թիւնն ու հոգեւորականութիւնը, ներկայում՝
բուրժուազիան) — օգտուելով ժողովրդային զանգուածների
տգիտութիւնից, գիտակցօրէն մեծ արժէք
են տուել անարժէք գաղափարին, գոյութիւն
չունեցող բաժանումներ են յօրինել ու արհեստականօրէն
մտցրել մարդկային ընկերակցութիւնների
մէջ, որպէսզի հակառակութիւններ առաջ բերեն
եւ այդ հակառակութիւնների վրայ յենուած՝
ամրացնեն իրանց դասակարգային իշխանութիւնը:
Եթէ «ագգը» թիւրիմացութիւն կամ նախապաշարմունը
չէ, եթէ ազգային միութիւնները իրօք
գոյութիւն ունենք ապա ուրեմն նրանք կապուած
պիտի լինեն այնպիսի կապերով, որոնք յատուկ
են միայն «ազգ» անուանուած հաւանական
մարմիններին եւ յատուկ չեն ուրիշ կարգի պատկանող,
ուրիշ անուններ կրող միութիւններին:
Արդ, որո՞նք են այդ կապերը, որո՞նք են ազգային
յատկանիշները: Ուրիշ խօսքով՝ ի՞նչ է ազգ
կոչուած հաւաքականութիւնը:
Եւ դրութեան դժուարութիւնը հենց նրանումն
է, որ եթէ զննութեան առնենք մի առ մի այն բոլոր
յատկանիշները, որոնք վերագրուել են ու վերագրւում
են «ազգ» երեւոյթին, կը տեսնենք, որ
նրանք իրօք հեռու են գոհացուցիչ լինելուց: Յաճախ
խառնում են իրար տարբեր գաղափարներ,
մի բան աւելի են տալիս կամ մի բան պակաս,
շատ լայնացնում են կամ շատ նեղացնում ազգային
սահմանները եւ վերջի հաշուին չեն տալիս
