Նոյնը եւ քաղաքակրթութեան վերաբերմամբ:
Խօսել անտառի կամ անտառային «քաղաքակրթութեան»
մասին, դա ասել է պարզապէս խաղալ
բառերով։ Տարակոյս չկայ, որ անտառը (ոչ
միայն ամէն մի ծառ անհատը, այլ եւ անտառը
իբրեւ ամբողջութիւն) ունի իր կեանքը, իր զարգացումը,
իր առաջադիմութիւնը: Պարզ է նոյնպէս,
որ քաղաքակրթութիւնն էլ իր էութեամբ
զարգացում է: Բայց ամէն մի զարգացում
քաղաքակրթութիւն չէ: Քաղաքակրթութիւն
անուանւում է հանրային կեանքի առանձն ձեւի ու
առանձին բովանդակութեան պարզացում, որ յատուկ
է միայն մարդկային ընկերութէւններին:
Գիտեմ, որ մրջիւնների կեանքի մասին պատմողները
եւ գրողները գործադրում են յաճախ
պետութիւն, դասակարգ, զօրք, զօրավար,
բանակցութիւն, դաշինք ու պատերազմ բառերը:
Բայց չպէտք է մոռանալ, որ դա կամ բանաստեղծական
ոճ է, երեւոյթները մարդկայնացնելու
ձգտում (մի բան, որից ազատ չեն նոյնիսկ գիտնականները)
կամ պարզ համեմատութիւն: Բայց
որքան էլ գայթակղեցուցիչ ու իր տեղում ընդունելի
լինի այդ ոճը, նա դառնում է շատ վտանգաւոր,
երբ գործադրւում է այնտեղ, ուր
պէտք կայ ճշդօրէն սահմանելու գաղափարները
եւ գաղափարներ արտայայտող բառերի իմաստը:
Ի՞նչ տարբերութիւն մրջիւնային «պետութեան»
եւ մարդկային պետութեան միջեւ: Ճիշդ
