խեղդիչ գազերը: Պատմութի՛ւն է՝ տիեզերքի մասին
ունեցած՛ մեր հասկացողութեան լայնացումն
ու խորացումը ասորա—բաբելոնեան աստղաբաշխերից
սկսած՜ մինչեւ Նեւտոնը, Լապլասն ու Այնշտայնը:
Պաամութիւն է շոգիի գործադրունը
արդիւնաբերութեան մէջ եւ նաֆթի մուտքը
համաշխարհային առեւտուրի մէջ: Պատմութիւն
է ճորտավաճառութեան հաստատումը ու ապա
վերացումը Ամերիկայում...
Պատմութիւն է այս բոլորը։ Բայց սրանցից
ե՛ւ ոչ մէկը չի կարող բացատրել մարդկութեան
բամանումը ըստ ազգութիւնների եւ ազգային
միութիւնների գոյութիւնը:
Այստեղ մեզ հետաքրքրողը ա՛յն պատմութիւնն
է կամ այն պատմութիւնները - այսինքն
այն անցեալը եւ անցեալի ա՛յն յիշողութիւնները,
- որոնք անջատում են մարդկային մի հաւաքականութիւն
միւս մարդկային հաւաքականութիւններից
եւ ներսում կապում են հատուածի անդամներին
այն ուրոյն, առանձնայատուկ կապերով,
որ ազգային ենք անուանում:
Պարզ է, որ այդ պատմութիւնը ուրիշ ոչինչ
է, քան ազգութիւն կազմող տարրերի պատմութեան
գումարումը: Ցեղային պատմութիւն (ցեղերի
ծագումը, տեղափոխութիւնները, խաչաւորումը,
խառնուրդը, գումարումն ու անջատումը).
պետական եւ ըեդհանրապէս քաղաքական
պատմութիւն (այնչափ, որչափ պետական ու քա–
