոտասան։ Լինի ի սմա ոսկի, եւ արծաթ, եւ ակունս պատուականս եւ բովոճայք։ Լինի անդ եւ փիղք, եւ վագերք։ Եւ արք աշխարհին վարսիւք կնոջ պսակեն զգլուխս իւրեանց։

Քառասուն եւ երեքերորդ՝ Ճենաստան է, յելից կալով Սկիւթիոյ մինչեւ յանծանաւթ երկիրն։ Եւ է Ճենաստան ընդարձակ դաշտս տարածեալ։ Եւ են ի նմա ազգս քսան եւ ինն, յորոց մինն մարդակերք են։ Եւ ունին Ճենք լերունս եւ գետս բազումս։ Լինի ի Ճենաց աշխարհին՝ դարաճենիկ, եւ հոշիբոակ, եւ բոիճենիկ, եւ կասիմոն, եւ սուկոն։ Ունի եւ հրէշ, եւ մուշկ, եւ սիրամարգ շատ, քրքում անբաւ։ Լինի անդ ապրիշում շատ եւ ազնիւ, վասն որոյ եւ բնակիչքն արուեստաւոր կերպասագործք, հարուստք, ընչեղք, որոց արքայն կոչի Ճեմբակուր, որ նստի ի քաղաքն Սիռիայ առ անծանաւթ երկրաւ։

Քառասուն եւ չորսերորդ՝ Սինէացւոց, առ երի կալով Ճենաց մինչեւ ցանծանաւթ երկիր, յորում բնակեալ են ազգք հինգ։ Ունի եւ լերունս եւ գետս բազումս։ Բայց անտի յանծանաւթ երկիրն, որ ինչ պատմեն՝ անհաւատալիք են, գազանք անծանաւթք, մարդակերք, կիսանձնեայք, երկդիմիք, վեցձեռնիք, փոկոտունք, վիշապատտունք, կիսահաւք, կիսամարդք, անգլուխք։

Ահա կատարեցան ամենայն տիեզերք եւ պատմութիւնք խաւսից եւ ահա կամիմ զչափ դորա համառաւտել մղոնախաղաց ոտնաչափութեամբ աւժանդակաբար ասպարիզաճէմ դիտաւորութեամբ։