Սպիտակ արագիլն ունի մոտիկ մի ցեղակից՝ սև արագիլը, բայց սա ապրում է միայն խուլ անտառում և չգիտես ինչու մարդու հետ չի բարեկամացել:
Այդ երկու տեսակներն էլ կան Հայաստանում: Սպիտակ արագիլն ապրում է Արարատյան դաշտում, Լոռիում իսկ սևը հանդիպում է Սևանա լճի ավազանում և այլ շրջաններում:
Արազի Մովսես Մելիքի
1878–1964
«Լսո՞ւմ եք... Սպասեք մի փոքր, ես ձեզ կպատմեմ բոլորը սկզբից..․
Գնո՞ւմ եք... լավ, ես կպատմեմ ծաղիկներին ու խոտերին...
– Սիրուն կակաչներ, լավ լսեցեք արևի պատմությունը...
Աղջիկս հիվանդ էր...»
Շատերն են ծանոթ այս տողերին, շատերն են հիացել, երբ կարդացել են Արազու հուզաթաթավ, հանրածանոթ «Արևը» արձակ բանաստեղծությունը: Որքան զգացմունք ու ջերմություն, որքան խոր թախիծ կա այդ փոքրածավալ ստեղծագործության մեջ։ Կարդում ես այն ու աչքիդ առջև հառնում է երկու հակադիր աշխարհ: Իր ոսկեհեր աղջկան կորցրած աշխատավոր մարդու սոցիալական բողոքն ու ընդվզումն են պատկերված «վերևի հարկում» ապրող հարուստների դեմ, որոնք նյութական բարիքների հետ միասին խլել են նաև «ներքին հարկի» արևի լույսը:
Մովսես Արազին հայ պրոլետարական արձակի սկզբնավորողներից է
Նա ծնվել է Շուլավերում (այժմ Վրացական ՍՍՀ-ի Շահումյան ավան): Մոտիկից տեսել է հայ մարդու չարքաշ կյանքը, տառապանքն ու ցավը, որը հետագայում պատկերել է իր մի շարք գործերում: Արազին մեծ հեղափոխական Ստեփան Շահումյանի հետ միասին սովորել է Թիֆլիսի ռեալական ուսումնարանում։ Շահումյանը մեծ ազդեցություն է ունեցել Արազու վրա: Արազուն դեռ պատանեկան հասակից խանդավառել են հեղափոխական գաղափարները: 1901 թ. նոյեմբերի 5-ին Պետերբուրգի Կազանի տաճարի հրապարակում կազմակերպվում է ուսանողական ցույց, որին մասնակցում է նաև ուսանող Արազին: Այդ օրերին էր, որ Ռուսաստանով մեկ հպարտորեն ճախրում էր Մ. Գորկու «Մրրկահավի երգը»։ Գորկին դառնում է Արազու ամենասիրելի գրողը և մեծ դեր է խաղում նրա գրական կյանքում: Արազու ստեղծագործությունները տպագրվել են սկսած 1906 թ.։
Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Արազին գրել է «Սովետական առավոտը», «Ընկեր Մուկուչը», «Աչքը վախեցած Հանեսը», «Հազար գլխանին», «Պիոներ Սարոն», «Լույսերը», «Միշիկը», «Փոքրիկ շինարարները», «Անբախտ որսկաններ» և այլ պատմվածքներ: Հանեսը, Մուկուչը, Բենոն՝ նախկին իրավազուրկ և չքավոր այդ մարդիկ, հասկանում են սոցիալիստական կարգերի առավելությունը և դառնում իրենց իրավունքի ու աշխատանքի տերերը։
Արազին ստեղծել է նաև ուրիշ շատ գործեր որոնց թվում՝ «Իսրայել Օրի» պատմական վեպը:
Գորկու «Մանկությունը» և ուրիշ շատ գործեր հայ ընթերցողը կարդում է նրա թարգմանությամբ։
Արարատ
— տես Մասիս
Արարատյան դաշտ
«.. Հոյակապ, հռչակավոր, երևելի գավառն Այրարատյան, որն ամեն ինչ բուսցնող է, ամեն ինչ տվող, ամեն ինչով
