Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/580

Այս էջը սրբագրված չէ

Գինու մառան Կարմիր բլուրում 1917-ի հոկտ․ 25 (նոյեմբ․ 7)–ին բացված Սովետների համառուսաստանյան II հա– մագումարը հռչակեց ամբողջ երկրում իշ– խանության անցումը Սովետներին, և ստեղծվեց առաջին սովետական կառավա– րությունը՝ ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը (ԺԿ1ս)՝ Վ․ Ի․ Լենինի նախա– գահությամբ։ Համագումարը ընդունեց Դեկրեւռ հաշտության մասին և Դեկրետ, հողի մասին։ Սկյութական ար– ծաթե թաս Սոլոխի դամբարանաբլրից (մ․ թ․ ա․ IV–III դդ․) 1917-ի հոկտեմբեր -1918-ի մարտին սովետական իշխանություն հաստատվեց ամբողջ երկրում։ Հոկտեմբերի հաղթա– նակը մարդկության պատմության մեջ puiQha նոր դարա՛շրջան՝ կապիտալիզմի անկման և (յոեքունիգմին անցնելու դարա– շրջան։ Պետրոգրադի ՌՀԿ–ի 1917-ի հոկտ․ 25 (նոյեմբ․ 7)-ի -«Ռուսաստանի քաղաքացիներին* կոչը Պետրոգրադում սովետական իշխանու– թյան հաղթանակը և Սովետների համա– ռուսաստանյան II համագումարի պատմ․ որոշումները սկզբնավորեցին սովետա– կան իշխանության հաղթական երթը։ Նոյեմբ․ 2(15)-ին սովետական իշխանու– թյուն հաստատվեց Մոսկվայում։ 1917-ի նոյեմբ․ 2(15)-ին սովետական կառավա– րությունը հրատարակեց Ռուսաստանի ժո– ղ ովուրդների իրավունքների դեկչարա– ցիան, որը հռչակում էր բոլոր ազգերի և ժողովուրդների հավասարություն հ ինք– նորոշում։ Սովետների համաուկր․ I համագումարը դեկտ․ 12(25)-ին հռչակեց ամբողջ ուկրաի– նայում սովետական իշխանության հաս– տատումը։ 1917-ի հոկտեմբերից մինչե 1918-ի հունվար–մարտը սովետական իշ– խանությունը հաղթանակեց կենտր․ նա– հանգներում, Ուկրաինայում, Մերձբալ– թիկայում, Րելոռուսիայում, գործող բա– նակի ռազմաճակատներում, Հս․ Կովկա– սում, Ադրբեջանում, Պովոլժիեում, ուրա– Պուտիլովյան գործարանի կարմիրգվարդիա– կանները։ Պետրոգրադ, 1917–ի հոկտեմբեր լում, Սիբիրում, Հեռավոր Արևելքում, Միջին Ասիայի մեծ մասում և Ղազախստա– նում։ Վրաստանում և Հայաստանում հե– ղափոխ․ ուժերը չկարողացան իշխանու– թյունը վերցնել իրենց ձեռքը։ Այստեղ իշխանության գլուխ անցան մենշևիկներն ու դաշնակցականները։ Հենվելով Սովետների վրա, որոնք դար– ձան պրոլետարիատի դիկտատուրայի պետ․ իշխանության ձև, սովետական կա– ռավարությունը ձեռնամուխ եղավ կառա– վարման հին ապարատի ոչնչացմանը և նորի ստեղծմանը։ Սկսվեց սովետական պետության մարմինների շինարարու– թյունը։ Հակահեղափոխության և սաբո– տաժի դեմ պայքարի համար կազմվեց Համառուսաստանյան արտակարգ հանձ– նաժողովՀ ՎՉԿ (նախագահ՝ Ֆ․ է․ Զեր– ժինսկի)։ 1917-ի նոյեմբ․ 22 (դեկտ․ 5)-ին ստեղծվեց նոր դատարան, 1918-ի հունվ․ 15(28)-ի դեկրետով սկսվեց բանվորա– գյուղացիական կարմիր բանակի, հունվ․ 29-ի դեկրետով՝ բանվորա–գյուղացիա– կան կարմիր նավատորմի կազմավորումը (տես Զինված ուժերը բաժինը)։ Սովետական իշխանությունը ձեռնամուխ եղավ պարենային գործի կազմակերպ– մանը։ Մտցվեց անվճար ուսուցում, բուժ, սպասարկում, 8-ժամյա աշխատանքային օր։ Հայտարարվեց խղճի ազատություն, եկեղեցին անջատվեց պետությունից, դըպ– րոցը՝ եկեղեցուց։ Հասարակական կյան– քի բոլոր բնագավառներում կանայք և տղամարդիկ դարճան իրավահավասար։ Չեղյալ հայտարարվեցին այլ երկրների հետ ցարական և ժամանակավոր կառա– վարությունների նախկինում կնքած բո– լոր պայմանագրերը։ իրականացնելով ազգ․ քաղաքականության սկզբունքները՝ 1917-ի հոկտ․ 26 (նոյեմբ․ 8)-ին սովետա– կան իշխանությունը կազմավորեց Ազգու– թյունների գործերի ժողովրդական կո– միսարիատը, 1918-ի հունվարին գումար– ված Բանվորների և զինվորների դեպու– տատների համառուսաստանյան III և գյուղացիական դեպուտատների սովետ– ների համառուսաստանյան III համագու– մարները, որոնք միավորվեցին հունվ․ 13(26)-ին, ընդունեցին Աշխատավոր և շահագործվող ժողովրդի իրավունք– ների դեկչարացիան, որը Ռուսաստանը հռչակեց Սովետների հանրապետություն և Սովետները օրենսդրորեն հաստատեց որպես պրոլետարիատի դիկտատուրայի պետ․ ձև։ Համագումարը ձևակերպեց Ռու– սաստանի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Սովետական Հանրապետության (ՌՍՖՍՀ) ստեղծումը։ 1918-ի գարնանը սկսվեց ազգ․ պետ․ շինարարությունը։ Սովետական իշ– խանությունը ձեռնամուխ եղավ տնտեսու– թյան սոցիալիստ․ վերակառուցմանը։ 1917-ի նոյեմբ․ 14(27)-ին օրենսդրորեն մտցվեց բանվորական վերահսկողություն արտադրության և բաշխման վրա։ Սովե– տական պետությանն անցան պետ․ բան– կը, երկաթուղիները, խոշոր գործարան– ներն ու ֆաբրիկաները։ ժող․ տնտեսու– թյան ղեկավարման համար դեկտ․ 2(15)-ին ստեղծվեց ժող․ տնտեսության բարձրա– գույն խորհուրդը։ 1918-ի Համառուս․ ԿԳԿ–ի հունվ․ 21–Փետր․ 3-ի դեկրետով չեղյալ հայտարարվեցին ցարական և ժա– մանակավոր կառավարությունների ար– տասահմանյան և ներքին փոխառություն– ները։ 1918-ի ապրիլի 22-ին հռչակվեց դեկրետ արտաքին առևտրի, հուլիսի 28-ին՝ խոշոր արդյունաբերության ազ– գայնացման մասին։ Արտադրության մի– ջոցների հանրայնացումը և դրանց հա– մաժող․ սեփականության վերածվելը վե– րացրեց կապիտալիստ, արտադրության հիմքերը և ստեղծեց արտադրության մեջ սոցիալիստ, կացութաձև։ Բուրժուազիայի և կալվածատերերի քաղ․ և տնտ․ ուժը խարխլվեց։ Սոցիալիստ, պետության ձեռ– քին կենտրոնացան տնտեսության ղեկա– վար բարձունքները։ Հեղափոխ․ վերափո– խություններ կատարվեցին նաև մշակույթի բնագավառում։ Սկսվեց իսկական կուշ– տուրական հեղափոխություն։ 1918-ի մար– տի 3-ին ստորագրվեց Բրեստի պայմանա– գիրը (տես Բրեստի հաշտություն /9/8)։ Ռուսաստանը դուրս եկավ առաջին համաշ– խարհային պատերազմից։ Պայմաններ ստեղծվեցին անցնելու սոցիալիստ, խա– ղաղ շինարարության, որի ծրագիրը մշա– կեց Վ․ Ի․ Լենինը։ Սովետական իշխանու– թյունը կենտրոնացրեց բոլոր հնարավո– րությունները սոցիալիստ, տնտեսության