Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/393

Այս էջը սրբագրված է

ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԹԱՏԵՐԱԽՈՒՄԲ, հայ դրամատիկական թատերախումբ։ Կազմվել է 1921-ին, Թիֆլիսում, դերասան Անդրանիկի (Անդրանիկ Սողոմոնյան) ղեկավարությամբ և ընտանիքի անդամներով։ Ա. թ. գործունեությունն սկսել է նույն թվին Կ. Պոլսում, ապա ելույթներ է ունեցել Բուլղարիայում (Ֆիլիպե, Ռուսճուք, Վառնա, Սոֆիա), Ռումինիայում (Բուխարեստ, Կոստանցա)։ 1922-ին, Իզմիրում, երբ խմբին միացել է Հ. Աբելյանը, այն վերանվանվել է «Աբելյան–Անդրանիկ թատերախումբ» և ներկայացումները շարունակել Եգիպտոսում (Կահիրե, Ալեքսանդրիա), ապա, առանց Հ. Աբելյանի, Ֆրանսիայում (Փարիզ, Մարսել)։ 1923-ից Ա. թ. ներկայացումներ է տվել ԱՄՆ–ի հայաշատ քաղաքներում (Ֆիլադելֆիա, Նյու Յորք, Բոստոն, Դետրոյտ, Չիկագո, Ֆրեզնո, Սան Ֆրանցիսկո ևն), 1927-ից հաստատվել Լոս Անջելեսում (Կալիֆոռնիայի նահանգ)։ Բեմադրել է Սունդուկյանի, Պարոնյանի, Շիրվանզադեի, Շանթի, ինչպես և Շեքսպիրի, Գորկու, Հաուպտմանի, Շիլլերի և արիշների պիեսները։ Ա. թ–ի հիմնական կազմը՝ Անդրանիկ (1873–1949), նրա կինը՝ Ազնիվ Անդրանիկ (1877–1961), զավակները՝ Գոհար (Գոհար Հարութ, ծն. 1901), Պերճուհի (ծն. 1903), փեսան՝ Եղիշե Հարութ (Եղիշե Տարությունյան, ծն. 1898), թոռները՝ Մագդա և Աստա Հարութներ։ Ա. թ. երեք սերունդ է տվել հայ բեմին և սփյուռքի պայմաններում աշխատում է վառ պահել սերը դեպի հայրենիքը, մայրենի լեզուն։ Պ. Ստեփանյան

(նկ․) «Աբելյան–Անդրանիկ» թատերախումբը։ 1922–1923։ Իզմիր–Եգիպտոս։


ԱՆԴՐԱՆԻԿՅԱՆ Ստեփան Խաչատուրի (ծն. 1927), հայ սովետ, կինոնկարիչ։ ՀՍՍՀ վաստակավոր նկարիչ (1967)։ ՍՄԿԿ անդամ 1960-ից։ Ծնվել է օգոստ. 20-ին, Մայկոպում։ 1948–54-ին սովորել է Կինեմատոգրաֆիայի համամիութենական պետական ինստ–ում։ 1954-ից մասնակցել է ցուցահանդեսների։ «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում ձևավորել է «Ամպրոպի արահետով» (1956), «Ում է ժպտում կյանքը» (1957), «Տյուսիսային ծիածան» (1960), «Տժվժիկ» (1961), «Ճանապարհ դեպի կրկես» (1963), «Նռան գույնը» (1969) և այլ կինոնկարներ, որպես ռեժիսոր, նկարիչ–մուլտիւցլիկատոր ստեղծել մուլտֆիլմեր («Արևի հարսնացուն», 1971)։


ԱՆԴՐԱՇԻ (Andrassy) Դյուլա Ավագ, կոմս (1823–1890), հունգարական քաղաք.–հասարակական գործիչ։ Ծնվել է մարտի 3-ին։ 1848–49-ի հեղափոխության մասնակից։ Հեղափոխության պարտությունից հետո տարագրվել է Ֆրանսիա՝ հեռակա կարգով դատապարտվելով մահվան (1851)։ 1857-ի ամնիստիայից հետո վերադարձել է հայրենիք։ 1861-ին ընտրվել է հունգարական սեյմում։ Ա. ավստրո–հունգարական համաձայնության ջատագովն էր։ Ավստրո–Հունգարական միապետության ստեղծումից հետո (1867) դարձել է Հունգարիայի պրեմիեր–մինիստր, 1871–79-ին՝ Ավստրո–Հունգարիայի արտաքին գործերի մինիստր։ Աջակցել է 1879-ի ավստրո–գերմանական պայմանագրի կնքմանը։ Մահացել է փետր. 18-ին։


ԱՆԴՐԲԱՅԿԱԼ, ֆիզիկա–աշխարհագրական մարզ Բայկալ լճից արևելք։ Հս–ում սահմանակից է Հյուսիս–Բայկալյան բարձրավանդակին և Վիտիմի սարահարթին, հվ–ում ՍՍՀՄ պետական սահմանն Է։ Հնագույն ծալքավոր լեռնային երկիր Է։ Կազմված է միջին բարձրության (1300–1400 մ) լեռնաշղթաներից և միջլեռնային գոգավորություններից։ Կլիման խիստ ցամաքային է (տարեկան 300–500 մմ տեղումներ)։ Խոշոր գետերն են՝ Սելենգան, Վիտիմը, Օլյոկման, Շիլկան, Արգունը։ Լեռնալանջերը ծածկված են փշատերև անտառներով, հովիտներն ու գոգավորությունները՝ տափաստանային բուսականությամբ։ Կան բազմամետաղների, ոսկու, քարածխի ևն հանքեր։


