սանիտարական հիմնարկութիւններ եւ հաստատութիւններ էպիդեմիական հիւանդութիւնների դէմ կռուելու համար։
Իսկ ամէնից մեծ եռանդ եւ աշխատանք նուիրուեց սոված ժողովրդի պարէնաւորման, աշխատանքի անընդունակների խնամատարութեան եւ աւերուած տնտեսութիւնների վերականգնման գործէն. պետական բիւջէի կիսից աւելը ծախսուած է այս կարգի պէտքերի համար։
Կառավարութեան աշխատանքի արդիւնքը շատ հեռու է բաւարար լինելուց. կան բազմաթիւ եւ աղաղակող կարիններ, որ տակաւին սպասում են լրացման։ Բայց եթէ նկատի առնել այն բացառիկ դժար պայմանները, որի մէջ դրուած էր կառավարութիւնը, երկրի քայքայուած վիճակը եւ նիւթական միջոցների ծայրայեղ պակասութիւնը, չափազանցութիւն չի լինի ասել, թէ արդիւնքները եղել են աւելի, քան կարելի էր պահանջել ու սպառեր Հանրապետութեան միամեայ կեանքը միանգամայն համոզեցուցիչ ապացոյց է, որ նա ընդունակ է ինքնուրոյն գոյութեան եւ հայ ցեղը ինքնավարութեան։
Հայաստանում կային, մասամբ կան եւ այսօր, այն բոլոր պայմանները, որ առաջ են բերում մի երկրի մէջ անիշխանութիւն եւ ծայրայեղ մասսային ցնցումներ։
Բայց Հայաստանը ազատ մնաց թէ մէկից, թէ միւսից։
Հայսատանի մէջ արդէն հաստատուած է իրաւակարգ եւ կանոնաւոր պետական կեանք։ Օրէնքները յարզւում են, պետական մեքանիզմը գործում է անարգել եւ այնքան արդիւնաւէտ, որքան թոյլ են տալիս նրա նիւթական միջոցները կեանքի եւ զոյքի անձեռնմխելիութիւնը Հայաստւսնում այսօր ապահովուած Է աւելի, քան այդ եղել է նախկին ռուսական րեժիմի տակ։ ժողովուրդը շատ շուտ ըմբռնեց դեմոկրատիկական կարգերը, գնահատեց այն եւ ամենայն վստահութիւն ցոյց տուեց դէպի իր կառավարութիւնը։ Զօրքերը չնայած որ ծայրայեղօրէն յոգնած էին անվերջ կռիւներից եւ ենթակայ ամէն տեսակ զրկանքների, մնացին միշտ կարգապահ ու հնազանդ կառավարութեան։ Բանուորական զոյգերի եւ գործադուլների ոչ մի դէպք տեղի չունեցաւ Հայաստանում։
ժողովուրդը մերկ, քաղցած ու տնազուրկ ցոյց տուեց գիտակցութեան եւ հայրենասիրութեան մի անսպասելի բարձը աստիճան։ Անկախ Հայաստանի գաղափարը այնքան ոգեւորած է նրան, որ այդ անկախութիւնը ամրապնդելու համար նա պատրաստ է ենթարկուել անտրտունջ ամենածանր զրկանքների, ամենամեծ զոհաբերութիւնների։ Մի սքանչելի բնազդով նա ըմբռնել է կատարուող ակտի ամբողջ մեծութիւնը եւ ամէն կերպ զգուշա-
