Սաքոն» գրաքննչական կոմիտեին հանձնելու փաստով (ՎԿՊԱ, ֆ 480, ց1, գ 133, թ. 8, լուսապատճենը՝ ԹԹ, ՓԲ, № 39/3 այսպես. մարտի 14-ին հանձնել է, մեկնել Շուլավեր, որտեղից 15-16-ին Թիֆլիս է ուղարկել այս երկտողը։ Թումանյանը գրում է «երկուշաբթի կգամ», այդ օրերի երկուշաբթին մարտի 18-ին է, որից հետո վերադարձել է Թիֆլիս և 19-ին պոեմը ետ վերցրել գրաքննչության թույլտվությամբ։
Տպագրվել է ԵԺ V, 116։
1 Տե՛ս նախորդ նամակի № 2 ծանոթագրությունը։
94. ՓԻԼԻՊՈՍ ՎԱՐԴԱԶԱՐՅԱՆԻՆ
Թիֆլիս
(էջ 174)
Ինքնագիրը (1 էջ) պահպանվում է ԳԱԹ, ՓՎֆ, 21 (3)։ Երկտողն անթվակիր է. առաջին հրատարակության ժամանակ թվագրությունը թյուրիմացաբար որոշված է 1895. ճշտվում է ըստ ԴՓ ձեռագիրը գրաքննչական կոմիտեին հանձնելու փաստի, որը տեղի է ունեցել 1896 թ. ապրիլի 9-ին (այսինքն Թումանյանը երկտողը գրել է 8-ին կամ 9-ին, իսկ հասցեատերը գրքույկը ներկայացրել է 9-ին)։
Ինչ վերաբերում է «Մծիրիի» թարգմանությանը, այն գրաքննությանը հանձնվել է 1896 թ. ապրիլի 6-ին և ետ է ստագվել ապրիլի 9-ին (տե՛ս լուսապատճենը՝ ԹԹ, ՓԲ № 39/4, 39/5։
Տպագրվել է ԵԺ V, 115։
95. ՍԻՄԵՈՆ ՀՈՎՎՅԱՆԻՆ
Թիֆլիս-Բաքու
(էջ 175)
Ինքնագիրը (4 էջ) պահպանվում է ԳԱԹ, Թֆ, № 371:
Տպագրվել է ԵԺ V, 121։
1 Նկատի ունի Սիմեոն Հովվյանի՝ 1896 թ. մարտի վերջերի նամակը (անթվակիր է. ժամանակը որոշվում է ըստ Թումանյանի այս նամակի, տե՛ս ԳԱԹ, Թֆ, № 805)։ Հովվյանի «Սպարտակի» հայերեն թարգմանության լույս տեսնելու մասն հայտարարությունները տպագրվել են առաջիկա օրերի ՄՇ, ՆԴ, ԱՐՁ պարբերականներում։
2 Իտալացի գրող Ռաֆաելլո Ջիովանոլիի (1838-1915) «Սպարտակ» վեպի ռուսերեն թարգմանությունն առաջին անգամ տպագրվել է 1880-1881 թթ. «Дело» ամսագրում Ս. Մ. Ստեպնյակ-Կրավչինսկու թարգմանությամբ:
