Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/249

Ռիյադը։ Սաուդյանները վերականգնե– ցին իրենց իշխանությունը Նեջդում և ըս– կըսեցին ընդլայնել իրենց տիրույթները։ Մեծ Բրիտանիան, գաղութակալական նը– պատակներից ելնելով, 1915-ին պայմա– նագիր կնքեց Նեջդի էմիրի հետ։ Ըստ պայմանագրի Անգլիան ճանաչում էր Նեշ– դի անկախությունը, յուրաքանչյուր տարի էմիրին տալու էր 60 եզ․ ֆունտ ստեռլինգ, մատակարարելու էր զենք ու զինամթերք։ էմիրը պարտավորվում էր չհարձակվել Հվ․ Արաբիայի անգլ․ գաղութների վրա, իր արտաքին քաղաքականությունը հա– մաձայնեցնել Լոնդոնի հետ։ Մեծ Րրիտա– նիային չհաջողվեց սակայն պարտադրե| Նեջդին մտնելու առաջին համաշխարհա– յին պատերազմի (1914–18) մեջ՝ ընդդես Թուրքիայի։ Միևնույն ժամանակ Մեծ Բրի– տանիային հաջողվեց 1915-ին գաղտնի պայմանագիր կնքել Մեքքայի (Հիջազ) շարիֆ Հուսեյն ալ Հաշիմիի հետ, համա– ձայն որի Հուսեյնը արաբներին պետք է ապստամբության հաներ Թուրքիայի դեմ, իսկ Մեծ Բրիտանիան ճանաչեր ապագա արաբ, պետության (Հիջազի գլխավորու– թյամբ) անկախությունը։ 1916-ին արաբ– ները սկսեցին ռազմ, գործողություններ ընդդեմ Թուրքիայի։ 1918-ին Հուսեյնը ընդունեց «արաբների թագավոր» տիտղո– սը, սակայն Անտանտը նրան ճանաչեց միայն Հիջազի թագավոր։ Առաջին համաշխարհային պատերազ– մից հետո Աաուդյանները, օգտվելով Օս– մանյան կայսրության տրոհումից, պայ– քար ծավալեցին կենտրոնացված պետու– թյուն ստեղծելու համար։ 1920-ին նրանք իրենց տիրապետությունը հաստատեցին Ասիրի մի մասի (ամբողջ Ասիրի վրա՝ 1930-ին), 1921-ին՝ Շամմարի վրա։ 1921-ին Իբն Աաուդը հռչակվեց Նեջդի և միացված մարզերի սուլթան։ Նեջդի և Հիջազի միջև 1924–25-ի պատերազմի հետևանքով Իբն Աաուդը իՐ պետությանը միացրեց նաև Հիջազը։ 1926-ի հունվարին նա իրեն հայ– տարարեց Հիջազի թագավոր և Նեջդի ու միացված մարգերի սուլթան։ 1926-ի փետր․ 16-ին սովետական կառավարությունը պաշտոնապես ճանաչեց նորաստեղծ պե– տությունը և նրա հետ հաստատեց դի– վանագիտական հարբերություններ։ 1932-ից պետությունը կոչվեց Մ․ Ա․։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազ– մին (1939–45) Ա․ Ա․ չմասնակցեց, սա– կայն խզեց դիվանագիտական հարաբե– րությունները ֆաշիստ․ Գերմանիայի (1941) և Իտալիայի (1942) հետ։ Պատե– րազմի վերջին և հատկապես հետո Ա․ Ա–ում ուշեղացավ ամեր․ ազդեցությու– նը։ 1943-ին ԱՄՆ դիվանագիտ․ հարաբե– րություններ հաստատեց Մ․ Ա–ի հետ և 1943-ին նրա վրա տարածեց չենդ–ւիզի օրենքը, Դահրանում ստեղծվեց ամեր․ Մեքքա էր Ռիյադ․ պալատի մուտքը ռազմաօդային բազա։ Ամեր․ նավթային մոնոպոլիստական ընկերությունները դարձան երկրի նավթի հիմնական շա– հագործողները։ Մ․ Ա–ում գոյություն ունե– ցող ֆեոդալաաստվածապետական վար– չակարգը, Սաուդյան տան անսահմանա– փակ իշխանությունը, տարրական հու– մանիստական օրենքների և դեմոկրատիա– յի լիակատար բացակայությունը դժգո– հություն առաջացրին երկրում։ 1953-ին ելույթներ ունեցան նավթագործ բանվոր– ները տնտ․ և քաղ․ վիճակի բարելավման համար։ 1953-ին, Իբն Աաուդի մահից հետո, գահ բարձրացած Սաուդ թագա– վորը