Լ
1900էն առաջ Աղբալեանի լեզուն չէ եղած տակաւին արտայայտութեան այն սքանչելի գործիքիդ, որ ընդհանուր հիացումի առարկայ պիտի ըլլայ հետագային: Կտրատ ու հեւքոտ շեշտ մը ունի. զգալ է որ քննադատը չէ տիրապետեր արտայայական իր կարողութեան։ Հետզհետէ, սակայն, ան կը ստանայ գոյն ու համ, կը դառնայ ճչգրիտ, պատկերաւոր, արեւելեան աշխարհաբարի ուժն ու արտայայտիչ ասոյթներր կը միացնէ Արեւմտահայերէնի նրբութեան հետ։ քիչեր, մեր նոր գրականութեան վարպետներէն կրնան իրենց լեզուովն՛ ու ոճովը մրցիլ Աղբելանիանի հետ: քիչեր կրնան հպարտանալ այն առաւելութիուներովդ որ իր արտաայտական միջոցները կը յատկանշեն • պերճութիւնդ բառամթերքի հարստու¬ թիւն ու տեղին գ ո րծ ած ո ւթ իւն, նուրբ երանգաւորումդ որոնցմով Ագրալեան հա– ր ազատօրէն կ՚արտա յայտէ միտրի եւ հոգիի սլացիկ թափը կամ կիսա ստուեր նրբութիւնները : Ոճր նոյն հոլովոյթր կր մատնէ : Սկիզբը թոյլ է կը տաոա պի ներքին ումէ պակասէն ։ ք^այց կամաց—կամաց կր ստանայ կուռ ու թելա դրական Սքանչելի շե շտ մր , պարագային համեմատ* համոզու մի , ոգեւորութեան , մարտական տրամա– գրրութեան կամ սրամիս՝ հեղնանքի արտայայտութիւնով : Այս յատկանիշները Աղ– ըալեանի ոճին կու տան տեսակ մը ընզեան ք11ս1յան կնիք • ան հալասարապէս ել նոյն յա 9 ող ո ւ թեամ ր կը յարմարի գրական ուսումնասիրութեանդ բանասիրական յ9դ~~ ուածին, դրապատմական մենագ րութեան, դ ասախօսոԼ 1900(^ աո.ա$ջ Ազրալեանի լեզուն չէ եղաե տակաւին արտայայտութեան այն սքանչելի գործիքըդ որ ընդհանուր հիացումէ առարկայ պիտի ըլլայ հետագային : կտրատ ու հեւքոտ շե շտ մը ունէ* զգալէ է որ քննադատը չէ աէրապնաևր արատ– յայաական էր կարողութեան ։ Հետզհետէ , սա կայն, ան կը ստանայ գոյն ու համ, կը դառնայ ճշգրիտ, պատկերաւոր, արեւելեան աշխարհաբարէ ումն ու արաա- յայաոէչ ասոյթներր կը միացնէ Արեւմ տահայե րէնի նրբութեան հետ ։ ՝Բէչեր, մեր նոր դրականութեան վարպետներէն ք կրնան իրենց լեգոլովն՛ ու ոճովը մրցիլ Աղ– ըալեանէ հետ : Փիչ^ր կրնան հպարտանալ այն առաւելութիւներովդ որ իր ար– տայա յտական միջոցները կը յատկանշեն • պերճութիւնդ բառամթերքի հարստու¬ թիւն ու տեղին գ ո րծ ած ո ւթ իւն, նուրբ երանգաւորումդ որոնցմով Ագրալեան հա– ր ազատօրէն կ՚արտա յայտէ միտրի եւ հոգիի սլացիկ թափը կամ կիսա ստուեր նրբութիւնները : Ոճր նոյն հոլովոյթր կր մատնէ : Սկիզբը թոյլ է կը տաոա պի ներքին ումէ պակասէն ։ ք^այց կամաց—կամաց կր ստանայ կուռ ու թելա դրական Սքանչելի շե շտ մր , պարագային համեմատ* համոզու մի , ոգեւորութեան , մարտական տրամա– գրրութեան կամ սրամիս՝ հեղնանքի