է տալիս երեւոյթների էութիւնը ու յանգել են
սխալ կամ միտումնաւոր եզրակացութիւնների:
Այսպէս՝ նոյնացնելով հաւաքական ու
անհատական օրգանիզմները, փոխանցելով
ֆիզիոլոգիական կեանքի օրէնքները ընկերային կեանքի
աշխարհը ու շփոթելով — գիտակցօրէն կամ
անգիտակցօրէն — աշխատանքի բաժանման սկզբունքը
դասակարգային բաժանումների հետ, —
ուրեմն եւ դասակարգերը օրգանների հետ, —
այդ կարգի ընկերաբանները արդարացրել են դասակարգերի
գոյութիւնը անցեալամ ու քարոզել
նրանց անհրաժեշտութիւնը՝ ապագայում:
Բայց դասակարգերը օրգաններ չեն — ֆիզիոլոգիական
իմաստով, — ինչպէս եւ մարդ–անհատները՝
բջիջներ չեն:
Համամարդկային հաւաքական օրգանիզմը
կազմող բջիջների մէջ կայ մի շատ էական տարբերութիւն,—
այն որ հաւաքական օրգանիզմի
մէջ մարդ—անհատը գիտակցում է իր անհատական
գոյութիւնը, ընդունակ է անհատօրէն ցանկանալու
ու ձգտելու, անհատօրէն ապրելու գոյութեան
ու դժգոհութեան ապրումները, մինչդեռ
բջիջը չունի այդ յատկութիւնները, ինչպէս
չունի այդ յատկութիւնը նաեւ համամարդկային
հաւաքական օրգանիզմը — մարդկութիւնը:
Չընկնենք մեթաֆիզիքայի մութ աշխարհը
— բիոլոգիան ու ընկերաբանութիւնը եւս ազատ
չեն մեթաֆիզիքական անեզր ընդհանրացումնե–
