Են տալիս դրսևորելու իրենց պարային օժտվածությունը: Կանանց պարերին բնորոշ են նրբագեղությունն ու հեզաճկունությունը, ձեռքի, դաստակի և իրանի շարժումների խոսուն նազանքը: Տղամարդկանց պարերին հատուկ են առնականությունը, ցատկերի ու շարժումների թափն ու թեթևությունը:
Հայկական ժողովրդական պարերն արտահայտում են հայ ժողովրդի ազատասիրական ոգին, նրա հույզերն ու ձգտումները, կենսասիրությունն ու հումորի զգացումը, սովորույթներն ու կենցաղը:
Դարեր շարունակ և այժմ էլ ժողովուրդը պարել ու պարում է իր հին ու նոր տոնահանդեսներին, հարսանիքներում, տարբեր ուրախությունների ժամանակ: Պարել ու պարում է քոչարի ու վեր-վերի, ծափ-պար ու փափուռի, լորկե ու քերծի, գորանի ու շորոր և շատ ու շատ այլ պարեր՝ մեկը մյուսից գեղեցիկ ու արտահայտիչ և, որ ամենակարևորն է, խիստ իմաստավորված: Մեկը որսապար է, մյուսը ռազմական պար, երրորդը՝ աշխատանքային կամ ծիսական, կատակային, նմանակային, հովվական, ճանապարհային: Չզարմանաք, այո, ճանապարհային, որովհետև պարասեր հայերը, ճանապարհը կարճելու և ուրախ անցնելու համար, գնացել են պարելով, մեկը մյուսի ետևից շարված՝ շրջանցելով քարերն ու թփերը, ծառերն ու զանազան խոչընդոտներ:
Պարի նկատմամբ հայ ժողովրդի վերաբերմունքն արտահայտվել է տարաբնույթ աշխատանքներում: Այսպես, էրիշտայի խմորը հունցել են սրնգի նվագի տակ՝ կրունկ-պարով, թաղիքագործները թաղիքը լմել են երգելով ու հատուկ պարաքայլերով: Կոխ բռնելուց առաջ տղամարդիկ զուռնայի նվագակցությամբ նախ պարել են:
Հայկական ժողովրդական պարերն ու պարեղանակներն ունեն բազմաթիվ փոփոխակներ, և այսօր մենք հաճախ ենք ականատես լինում նույն պարի մեկը մյուսից գեղեցիկ տարբերակներին:
Հայ ժողովրդական պարերի շատ շարժումներ գալիս են դարերի խորքից և մինչև այժմ էլ չեն կորցրել իրենց հուզական հաղորդունակությունը: Առհասարակ, հայկական պարերը հուզական խոր ազդեցություն են ունենում թե՛ պարողների և թե՛ դիտողների վրա: Նրանց մեծ մասը հայ ժողովրդի ստեղծած պարային գոհարներ են, արժանի պահպանվելու և սիրով ու խնամքով փոխանցվելու գալիք սերունդներին:
Հայկական լեռնաշխարհ
Հայկական լեռնաշխարհը մի ընդարձակ լեռնային երկիր է և շրջապատից առանձնացված ու բարձր լինելու պատճառով կոչվում է լեռնային կղզի: Տարածությունը մոտ 400 հզ. քառ. կմ է, միջին բարձրությունը՝ 1700 մ:
Հայկական լեռնաշխարհը հայ ժողովրդի հնամենի բնօրրանն է, քաղաքակրթության վաղնջագույն կենտրոններից մեկը: Այստեղ հնագույն ժամանակներից բնակվել են հայկական ցեղեր, և ձևավորվել է հայ ժողովուրդն ու անցել երկարատև, դժվարին ու հերոսական ուղի, ապրել հասարակական-տնտեսական բոլոր ֆորմացիաները (հասարակարգերը): Հայկական լեռնաշխարհը հիմնականում համապատասխանում է պատմական Հայաստանի տարածքին: Գտնվում է ՍՍՀՄ-ի, Իրանի և Թուրքիայի սահմաններում, Իրանական ու Փոքրասիական բարձրավանդակների, Սև ծովի, Անդրկովկասյան ու Միջագետքի հարթավայրերի միջև: Հայկական ՍՍՀ-ն գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս-արևելքում:
Հայկական լեռնաշխարհը կազմված է տարանջատ, տեղ-տեղ էլ միմյանց խաչաձևող լեռնաշղթաներից, որոնց միջև ձգվում են բարեբեր դաշտեր, սարահարթեր, միջլեռնային գոգահովիտներ ու լճային գոգավորություններ: Այդ լեռնաշղթաներից ամենահյուսիսայինը Արևելա-Պոնտականն է, ուր առանձնանում են Պարխար (Լազիստան) և Խաղտյաց (Տրապիզոն) լեռները: Հարավում այդ աղեղները հասնում են Կապուտան լճին, որի մոտ գտնվում է Հաշտասար լեռնագագաթը (բարձրությունը՝ 2954 մ): Այստեղի լեռնանցքը հնում կոչվել է Դրունք Հայոց: Այս մասում նոր Շիրական լեռները արևելքում միանում են Հայկական (այժմ Կարադաղ) լեռներին: Զարասպ լեռը պատմական Հայաստանի ամենահարավային կետն է:
Հայկական լեռնաշխարհի «տանիքը» Մասիսն է, որն իր հարաբերական, այսինքն՝ ստորոտից մինչև կատարն ունեցած բարձրությամբ աշխարհի ամենաբարձր լեռն է (նրա մասին դուք ավելի մանրամասն կկարդաք «Մասիս» զրույցում):
Իր բարձրությամբ լեռնաշխարհում երկրորդ տեղն է գրավում Սիփանը (Վանա լճի արևմտյան ափի մոտ, բարձրությունը՝ 4434 մ), երրորդը՝ քառագագաթ Արագածը (բարձրությունը՝ 4090 մ): Վերջինս
