ահագին մեծամասնութիւնը իսկի տեղեկութիւն
էլ չի ունեցել վէճի ձայնատուութեան մասին եւ
եթէ իրեն հարցնելու լինէին՝ թերեւս մեծ տարբերութիւն
չդնէր Սպանիայի ու Ֆրանսիայի միջեւ.
անգիտակից ու իրաւազուրկ հպատակի, մի
պարզ ճորտի համար ի՞նչ տարբերութիւն, թէ
ո՞ւմ է վճարում հարկը եւ ո՞ւմից է ուտում ծեծը
բարեպաշտ ու խնամատար Ֆրանսուա թագաւորի՞ց
թէ՞ բարեպաշտ ու խնամատար Կարլոս
թագաւորից: Շատ հաւանական է նաեւ, որ
Ֆրանսուա թագաւորի գործակալները ազատ չեն
ձգել Etatները, նախապատրաստել են ընտրութիւնը,
բարդ ինտրիգների, սպառնալիքների,
խոստումների ու կաշառքի ճանապարհով...
Բայց, ասում եմ, սա չէ կարեւորը: Կարեւորն
այն է, որ արդէն ԺԶ. դարում ձեւակերպուել
է ազգաբնակութեան ինքնորոշուելու իրաւունքը
եւ հակադրուել երկիրներ ժառանգելու,
նուաճելու, ծախելու, նուիրելու ու փոխանակելու
վաղեմի իրաւունքներին:
Կազիմիր Դ-ի ու Ֆրանսուա Ա-ի իրաւական
հիմնաւորումները Պոմերանիայի ու Բուրգունդիայի
շուրջ ծագած վէճերի մէջ — բացառիկ երեւոյթ
է այն ժամանակների համար, ամրացած
ու ընդհանրացած հասկացողութիւնների կատարեալ
յեղաշրջում: Հետագայ դարերում — ու
մասնաւորապէս ֆրանսիական մեծ յեղափոխութիւնից
յետոյ, որ ապշեցուցիչ թափով խորտա–