արտայայտութիւնով : Այս յատկանիշները Աղ– ըալեանի ոճին կու տան տեսակ մը ընզեան ք11ս1յան կնիք • ան հալասարապէս ել նոյն յա 9 ող ո ւ թեամ ր կը յարմարի գրական ուսումնասիրութեանդ բանասիրական յ9դ~~ ուածին, դրապատմական մենագ րութեան, դ ասախօսութեան կամ քաղաքական գ րութեան : ՛Նոյն պատճաոնե րով կր հասկցուի եւ գնահատուի րոլորէն հաւասարապէս, ոտմիկէնդ մտաւորականէ ն ու գիտնականէն : ք*տցաոիկ օրինակ մ ըն է կենս ունակու¬ թեան : խնայողական դ խիտդ բայց արտ այայտիչ ու հիւթեղդ Աղրտլեանի ոճը հա– րագատ արտայայտութիւնն է վայելքներով հարուստ խորունկ հոգիի մրէ Վայելքի աղբի՛ ւր մը նաեւ* ընթերցողին եւ ունկնգիրին համարէ Սքանչելի այս լեգուովդ հոյակապ այս ոճով ու կերաում ի աղուոր խոյան- րով* Ագ ր**» լե ան աղարտութեան կր մատնէ ամլութեան սատանան• ան կը մնայ խոհէ եւ խօսրի աննման վասրպետ մրդ գեղեցկութեան գերազանց ուսուցիչ մր։ Գ– Հակաոակ իր ափսոսանքին, բնաւ ցաւալի չէ, որ Ազրտլեան չէ եղած սոս¬ կական մասնագէտ* րառի ընթացիկ ըմբռնումով՝. Եղած է քննադատ, մատենագիրդ բանասէրդ րայց որպէս ոիրող. հետեւաբար մի՛շտ ալ մնացած է հաւատարիմ իր խորունկ իսկութեան : Ո<֊ քննադատ Աղբալեանը բան մը աւելի է պարդ քննադա¬ տէն։ Վայելո՛ղն է ան միտքի եւ հոգիի գեղեցկութիւններռւն ել իր վայելքը Հան¬ րութեան մատաղողը ։ Ա՛յս ալ կոչում մ ըն է՝ բացառիկ կերպով գեղեցիկ կո¬ չում մը։ Գ■ ՇԱՀՒՆԵԱՆ Պէյք-ւթ. 1»8ւթեան կամ քաղաքական գ րութեան : ՛Նոյն պատճաոնե րով կր հասկցուի եւ գնահատուի րոլորէն հաւասարապէս, ոտմիկէնդ մտաւորականէ ն ու գիտնականէն : ք*տցաոիկ օրինակ մ ըն է կենս ունակու¬ թեան : խնայողական դ խիտդ բայց արտ այայտիչ ու հիւթեղդ Աղրտլեանի ոճը հա– րագատ արտայայտութիւնն է վայելքներով հարուստ խորունկ հոգիի մրէ Վայելքի աղբի՛ ւր մը նաեւ* ընթերցողին եւ ունկնգիրին համարէ Սքանչելի այս լեգուովդ հոյակապ այս ոճով ու կերաում ի աղուոր խոյան- րով* Ագ ր**» լե ան աղարտութեան կր մատնէ ամլութեան սատանան• ան կը մնայ խոհէ եւ խօսրի աննման վասրպետ մրդ գեղեցկութեան գերազանց ուսուցիչ մր։ Գ– Հակաոակ իր ափսոսանքին, բնաւ ցաւալի չէ, որ Ազրտլեան չէ եղած սոս¬ կական մասնագէտ* րառի ընթացիկ ըմբռնումով՝. Եղած է քննադատ, մատենագիրդ բանասէրդ րայց որպէս ոիրող. հետեւաբար մի՛շտ ալ մնացած է հաւատարիմ իր խորունկ իսկութեան : Ո<֊ քննադատ Աղբալեանը բան մը աւելի է պարդ քննադա¬ տէն։ Վայելո՛ղն է ան միտքի եւ հոգիի գեղեցկութիւններռւն ել իր վայելքը Հան¬ րութեան մատաղողը ։ Ա՛յս ալ կոչում մ ըն է՝ բացառիկ կերպով գեղեցիկ կո¬ չում մը։ Գ■ ՇԱՀՒՆԵԱՆ Պէյք-ւթ. 1»8
