նեն 6600 հա–ի։ Հողային ֆոնդը 60,8 հզ. հա է (1972), որի 50% է պիտանի գյուղատնտեսության համար։ Ունի 18 հզ. հա բնական խոտհարքներ ու արոտավայրեր, 13,6 հզ. հա վարելահողեր։ Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղը կաթնատու անասնապահությունն է, հվ. մասերում նաև երկրագործությունը։ 1972-ին շրջանում կար 22,4 հզ. գլուխ խոշոր և 77,3 հզ. գլուխ մանր եղջերավոր անասուն։ Անասնապահությունը տալիս է շրջանի գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 2/3-ից ավելին։ Երկրագործության մեջ գերակշռում է հացահատիկային ե կերային կուլտուրաների մշակությունը։ Հացահատիկի ցանքային տարածությունը 4,7 հզ. հա է։ Մշակվում են ցորեն (հվ. մասերում) ե գարի (հս. բարձրադիր մասերում), ինչպես նաև շաքարի ճակնդեղ և ծխախոտ։ Համեմատաբար թույլ են զարգացած խոզաբուծությունը, թռչնաբուծությունը և մեղվաբուծությունը։ Բնական–հումքային ռեսուրսների բացակայության պատճառով Ա. շ–ում արդյունաբերական խոշոր ձեռնարկություններ չկան։ Գլխավոր ճյուղը յուղի–պանրի արտադրությունն է, որը տալիս է արդյունաբերության համախառն արտադրանքի 95% (մոտ 1548 հզ. ռ.)։ Արտադրվում է շվեյցարական պանիր, որի մեծ մասն արտահանվում է։ Հիմնական ձեռնարկություններից են Ամասիայի, Շուրաբադի պանրագործարանները, ձկնաբուծական գործարանը են։ Երկաթուղին անցնում է շրջանի տերիտորիայից 10–30 կմ հեռավորության վրա։ Հաղորդակցությունը շրջկենտրոնի ե Լենինականի միջև կատարվում է Լենինական–Ամասիա–Շուրաբադ խճուղով։ Ամասիա–Ցողամարգ խճուղով (8 կմ) Ա. շ. կապվում է Լենինական–Ստեփանավան–Թբիլիսի խճուղու հետ։ Ունի 36 կմ հանրապետական ենթակայության և 117.3 կմ տեղական ճանապարհներ։ Բոլոր բնակավայրերը ավտոմոբիլային տրանսպորտով կապված են շրջկենտրոնի և Լենինականի հետ, ռադիոֆիկացված են, օգտվում են հեռուստատեսային հաղորդումներից։ 7 բնակավայրում կան կապի բաժանմունքներ։
Առողջապահությունը։ Ա. շ–ում կա 3 հիվանդանոց (Ամասիա, Գյուլլիբուլաղ, Թափաքյոյ)՝ 125 մահճակալով, 18 բուժական–մանկաբարձական կետ, 17 բժիշկ, 84 միջին բուժաշխատող։ Ամասիայի շրջանային հիվանդանոցին կից գործում է շտապբուժօգնության կայանը։ Բնակչությանը բուժական օգնություն են ցույց տալիս նաև Լենինականի առողջապահական հիմնարկները։
Մշակույթը։ 1972/73 ուսումնական տարում շրջանում գործել է 26 հանրակրթական դպրոց, որոնցից 9 միջնակարգ, 20 ութամյա և տարրական (6217 աշակերտ, 433 ուսուցիչ, որից բարձրագույն կրթությամբ՝ 178)։ Շրջանն ունի 28 գրադարան (150 հզ. կտոր գիրք), 26 մշակույթի տուն և ակումբ։ 7 բնակավայր ունեն կինո։ Լույս է տեսնում «Աշխատանք» շրջանային թերթը։
