Այս կէս-անկախ դրութիւնը կարո՞ղ է բաւարարել
Հայաստանի պետականօրէն կազմակերպուելու
պահանջը, — այն հասունացած պահանջը,
որ քաղաքական հրապարակ Է նետել ու մեծամեծ
փորձանքների ենթարկել հայաստանցի
հային: Կամ՝ վերադառնալով դրուած հարցի նախորդ
ձեւին՝ կարո՞ղ է Խորհրդային Հայաստանը
նկատուել իբրել հայ մարդու Ազգային Տունը,
Հայրենիքը:
Կարող է, անշուշտ, եթէ ոչ ամբողջովին՝
գէթ շատ խոշոր չափերով:
Եւ աւելին, պետականօրէն ապրելու համար՝
քաղաքական այն կացութիւնը, որի մէջ դրուած
է Խորհրդային Հայաստանը ոչ միայն բաւարար,
այլ նաեւ՝ միակ հնարաւորինն է։
Հայաստանի ծաւալը — նրա մեքանիքական
զանգուածը — աշխարհագրական դիրքը, քաղաքակրթական
աստիճանը, տնտեսական կարողութիւնները,
ապա նաեւ պատմական անցեալն ու
քաղաքական ներկայ վիճակը — այս հիմնական
տուեալները այնքան աննպաստ են, որ թոյլ չեն
տալիս կազմելու ինքնակալ պետութիւն, ինչպիսին
է Ֆրանսիան, կամ համեստ Հոլանդիան,
կամ շատ համեստ Նորվեգիան կամ նոյնիսկ նորածին,
աւելի քան համեստ Ալբանիան: Հայաստանում
գոյութիւն չունեն այն յատուկ պայմանները —
ներքին ու արտաքին, — որոնք հնարին
