Էջ:Թումանյանի ԵԼԺ հ3.djvu/521

Այս էջը հաստատված է

1) «Նախերգանք» (1-28 տողեր)։ Գրված լինելով իբրև մեծ պոեմի սկիզբ, այս հատվածը հետագայում հեղինակի կողմից դիտվել է իբրև առանձին, ինքնուրույն բանաստեղծություն։ Այդ ձևով առաջին անգամ տպագրվել է Դփ (1896), ապա զետեղվել է բանաստեղծի երեք հիմնական ժողովածուների՝ ԲԹ, ԲԲ և ԲՊ սկզբում՝ որպես գրողի ստեղծագործության յուրօրինակ մուտք։ Սակայն որ «Նախերգանքն» սկզբնապես եղել է «Հառաչանք» պոեմի մի մասը, երևում է և՛ բանաստեղծության բովանդակությունից, և՛ հեղինակի վկայության հիման վրա ժամանակակից մամուլում տպագրված մի տվյալից (տե՛ս ստորև ՆՀ ամսագրում հրապարակված ծանոթագրությունը)։ Այս պատճառով Թումանյանի երկերի առաջին գիտական հրատարակության մեջ «Նախերգանքը» մտել է և՛ իբրև ինքնուրույն բանաստեղծություն (I, 28-29), և՛ որպես «Հառաչանք» պոեմի սկիղբ (II, 33)։ Այս սկզբունքը պահպանված է նաև ներկա հրատարակության մեջ։ Իբրև հիմք ընդունվել է ԲՊ տեքստը՝ տալով նաև նախորդ հրատարակությունների մեջ եղած բնագրային տարբերություններր։ Ինքնագիրը չի պահպանվել։

2) Հատված առաջին (29-108 տողեր)։ Այս մասն առաջին անգամ տպագրվել է ՄՃ, 1893, № 3, էջ 433-435, «Հառաչանք» պոեմայից» վերնագրով։ Արտատպվում է ամսագրի տեքստը՝ հաշվի առնելով սեփական օրինակի վրա հեղինակի մտցրած ուղղումները։ Տեքստային տարբերությունների բաժնում ցույց է տրվում ուղղված տողերի նախնական ձևը ամսագրային տեքստում։ Ինքնագիրր չի պահպանվել։

3) Հատված երկրորդ (109-308 տողեր)։ Այս մասն առաջին անգամ տպագրվել է ՆՀ, 1914, № 1, էջ 31-37։ Այդ հրապարակմանը կցված է մի խմբագրական ծանոթագրություն, որի աղբյուրը, անշուշտ, բանաստեղծի հաղորդած տվյալներն են։ Բերում ենք այդ ծանոթագրությունն ամբողջությամբ, նկատի ունենալով, որ այստեղ կարևոր վկայություններ կան պոեմի ստեղծագործական պատմության և ճակատագրի վերաբերյալ.

«Տպում ենք մեր հայտնի բանաստեղծ Հովհ. Թումանյանի «Հառաչանք» պոեմից մնացած այս սիրուն կտորը, որը մի նոր հասարակական շեշտ է պարունակում իր մեջ։ Այս պոեմը ժամանակին արգելքների հանդիպեց, լույս չտեսավ և չկա. միայն նախերգանքը մնաց, որ դրված է իր բանաստեղծությունների գրքի սկզբում («Լեռնե՛ր, ներշնչված դարձյալ ձեզանով...:»։ Պոեմի առաջին ձևից մի կտոր էլ տպված է «Մուրճ» ամսագրի 1894 թ.» (պետք է լինի՝ 1893-Խմբ.

Այս ծանոթագրությունից երևում է, որ պոեմի տպագրությունը ժամանակին խանգարվել է գրաքննական արգելքների պատճառով, իսկ ամբողջական ձեռագիրն ըստ երևույթին կորել է բանաստեղծի ձերբակալության ժամանակ ոստիկանության կողմից բռնագրավված այլ նյութերի հետ միասին։

Ներկա տպագրության համար հիմք է ընդունվել ՆՀ տեքստը՝ ուղղելով բացահայտ վրիպակները: Պահպանվել է (ԳԱԹ, ԹՖ, № 3ա) այս