թափանցել հայ երիտասարդների ահաբեկչական արարքների բուն էության մեջ, հասկանալ նրանց ապրած հոգեվիճակը, երբ դիմում են բրտության՝ իբրև միակ միջոցի՝ փշրելու համար հայկական խնդրի նկատմամբ տիրող լռությունը։ Գ-ի գիրքը մեծ հաջողություն է ունեցել Իսպանիայում, որտեղ մինչ այդ հայերի ցեղասպանության պատմությունը փաստորեն անծանոթ էր։
Վ. Մաթևոսյան (Արգենտինա)
ԳՈՒՐՈ (Gouraud) Անրի ժոզեֆ էժեն (1867-1946), ֆրանսիական գեներալ, առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-1918) մասնակից։ 1919-23ին՝ Մերձ. Արլ-ում ֆրանս. զորքերի գլխավոր հրամանատար։ Իրականացրել է իր կառավարության թուրքամետ քաղաքականությունը, անձն, կապ է ունեցել Մ. Քեմալի հետ։ Գ-ի հրամանով 1920-ի հունվ. ֆրանս. զորքերը թողել են Մարաշը, ինչը հանգեցրել է քեմալականների կողմից 20 հազար հայերի կոտորածին։ Գ-ի իսկ հրամանով 1920-ի սեպտ. լուծարվել է Հայկական լեգեոնը, զինաթափվել հայ կամավորները, որոնք պատրաստվում էին օգնության հասնել թուրքերի կողմից պաշարված Հաճընին։ Գ-ին են պատկանում «Աևրի պայմանագիրը փոխել այնպես, որ ընդունելի լինի թուրքերի համար», քանի որ «թուրքերը երկար ժամանակ մեր բարեկամներն էին. իսկ այնուհետև մեր քաջ և հավատարիմ թշնամիները» («Le Temps»,10.12.1920) խոսքերը։
Վ Պողոսյան
Դ
ԴԱՂԻՐ (Daghir) Ասադ Մուֆլահ (18861958), արաբ հասարակական գործիչ, լրագորղ։ Աշխատակցել է եգիպտ. «Ալ Ահրամ» թերթին, ղեկավարել դրա միջազգային բաժինը։ 1944-ին, Արաբ, երկրների լիգայի ստեղծումից հետո, դարձել է լիգայի գլխավոր քարտուղարության մամուլի գործերի պատասխանատուն։ Պատմամշակութ. բնույթի գրքերի հեղինակ է։ «Արաբական ապստամբությունը» (1989) գրքում քննարկել է արաբա-թուրքական հակամարտության պատճառներն ու բնույթը, թուրքական լծի դեմ 1916-ի արաբ, ապստամբության տարբեր խնդիրներ, ինչպես նաև Հայկական հարցը՝ Արևելյան հարցի շրջանակներում։ Վերլուծելով թուրքական կառավարության հակահայկական քաղաքականությունը՝ լուսաբանել է 1894-96-ի հայկական կոտորածները Սասանում, Մուշում, Կ. Պոլսում և այլուր, 1909-ի Սղանայի կոտորածները։ Այդ քաղաքականության ներքին դրդապատճառները բացատրելիս Դ. ելնում է Թուրքիայի մեծ վեզիր Սայիդ Հալիմի այն հայտարարությունից, թե Հայկական հարցն անհնար է լուծել առանց հայերին վերացնելու։ Դ. միաժամանակ մերկացնում է մեծ տերությունների երկդիմի քաղաքականությունն ու դիվանագիտական խաղերը Հայկական հարցում։ Ըստ Դ-ի, Հայկական հարցը առաջին աշխարհամարտի պատճառներից մեկն էր, իսկ պատերազմը արևելյան հարցը և նրա բաղադրատարրերը վերջնականապես լուծեց ռասայական հիմքի վրա։
Ն. Հովհաննիսյան
ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ, տես Հայ հեղափոխական դաշնակցություն։
ԴԱՇՏԵՆՑ (Տոնոյան) Խաչիկ Տոնոյի (1910, գ. Դաշտադեմ (Բիթլիսի նահանգի Խութ-Բոնաշեն գավառում) 1974,
Երևան), գրող, թարգմանիչ։ Ավարտել է Մոսկվայի օտար լեզուների ինստիտուտի անգլ. բաժինը։ Դ-ին լայն ճանաչում են բերել արևմտահայության ողբերգությունը և սասունցիների նորոգ կյանքն արտացոլող «Խոդեդան» (1950) վեպը, ապա և՝ «Ռանչպարների կանչը» (1979) վիպասքը, որը պատմում է XIX դ. վերջի և XX դ. սկզբի հայ ազգ-ազատագրական շարժման մասնակից այն հերոս շինականների մասին, ովքեր անձնուրաց պայքարի ելան թուրք, բռնակալների դեմ, և ում ժողովուրդը ֆիդայի կոչեց։
ԴԱՎԹՅԱՆ Հովնան, Հոնան Նանոյ ա ն (1865, Շուշի-1918, ժնև), ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։ ՀՀԴ կուսակցության անդամ։ Ավարտել է Շուշիի թեմական, ապա՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, ժնևի համալսարանում ուսումնասիրել հասարակական գիտություններ։ 1891-ից եղել է ուսուցիչ Թավրիզում, որտեղ միացել է Հ. Արղությանի և Նիկոլ Դումանի խմբին։ ՀՀԴ կուսակցության 1892-ի առաջին ընդհանուր ժողովի նախաձեռնողներից էր, հանդես է եկել (Ս. Զավարյանի հետ) սոցիալիստ, գաղափարների պաշտպանությամբ։ 1895-Ց6-ին ժնեվում խմբագրել է «Դրոշակը»։ 1898-ին վերադարձել է Թավրիզ։ 1905-06-ին Թիֆլիսում խմբագրել է «Հառաջ» թերթը։ Հայ-թաթար. ընդհարումների ժամանակ Շուշիում ջանացել է հարթել երկու ժոդովուրդների հարաբերությունները։ 1909-13-ին Թավրիզում եղել է Կեդրոնական դպրոցի տեսուչ, ապա անցել է ժնև, ուր մահացել է թոքախտից։
Գրականություն
U ր ղ ու թ յ ա ն Հ, Հովնան Դավթյան (հուշեր անցյալից), աՎեմը, 3, 1938, էջ 87-92։
Գ. Խուդինյան
ԴԱՐԲԻՆՅԱՆ Արտակ Հակոբի, Ն Ո իգեղցի Սախո (1878, Վան-1950, Փարիզ), ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, լրագրող, հրապարակախոս։ Արմենական կազմակեր