Պատկերազարդումը տես աղ. IX, 304–305 էջերի միջև՝ ներդիրում։
Ամասիայի շրջանի բնակավայրերը
| Բնակավայրի անվանումը |
Բնակավայրի տիպը |
Տնտեսությունների քանակը |
Բնակչության թիվը (1970) |
|---|---|---|---|
| Ագիզբեկով | գյուղ | 222 | 1467 |
| Ամասիա | քտա | 555 | 2786 |
| Բալըխլի | գյուղ | 66 | 402 |
| Բայթար | գյուղ | 58 | 187 |
| Բանդիվան | գյուղ | 61 | 334 |
| Գյոլլի | գյուղ | 130 | 681 |
| Գյուլլիբուլաղ | գյուղ | 395 | 2459 |
| Գյուլլիջա | գյուղ | 162 | 818 |
| Դուզքենդ | գյուղ | 100 | 516 |
| Ենի–յոլ | գյուղ | 174 | 1072 |
| էլլար | գյուղ | 64 | 292 |
| Թափաքյոյ | գյուղ | 107 | 772 |
| Իբիշ | գյուղ | 68 | 382 |
| Իլլի | գյուղ | 82 | 410 |
| Կուգիքենդ | գյուղ | 147 | 865 |
| Ղարաբուլաղ | գյուղ | 46 | 215 |
| Ղոնջալի | գյուղ | 51 | 265 |
| Մաղարաջուղ | գյուղ | 157 | 860 |
| Մեղրաշատ | գյուղ | 66 | 330 |
| Շուրաբադ | գյուղ | 38 | 219 |
| Չախմախ | գյուղ | 39 | 197 |
| Չայբասար | գյուղ | 87 | 501 |
| Չիվինլի | գյուղ | 86 | 521 |
| Ջրաձոր | գյուղ | 61 | 343 |
| Օքսյուզ | գյուղ | 45 | 241 |
| Օխչօղլի | գյուղ | 241 | 1412 |
Գրկ. տես Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն հոդվածի գրականությունը։
ԱՄԱՏ, գյուղ Արևմտյան Հայաստանում, Ալաշկերտի (պատմ. Բագրևանդ) գավառում, Արածանի գետի վերին ավազանում, Կալո և Ախտե վտակների միջև։ 1890-ական թթ. ուներ 113 տուն հայ բնակիչ, որոնք զբաղվում էին երկրագործությամբ ու անասնապահությամբ:
Ա–ից հս., ձորակի եզրին, գտնվում էր Նորելուկ անունով ուռենու ծառաստանը, որն ուխտատեղի էր (ենթադրվում է, որ ծառաստանի պաշտամունքը Բագրևանդում մնացել էր հեթանոսական ժամանակներից, երբ հայերի մոտ տարածված էր անտառապաշտությունը):
Ա–ից մոտ 5 կմ հս., լեռան գագաթին էր Ամատա բերդը։ Ա–ից հայերը տեղահանվել են առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին։
Գրկ. Հայկունի Ա., Բագրեանդ, ջրաբաշխ գավառ, մասն 1, Վաղ–պատ, 1894, էջ 129-33։
ԱՄԱՏԻ (Amati), աղեղնավոր նվագարաններ պատրաստող իտալացի վարպետների ընտանիք Կրեմոնա քաղաքում (Հս. Իտալիա)։ Անդրեա Ա. (մոտ 1520 - մոտ 1580) ջութակի դասական տիպի ստեղծողներից մեկն է։ Նրա որդիները՝ Անտոնիո Ա. (1540–1630-ից հետո) և Ջիրոլամո (Հերոնիմոս) Ա. (1561–1630)։ Վերջինիս որդին՝ Նիկոլո Ա. (1596–1684), ընտանիքի նշանավոր ներկայացուցիչն էր և Ա. Գվառներիի ու Ա. Ստրադիվարիի ուսուցիչը. նրա որդին էր Ջիրոլամո 2-րդ Ա. (1649–1740)։ Ա–ների ջութակները և թավջութակները կամերային տիպի համերգային լսվագույն երաժշտական գործիքներից են, աչքի են ընկնում ձևի նրբությամբ, գեղեցիկ տեմբրով և հնչեղ ձայնով։
