Մշակույթը։ 1972/73 ուս. տարում գործել են 8 միջնակարգ, 11 ութամյա, 2 տարրական դպրոցներ (4304 աշակերտ, 308 ուսուցիչ), միջնակարգ հանրակրթական կրթությամբ պրոֆտեխնիկական ուսումնարան (120), 3 մսուր-մանկապարտեզ (215 երեխա), 4 մշակույթի տուն, 18 ակումբ, 21 մասսայական գրադարան, 14 կինո։ Բոլոր բնակավայրերը ռադիոֆիկացված են։ Լույս է տեսնում «Ջերմուկ» շրջանային թերթը։
Պատկերազարդումը տես աղ. V, 48–49 էջերի միջև՝ ներդիրում։
| Բնակավայրի անվանումը |
Բնակավայրի տիպը |
Տնտեսությունների քանակը |
Բնակչության թիվը (1970) |
|---|---|---|---|
| Ազատեկ | գյուղ | 122 | 571 |
| Ազիզբեկով | քտա | - | 2729 |
| Ախտա | գյուղ | 65 | 358 |
| Արտավան | գյուղ | 105 | 468 |
| Բարձրունի | գյուղ | 103 | 556 |
| Գյուլստան | գյուղ | 41 | 249 |
| Գնդեվազ | գյուղ | 184 | 963 |
| Գոմուր | գյուղ | 116 | 582 |
| Դայլախլու | գյուղ | 58 | 246 |
| Զառիթափ | գյուղ | 309 | 1533 |
| Զեյթա | գյուղ | 48 | 236 |
| Խնձորուտ | գյուղ | 165 | 616 |
| Կապույտ | գյուղ | 71 | 368 |
| Կարմրաշեն | գյուղ | 387 | 1140 |
| Հեր-Հեր | գյուղ | 160 | 929 |
| Հորատիս | գյուղ | 23 | 49 |
| Մարտիրոս | գյուղ | 249 | 1197 |
| Սարավան | ավան | 118 | 511 |
| Սերս | գյուղ | 83 | 424 |
| Փոռ | գյուղ | 34 | 116 |
| Քոչբեկ | գյուղ | 91 | 564 |
Գրկ. տես Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն հոդվածի գրականությունը։
ԱԶԻԶԻԵ, գյուղաքաղաք Արևմտյան Հայաստանում, Սեբաստիա (Սվազ) քաղաքից հարավ֊արևմուտք, Արիարաթիա քաղաքի տեղում։ Ա. կոչվել է նաև Բաշփունար։ XX դ. սկզբին ուներ 1600 բնակիչ, որից 400-ը՝ հայ։ Ա֊ի բնակիչները զբաղվում էին արհեստագործությամբ և առևտրով, նաև երկրագործությամբ, այգեգործությամբ։ Ա-ում կար հայկական եկեղեցի՝ կառուցված 1884-ին, երկու վարժարան։ 1915-ին Ա֊ի հայ բնակչության մեծ մասը զոհվեց։
ԱԶԻԶԼՈՒ (ն. Մեծ Ղարաղոյուն), գյուղ Հայկական ՍՍՀ Վարդենիսի շրջանում, շրջկենտրոնից 15 կմ հարավ֊արևելք։ 1140 բն. (1970) ադրբեջանցիներ։ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է հացահատիկի մշակությամբ և անասնապահությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, բուժկայան, մանկապարտեզ։
ԱԶԻԶՅԱՆ Հատիկ Գեղամի (ծն. 1899), հայ սովետական կուսակցական գործիչ, լրագրող, պատմաբան։ Պատմական գիտ. դ-ր (1967)։ ՍՄԿԿ անդամ 1917-ից։ Ծնվել է հունվարի 18-ին, Երևանում։ Ավարտել է Մոսկվայի Կարմիր պրոֆեսուրայի ինստ֊ը (1931)։ Ա. մասնակցել է Սարդարապատի ճակատամարտին (1918) և Մայիսյան ապստամբությանը (1920), կատարել է ընդհատակյա կուսակցական աշխատանք, եղել «Խոսք» (1919) թերթի խմբագրի տեղակալ։ 1920-ից հետո աշխատել է ՀԿԿ Կենտկոմում, ապա ՍՄԿԿ Կենտկոմում, իսկ 1932–72-ին՝ ՍՄԿԿ Կենտկոմի օրգան «Պրավդա» թերթի խմբագրությունում՝ որպես բաժնի վարիչ, այնուհետև գիտության գծով խմբագիր։ Ա-ի գիտական հետազոտությունները հիմնականում վերաբերում են կոմունիստական կուսակցության ազգային քաղաքականության հարցերին։ Պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի և Մարտական կարմիր դրոշի շքանշաններով։
Երկ. Ленинская национальная политика в развитии и действии, М., 1972.