ընդունեց մի շարք խիստ օրենքներ, որոնցով ծանր պատիժների (ընդհուպ մինչև մահապատիժ) սպառնալիքով ար– գելվեցին գործադուլներն ու ցույցերը։ 1950–60-ական թթ․ Մ․ Ա–ի զարգացումն ընթացավ լարված ներքաղ․ մթնոլորտում, խիստ սրվեցին տնտ․ հակասությունները։ Արվեց պայքարը Աաուդի և եղբայրների միջև։ 1962-ին Աաուդը ստիպված փաստա– կան իշխանությունը զիջեց եղբորը՝ էմիր Ֆայսալին, իսկ 1964-ին հրաժարվեց գա– հից։ Ֆայսալը որոշ ռեֆորմներ անցկաց– րեց (արդ․ նոր ձեռնարկությունների հիմ– նում, բուրժ․ հարաբերությունների զար– գացմանը նպաստող որոշ օրենքների ընդունում, վւոփ ոխություններ լուսավո– րության բնագավառում ևն), որոնք սա– կայն չփոխեցին Ա․ Ա–ի հասարակական– քաղ․ կառուցվածքի բնույթը, տիրապետող մնացին ֆեոդ, ցեղային–տոհմական հա– Ջիդդայի համայնա– պատկերը րաբ միությունները՝ իրենց բնորոշ միա– պես] ական, միահեծան կրոն, երևույթ– ներււվ։ Արտաքին քաղաքականության բնագավառում, 1960-ական թվականներից սկսած հստակորեն դրսևորվեցին Ա․ Ա–ի նկրտումները՝ գլխ․ դեր խաղալ մահմե– դական և արաբ, աշխարհում։ U․ Ա․ սեր– տորեն համագործակցում է պահպանո– ղական և հետադիմական վարչակարգեր ունէցող արաբ, երկրների հետ, պայքար մղում արաբ, առաջադիմական ուժերի դեմ Այդ քաղաքականության անկապտե– լի լքասն է կազմում հակակոմունիզմը։ Ա․ II․ սերտ հարաբերությունների մեջ է ԱՄՆ–ի հետ։ 1975-ի մարտի 25-ին սպան– ված Ֆայսալ թագավորին փոխարինած իյլսյեդ թագավորի մահից (1982) հետո թա– գալ որ հռչակված Ֆահդի ժամանակ էլ Ս․ U-ի ներքին և արտաքին քաղաքակա– նության մեջ որևէ փոփոխություն տեղի չունեցավ։ Ա․ Ա–ում բնակվում է շուրջ 8 հ լ․ հայ (հիմնականում ժամանակավոր աշխատանքի մեկնածներ), որոնք, սա– կայն, կազմակերպված համայնք չունեն։ Ն․ Հովհաննիսյան VI․ Տնտեասաշխարհագրական ակնարկ Ա․ Ա–ի տնտեսության մեջ գլխ․ դերը պա ւոկանում է նավթարդյունաբերությանը (հա մախաոն ազգ․ արդյունքի շուրջ 80%–ը)։ Ա․ Ա․ նավթի հանույթով (325 մլն m, 1982) աշխարհում գրավում է 2-րդ տեղը (ԱԱՀՄ–ից հետո)։ Արդյունաբերությունը։ Առավել զար– գացած են նավթարդյունաբերության և նավթավերամշակման ճյուղերը, սակայն հոււք նավթի մեծ մասն արտահանվում է։ Նավթի և հանքային ռեսուրսների մինիստրու– թյան շենքը էր Ռիյադում (1970-ական թթ․) Նավթավերամշակման գործարաններ կան Ռս ս Թաննուրայում, Ջիդդայում և էր Ռի– յաւլում։ Արդյունահանվում է նաև գազ (39,8 մլրդ t/3, 1981)։ Զարգանում է նավ– թսքիմ․ արդյունաբերությունը։ Աբքայկում կա ծծմբի, Դամմամում՝ քիմ․ պարարտա– նրււթերի, Զիդդայում՝ քսայուղերի ար– տադրություն։ Կան նաև մետալուրգիա– կսն, թղթի, սառնարանների, օծանելիք– ների, սննդի և ցեմենտի արդյունաբերու– թյան ձեռնարկություններ։ 1981-ին ար– տւււդրվել է 5,5 մլրդ կվա– ժ էլեկտրաէներ– գիա։ Զարգացած է արհեստագործությու– նը։ Գյուղատնտեսությունը Մ․ Ա–ի տնտեսության հետամնաց ճյուղն է, սակայն նրա մեջ զբաղվում է ինքնա– գւրծ բնակչության ավելի քան 55%–ը։ Տք րապեաում է խոշոր հողատիրությունը։ Հիմնական գյուղատնտ․ շրջանը Ասիր նահանգն է (գլխավորապես օազիսները)։