րող ապրել։ Շինական ոյժը, բանակը — ինչ
անուն էլ կրի ու ի՛նչ սիստեմով էլ կազմուած լինի
— մի չարիք է, որից չի կարող ազատ մնալ ոչ
մի պետութիւն, նոյնիսկ այն պետութիւնները,
որոնք դաշնագրերով չէզոք են յայտարարուած:
Բանակը պահանջում է ամենից առաջ մարդ ու
նիւթական միջոցներ: Եւ որքան մեծ է մի
պետութիւն, այնքան աւելի ընդունակ է
մատակարարելու մարդկային ու նիւթական ոյժ զօրաւոր
բանակ կազմելու համար:
Ահա մի հանգամանք, որ արդէն ինքը մենակ
ու անկախ ուրիշ հանգամանքներից շատ կարեւոր
առաւելութիւն է տալիս մեծ պետութիւններին՝
հանդէպ փոքրերի:
Հարկաւ, մարդու ու նիւթի հում քանակը
դեռ չի բնորոշում բանակների կարողութեան չափը:
Պէտք են, հարկաւ, եւ ուրիշ կարողութիւններ.
կազմակերպուելու ընդունակութիւն, ռազմական
դաստիարակութիւն, պարտաճանաչութիւն
ու խիստ կարգապահութիւն, հոգեկան կորով,
գիտութիւն, տեքնիքա, կատարելագործւած
զէնք... բայց եւ սայնպէս՝ քանսւկի արժէքը
մնում է ակներեւ, անժխտելի:
Եթէ վարպետօրէն կազմակերպուած, դարերով
մարզուած, շատ հարուստ ու տեքնիքական
բոլոր միջոցներով զինուած Անգլիան կարողանում
է պահել իր բռունցքի մէջ ահագին Հնդկաստանը —
պատճառը քաղաքակրթական աստի–