ԱԶԻԶՅԱՆ Ցոլակ Լևոնի (ծն. 1912), հայ սովետ․ նկարիչ։ ՀՍՍՀ վաստ. նկարիչ (1961)։ ՍՄԿԿ անդամ 1946-ից։ Ծնվել է մայիսի 2(15)֊ին, Աշտարակի շրջանի Կարբի գյուղում։ 1930-ին ավարտել է Երևանի գեղարվեստա֊արդյունաբերական տեխնիկումը։ 1930–34-ին սովորել է Համառուսական գեղարվեստի ակադեմիայում (Լենինգրադ)։ Ա-ի գեղանկարչական աշխատանքներից են՝ «Չկալովի հանդիպումը պիոներների հետ» (1936), «Գետակի մոտ» (1951), «Կեսօր» (1956), «Արարատ» (1959), «Ուսանողուհիներ» (1959), «Սեր Սևանը» (1963)։
ԱԶԻԼՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ, քարի դարի հնագիտական մշակույթ։ Պատկանում է վաղ մեզոլիթին (թվագրվում է մ. թ. ա. VIII հազարամյակով)։ Անվանումն ստացել է Մասդ'Ազիլ քարայրից (հարավ֊արևմտյան Ֆրանսիա)։ Ուսումնասիրվել է 1887–1889-ին։ Ա. մ-ի ցեղերը, որոնք հետսառցադաշտային ժամանակաշրջանում բնակվում էին Եվրոպայում, զբաղվում էին հավաքչությամբ, որսորդությամբ, գործածում էին նետ ու աղեղ, ոսկրե ու քարե գործիքներ։ Ա. մ-ի հնագիտական շերտը գտնվում է ուշ մադլենյան մշակույթի և նեոլիթի շերտերի միջև։ Հայաստանում Ա. մ-ի առարկաների հարուստ կուտակումներ հայտնաբերվել են Արտենի (Արտին) լեռան կայաններում։
ԱԶԻՄԶԱԴԵ Ազիմ Ասլան֊օղլի (1880–1943), ադրբեջանցի սովետ․ նկարիչ, ադրբ. երգիծական գծանկարչության հիմնադիր։ Ադրբ. ՍՍՀ ժող. նկարիչ (1927)։ ՍՄԿԿ անդամ 1923-ից։ Ծնվել է ապրիլի 25(մայիսի 7)-ին, Նովխանա գյուղում (Բաքվի մոտ)։ Ա-ի ծաղրանկարները տպագրվել են 1906-ից, «Մոլլա Նասրեդդին» և այլ ամսագրերում՝ սկզբնավորելով ադրբ. երգիծական գրաֆիկան։ Ա֊ի գործերին բնորոշ են դիտողականությունը, գծի լակոնիկ և արտահայտիչ օգտագործումը (Սաբիրի «Հոպ֊հոպ֊նամե»֊ի նկարազարդումները, «Հարյուր տիպ նախահեղափոխական Բաքվից», «Հարուստների ռամազանը» ևն)։ Մահացել է հունիսի 15-ին, Բաքվում։
Գրկ. Наджафов М., Азам Азпмзаде, Баку, 1965․
ԱԶԻՄՈՎ (Asimov) Այզեկ (ծն. 1920), ամերիկացի գրող, գիտաֆանտաստիկ գրքերի հեղինակ։ Ծնվել է հունվարի 2-ին, Բելոռուսիայում, Պետրովիչի ավանում։ 1923-ին ծնողները տեղափոխվել են ԱՄՆ, որտեղ Ա. ավարտել է Կոլումբիայի համալսարանը։ Կրթությամբ բիոքիմիկոս է. բիոքիմիական հետազոտությունների համար ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան։ «Վեստայում լքվածները» (1939) և «Ես ռոբոտ եմ» (1950) գիտաֆանտաստիկ գրքերում գործում են «արհեստական խելացի էակներ»։ «Հավիտենականության վախճանը» (1955) վեպի թեման հասարակության կողմից կառավարվող տեխնոկրատ գիտնականների ճանապարհորդությունն է դեպի ժամանակի խորքերը։ Հայտնի են Ա-ի «Կենսաբանության համառոտ պատմություն» (1965), «Նեյտրինո» և «Տիեզերք» (1966) գիտա֊մասսայական երկերը։ Ա. գրել է նաև մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի, քիմիայի, ֆիզիոլոգիայի մասին գրքեր։
ԱԶԻՄՈՎ Պիգամ Ազիմովիչ (ծն. 1915), թուրքմեն սովետ․ լեզվաբան, Թուրքմենական ՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1951) և պրեզիդենտ (1966-ից), Թուրքմ. ՍՍՀ գիտության վաստ. գործիչ (1961), «Թուրքմենական սովետական հանրագիտարան»֊ի գլխավոր խմբագիր։ ՍՄԿԿ անդամ 1939-ից։ Ծնվել է հունվ. 1-ին։ Հիմնական աշխատությունները վերաբերում են թուրքմենական լեզվաբանության, մասնավորապես՝ բառակազմության հարցերին։
ԱԶԻՄՈՒՏ (արաբ. as–summut – ուղղություններ) երկրային առարկայի կամ երկնային լուսատուի, դիտման կետի միջօրեականի հարթության և այդ կետով ու առարկայով (լուսատուով) անցնող ուղղաձիգ հարթության միջև ընկած անկյունը։ Աստղագիտության մեջ Ա. չափվում է հվ. կետից դեպի արմ. (0°–360° սահմաններում), գեոդեզիայում՝ հս. կետից դեպի արլ. (0°–360° սահմաններում)։ Տես նաև Երկնային կոորդինատների համակարգեր։
ԱԶԽԻՊՇ (աբխազ, ակունք), գյուղ Աբխազական ԻՍՍՀ Գուդաութայի շրջանում, շրջկենտրոնից 5 կմ արևելք։ 572 բն. (1968) հայեր։ Միավորված է Արսաուլի կոլտնտեսության հետ (զբաղվում են ծխախոտի, ցիտրուսային կուլտուրաների մշակությամբ, այգեգործությամբ ևն)։ Ունի հայկական միջնակարգ դպրոց, ակումբ, բուժկայան, կինո։ Բնակիչներն եկել են 1953-ին, շրջակա գյուղերից։
ԱԶՆԱԲԵՐԴ, Ազնաբիրտ, Ազնաբյուրտ, գյուղ Նախիջևանի ԻՍՍՀ Նախիջևանի շրջանում, Վայքի լշ-ի հարավային
