ասում է Տեն,- կարելի է նրա զգայուն լինելու հետևանքը համարել»[1]։
Բայց զգայուն լինելն էլ ինքնըստինքյան արժանիք չունի, եթե առանձին առնենք, այստեղ ևս գնահատելի է այդ զգայնության ուր ուղղված լինելը։ Բնորոշել նրա զգացմունքների ուղղությունը նշանակում է բնորոշել նրա ամբողջ գործունեության ուղղությունը։ Վերոհիշյալ վեպում Դավիթ Կոպպերֆիլդենց աղախին Պեգոտտին ասում է իր պարոնին նրա հանգուցյալ հոր խոսքերը, որ լսել է Կոպպերֆիլդի մորից մահվան մահճում. «..սիրող սիրտը ավելի գնահատելի է և ուժ ու զորություն ունի, քան խելքը և ուսումը»։ Այս խոսքերը շատ բնորոշ են Դիկկենսի համար, նա նույնպես գնահատում է սիրող սիրտը ավելի, քան ուսումն ու խելքը։ Այս վեպում գործող անձերի մեծագույն մասը, այն մասը, որի կողմն է հեղինակի համակրությունը և որոնց ձեզ համակրել է տալիս, բոլորն էլ ավելի սիրող սրտի տեր են, քան խելքի և ուսման։ Դորան, Ագնեսան, Կոպպերֆիլդի տատը, ինքը՝ Կոպպերֆիլդը և այլն, բոլորն էլ այդ տեսակ մարդիկ են։ Նրա մյուս վեպերն էլ թերթելիս դուք կնկատեք նույնը. առաջին գծի վրա միշտ սիրող սրտի տեր մարդիկ են. հեղինակը նրանց է սիրում և համակրում։ Բայց հակառակ տիպի մարդկանց, այսպես ասած ուղեղային մարդկանց, նա ատելով ատում է. և այդպիսի մարդիկ նրա գրվածներում միշտ վատ են, անսիրտ, չոր, պակասությունների և արատների տեր։ Դուք պարզ նկատում եք հեղինակի զզվանքը, բարկությունը, կծու ծաղրը դեպի այդ անձերը։
Հայտնի է, որ ժողովուրդը ավելի անմիջական զգացմունքով է ապրում, քան խելքով, այս է պատճառը, որ Դիկկենսի համակրանքները ուղղված են դեպի ժողովրդի զավակները։ Նա սիրով և համակրանքով է նայում ժողովրդի վրա, դուրս է հանում նրա միջից առաքինի և պատվական մարդիկ, նրանց շրջանում ցույց է տալիս հազվագյուտ ջերմ սեր, կատարյալ անձնազոհություն, բուռն զգացմունքներ, ներողամտություն, անմիջական գործնական խելք և հայտնի տեսակետով չնախապաշարված դատողություն։ Նրանց դնում է հարաբերության մեջ բարձր դասի, լեդիների և «պարոնների» հետ և ապտակում վերջինների նեղամտությունը, անձուկ զգացմունքները, ծիծաղելի հպարտությունը, չոր ինքնասիրությունը, նախապաշարված դատողությունները և այլն։ Կարղացեք ԻԱ գլուխը՝ պ. Պեգոտտու և տիկ. Ստիրֆորսի խոսակցությունը. տեսեք, թե ինչպես ծաղրի է հանում այդ մեծամիտ կնոջ, նրա մեծամտությունը թե ինքը ռամիկ չէ։ Դիկկենսի վեպերում հազիվ պատահեք վերին շրջանից առած մի անձնավորություն, որ ընդունակ լիներ Պեգոտտու չափ անձնազոհ լինելու.
- ↑ Тен, Ист. новейшей Английской литературы., էջ 27։