ԱՆԴՐԵԱՍ, Էնտիրես (թուրք. Սու-Շեհիր՝ ջրի քաղաք), գյուղաքաղաք Արևմտյան Հայաստանում, Շապին–Գարահիսարի գավառում։ Ա. գայմագամի նստավայր էր։ XX դ. սկզբին ուներ 240 տուն հայ և 60 տուն թուրք բնակիչ։ Այստեղ գտնված արձանագրության վկայությամբ, Ա–ի տեղում եղել էՊոմպեոսի հիմնադրած Նիկոպոլիս քաղաքը։ Ա. շրջապատված էր ջրվեժներով, առուներով, նռնենիների, կեռասենիների ու կաղամախու ծառերով։ Բնակիչներն զբաղվում էին այգեգործությամբ, բանջարաբուծությամբ, անասնապահությամբ։ Հայերի ձեռքին էին առնտուրը և արհեստները։ Ա–ում կար երկու եկեղեցի՝ Ս. Աստվածածին, Ս. Աարգիս, և վարժարան՝ 270 աշակերտով։ Շրջակայքում պահպանվել են ամրոցի և զանազան շենքերի ավերակներ։ Ա–ի հայ բնակիչների մեծ մասը զոհվել է առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին, փրկվածները տարագրվել օտար երկրներ։ Մ. Դարբինյան


ԱՆԴՐԵԱՍ ԱՐԾԿԵԱՑԻ ՊԱՐՈՆՏԵՐ (ծն. և մահ. թթ. անհտ.), հայ տաղերգու։ Ենթադրվում է, որ ապրել է XVII դարում։ հայտնի է նրա 4 տաղը։ Երգել է գարնան, վայելքի բերկրանքը («Տաղ վարդի և պլպուլի…», Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ. Մատենադարան, ձեռ. № 2339, «Տաղ սեղանոյ և ուրախութեան», ձեռ. № 3751)։ Նրա երգերում արտացոլվել են նաև հայ ժողովրդի հինավուրց ցավի՝ պանդխտության վիշտն ու տառապանքը («Տաղ ղարիպի…», ձեռ. № 2339, «Տաղ ի վերայ ղարիպի…», ձեռ. № 8274, նաև Վիեննայի Մխիթարյան մատենադարան, ձեռ. № 412)։ Հ. Սահակյան


ԱՆԴՐԵԱՍ ԲՅՈՒԶԱՆԴԱՑԻ (Άνδρέαεό Βυλάντωε), Անդրեաս Աթենացի (ծն. և մահ. թթ. անհտ.), IV դ. հույն տոմարագետ, աստղագետ։ Նիկիայի եկեղեցական ժողովի (325) որոշմամբ կազմել Է տոմարական 200-ամյա աղյուսակ՝ սկսելով 352–353 թվականներից։ Միջին դարերում Հայաստանում լայն տարածում են ունեցել նրա տոմարական աշխատություններն ու բոլորակները։ Ա. Բ–ու տոմարական աշխատությունները մեզ չեն հասել, բայց դրանք ամփոփ շարադրված են Անանիա Շիրակացու մեկնություններում։ Հ․ Անասյան


ԱՆԴՐԵԱՍ ԵՎԴՈԿԱՑԻ (1541 - մահ. թ. անհտ.), հայ գրիչ, ժամանակագիր։ Ծնվել է Եվդոկիա (Թոխաթ) քաղաքում։ Ա. Ե–ու ժամանակագրությունն սկսվում Է 1453-ից, Կ. Պոլսի գրավման վկայությամբ է հասցվում մինչն 1590։ Այն շարունակել են այլ հեղինակներ՝ հասցնելով մինչև 1668։ Ժամանակագրության սկզբի տեղեկությունները հեղինակը քաղել է գրավոր աղբյուրներից, իսկ XVI դ. երկրորդ կեսից հետո կատարված անցքերը շարադրել Է որպես ականատես։ Վկայությունները հիմնականում արժանահավատ են և վերաբերում են օսմանյան թուրքերի և Սեֆևյան Պարսկաստանի մրցակցությանն ու պատերազմներին 1601-ին Զալալիների կատարած խժդժություններին, Եվդոկիայի հայերի կյանքին։

Գրկ. Պատկանյան Ք., Նշխարք մատենագրության հայոց, ՍՊԲ, 1884, էջ 41–49։ Մանր ժամանակագրություններ, XIII–XVIII դդ., կազմ. Վ. Հակոբյան, հ. 1, Ե., 1951, էջ 154–64։ Վ. Հակոբյան


ԱՆԴՐԵԱՍԱՆՔ, Անդրեասենք, գյուղ Կիլիկիայում, Զեյթունից 20–24 կմ հեռավորության վրա, լեռնային դժվարամատույց վայրում։ Գյուղը հիշատակվում է III դարից։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին ուներ 120 հայ բնակիչ, որոնք զբաղվում էին անասնապահությամբ և երկրագործությամբ։ Գյու–