ԱՄԱՏՈՒՆԻ Անդրեյ Ցոլակի (ծն. 1928), հայ սովետական ֆիզիկոս–տեսաբան։ ֆիզմաթ, գիտությունների դոկտոր (1972)։ Ծնվել է հունվարի 10-ին, Լենինգրադում։ Ավարտել է Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանը (1950)։ 1965–73-ին ՍՍՀՄ ատոմային Էներգիայի օգտագործման պետական կոմիտեի Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի դիրեկտորի առաջին տեղակալն էր, իսկ 1973-ից՝ դիրեկտորը։ Ա–ի առաջին աշխատանքները վերաբերում են անտիֆերոմագնիսականության քվանտային տեսության պրոբլեմներին։ Մասնակցել է Երևանի էլեկտրոնային օղակաձև արագացուցիչի ֆիզիկական սկզբունքների մշակմանը։ Հետազոտել է անցումային ճառագայթման որոշ հատկություններ (անցումային ճառագայթումը երկու միջավայրերի ընդհանուր սահմանում, անցումային ճառագայթումը միջավայրի տարածական դիսպերսիայի դեպքում ևն)։ 1963-ից զբաղվում է տարրական մասնիկների տեսության տարբեր հարցերով։ Կոմպլեքս մոմենտների տեսությամբ հաշվել է մեզոնների ֆոտոծնումը (վեկտորական՝ ρ, μ, φ և պսևդոսկալյար՝ k+, k°), տարրական մասնիկների ոչ գծային խնդիրներ լուծելու համար կիրառել ֆունկցիոնալ անալիզի մեթոդներ։ Մասնակցել է Նոր Ամբերդի միջազգային փորձարարական և տեսական ֆիզիկայի դպրոցի կազմակերպմանը, այդ դպրոցում կարդացած զեկուցումների խմբագրմանն ու հրատարակմանը։ 1950-ից տեսական ֆիզիկա է դասավանդում Երևանի պետական համալսարանում։ Պարգևատրվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով։
ԱՄԱՏՈՒՆԻ Աշոտ Հաբեթի (ծն. 1923), սովետական բանակի գնդապետ, Սովետական Միության հերոս (27.2.1945)։ ՍՄԿԿ անդամ 1944-ից։ Ծնվել է դեկտեմբերի 23-ին, Լենինականում։ Հայրենական պատերազմի տարիներին մասնակցել է Ստալինգրադի պաշտպանությանը, Ուկրաինայի, Լեհաստանի ազատագրմանը, Բեռլինի օպերացիային։ Սովետական Միության հերոսի կոչման արժանացել է Լեհաստանի Սոխաչև, Լյուբան, Ինովրոցլավ քաղաքների ազատագրման ժամանակ ցուցաբերած խիզախության համար։ Եղել է տանկային դասակի, ապա վաշտի հրամանատար։ Այժմ ծառայում է սովետական բանակում։
ԱՄԱՏՈՒՆԻ Սահակ Գևորգի (Բաղդասար Բաղդասարյան, 1856–1917), բառարանագիր, Էջմիածնի միաբանության անդամ,վարդապետ։ Ծնվել է Օշականում։ Երկար տարիներ թղթակցել է «Արարատ» ամսագրին, տպագրել թարգմանություններ, բանաստեղծություններ և ընդարձակ հոդվածաշար՝ շարականների մասին։ 1911-ին հրատարակել է «Հին և նոր պարականոն ու անվավեր շարականներ» գիրքը՝ ամփոփելով այդտեղ բազմաթիվ ձեռագրերից Իր ԻԱԿ քաղած շարականները։ Ա.առանձնապես հայտնի է «Հայոց բառ ու բան» (1912, Վաղ–պատ) մեծարժեք գավա–
