N 162
Ծ. ՀԱՑԱԳՈՐԾՅԱՆԻ ԴԻՄՈՒՄԸ Ա. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻՆ՝ ԳՈՐԾՈԹԻ ՆԱՎԹԱՀԱՆՔԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ՈՒՆԵՑԱԾ ԻՐ ԺԱՌԱՆԳԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՄԱՍԻՆ
Վսեմ, նահանգապետ Վանայ
1871 թուին, կնոջս հարազատ քեռին, Նազարէթ Աւետեանը, Գործոթ գիւղի մէջ նաւթի հանքեր գտնելով, անմիջապէս Պոլիս կ՛երթայ, ժամանակի հանքային վարչութեան (Մադեն իդարեսի)143 ներկայացնելու իր գիւտը, հողերը քննել տալու և արտօնութիւն խնդրելու՝ շահագործելու համար: Պօլսոյ հանքային վարչութիւնը՝ իննսունը մէկ տարուան մենաշնորհ մը կուտայ իրեն՝ ստուգելէ ետք թէ իրապես Գործոթի մէջ նաւթի հանքեր կան:
Նազարէթը Վան վերադառնալով՝ գործի կը ձեռնարկէ և քանի մը տարի մենակ՝ բաւական թուով գործաւորներ բանեցնելէ և դրամ ծախսելէ ետք, Սմսարեան Մանուկի, Թօխմախեան Մարգարի և Սաֆրաստեան Դաւիթի հետ ընկերութիւն մը կը կազմէ՝ սկսուած գործը շարունակելու համար: Մենաշնորհ առնուած հանքերու տարածութիւնը տասը հազար (10.000) քառակուսի մեթրի կը հասներ:
1872-76 թուին շարունակաբար այդ հանքերը բանեցնելէ ետք, կը յաջողին 10-12 հորեր փորել տալ՝ 150 կանգունական խորութեամբ և բոլոր ատոնց ծախսը, մինչև 1000 (հազար) օսմ. լիրա, կը վճարէ միայն Նազարէթը, ինչպէս կը վկայէ հանգուցեալ Դաւիթ Սաֆրաստեանի 909, Յունվար 12 թուով Փափազեան Վահանին (բժիշկ) այդ առթիւ գրած նամակը: Բայց ռուս-թրքական պատերազմին (76-78) ջէլօբ քիւրդերը Գործոթէն անցած ատեննին, յիշեալ ընկերութեան բոլոր գործիքները կը թալլին, որով ընկերութիւնը արդէն անզօր կ՛ըլլայ իր գործը շարունակելու, մանաւանդ որ՝ ընկերութեան հոգին եղող Նազարէթը շուտով կը մեռնի Պաքուի մէջ:
1909-ին, Փափազեան Վահանը (բժիշկ), որ ինձ նման հարազատ ժառանգորդ մըն է յիշեալ Նազարէթին (Փափազեանի քոյրը՝ Նազարէթի կինն է), սկսաւ հետաքրքրուել այս հարցով և ինձմէ փաստեր ուզեց: Ես դիմելով այդ ընկերութեան միակ ողջ անդամ մնացող Սաֆրաստեան Դաւիթին՝ անոր մանրամասն նամակ գրել տուի բժշկին, այդ նամակի պատճէնը այժմ մեր քովն է: Բոլոր գործոթցիներն ալ այժմ կը վկայեն Նազարէթի և իր ընկերութեան աշխատանքներու և ծախսերու մասին:
Դժբախտաբար, սակայն, Փափազեանը չկրցաւ պետական տոմարներէն դուրս հանել մենաշնորհի և արտօնաթղթերը, հաւանաբար սոսկ ա՛յն պատճառով, որ թուրք կառավարութիւնը չուզեց նման լայն իրաւունք մը հայերուն ձգել:
