մի նոր ու զօրեղ գործօն՝ ազգային ինքնաճանաչութիւնը
արթնացնելու համար:
Ի դէպ, թուրքերը սիրում են յիշեցնել պարծանքով,
որ Օսմանեան կայսրութեան մէջ երբեք
չի եղել պետական հալածանք ոչ—թուրք լեզուների
դէմ: Փաստը ճիշդ է (մօտաւորապէս), բայց
պարծենալու բան չկայ, որովհետեւ պատճառն
եղել է ոչ թէ թուրքերի վեհանձնութիւնը,
համբերատարութիւնը ու լայն ազատամտութիւնը,
այլ պարզապէս պետական տհասութիւնը։ Այն
իրաւազուրկ եւ ստրկական վիճակի մէջ, որին ենթակայ
էին հպատակ ժողովուրդները թիւրքիայում,
ազգերի գոյութիւնը հետեւապէս եւ ազգային
լեզուները) չէին կարող անմիջական գլխացաւանք
կամ մտահոգութիւն պատճառել տիրապետողին։
Իսկ թէ այդ միեւնոյն ազգութիւնները
հետագայում կարող Էին կայսրութեան
կործանման պատճառ դառնալ եւ. թէ, հետեւապէս,
պէտք էր վաղօրօք միջոցներ ձեռնարկել նրանց
գոյութիւնը վերացնելու համար, - Պոլսում
նստած քաղաքագէտները շէին կարող տեսնել
այդքան հեռուն. մանաւանդ որ ազգերը անվտանգ
դարձնելու համար, նրանք ունէին ու մէջ
ընդմէջ գործադրում էին շատ աւելի արմատական
մեթոտ - ֆիզիքական ջարդ։ Մարդու բերանից
լեզուն հանելը՝ բարդ ու նուրբ գործողութիւն
է, որ պահանջում է կուլտուրական հասունութիւն,
սիստեմատիկ աշխատանք ու երկար
