Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/600

կենւորոնական կոմիտեներ, իսկ միջմիու– թենական կոնֆերանսում (համագումա– րում)4 արհմիությունների խորհուրդ։ Բո– լոր ընտրությունները արհմիություննե– րում տեղի են ունենում գաղտնի քվեար– կությամբ։ Սովետական արհմիությունների բարձ– րագույն մարմինը ՍՍՀՍ արհմիություննե– րի համագումարն է (հրավիրվում է 5 տա– րին մեկ)։ Այն ընտրում է Համամիութենա– կան արհմիությունների կենտր․ խորհուրդ (ՀԱՍԿԽ) և Կենտր․ վերստուգիչ հանձնա– ժողով։ ՀԱՄԿԽ ղեկավարում է արհմիու– թյունների գործունեությունը համագու– մարների միջե ընկած ժամանակահատ– վածում, ընտրում է Նախագահություն (նա– խագահ, տեղակալ, քարտուղար և անդամ– ներ)՝ պլենումների միջև ընկած ժամանա– կահատվածում ղեկավարելու համար U Քարտուղարություն՝ ընթացիկ աշխա– տանքները ղեկավարելու համար։ Կենտր․ վերստուգիչ հանձնաժողովը վերահսկում է ՀԱՍԿԽ–ի և նրան ենթակա հիմնարկու– թյունների ու վարչությունների ֆինան– սատնտ․ գործունեությունը, հաշվետվու– թյան հաշվառման վիճակը, ինչպես նաե աշխատավորներից ստացված նամակների ու դիմումների հիման վրա ստուգում է ՀԱՄԿԽ–ի աշխատանքը։ Ցուրաքանչյուր ճյուղային արհմիություն ունի իր կանոնա– դրությունը։ Նրանց բարձրագույն մարմի– նը համագումարն է (հրավիրվում է 5 տա– րին մեկ), որը հաստատում է ճյուղային արհմիության կանոնադրությունը, ընտ– րում է արհմիության Կենտկոմ, վերստու– գիչ հանձնաժողով։ Պլենումների միշե ընկած ժամանակահատվածում աշխա– տանքները ղեկավարելու համար Կենտ– կոմը ընտրում է Նախագահություն (նա– խագահ, քարտուղարներ, անդամներ)։ Արհմիության հանրապետական, երկրա– մասային, մարզային, քաղաքային և շըր– շանային մարմինները ընտրվում են կանո– նադրությամբ սահմանված կարգով։ Զարգացած սոցիալիզմի պայմաններում ավելի է բարձրանում արհմիությունների դերը երկրի տնտ․ հարցերի լուծմանը աշ– խատավորներին մոբիլիզացնելու գոր– ծում։ Տնտեսության զարգացման վրա արհմիությունների ներգործման գլխ․ մե– թոդը սոցիալիստ, մրցության ծավալումն է։ Այն դարձել է համաժող․ շարժում (մաս– նակցում է 115 մլն բանվոր և ծառայող)։ Շուրշ 68 մլն մարդ, 160 հզ․ արտադրական կոլեկտիվ և կազմակերպություն է մաս– նակցում աշխատանքի նկատմամբ կո– մունիստական վերաբերմունքի շարժմա– նը։ ՍՍՀՄ Մինիստրների խորհուրդը և ՀԱՄԿԽ–ը սահմանել են փոխանցիկ Կար– միր դրոշներ Համամիութենական սո– ցիալիստ․ մրցության մասնակիցների հա– մար։ Կարմիր դրոշներ են սահմանել միու– թենական հանրապետությունների մի– նիստրների խորհուրդները և համապա– տասխան արհմիութենական մարմիննե– րը։ 1974-ից աշխատանքում Ա գիտատեխնի– կական ստեղծագործության մեջ ակնա– ռու նվաճումների համար շնորհվում են ւցեւոական մրցանակներ։ Արհմիություն– ները մասնակցում են համամիութենական կոմունիստական շաբաթօրյակներին, ար– տադրության կառավարմանը, կազմա– կերպմանը, պլանավորմանը, աշխատա– վարձերի կարգավորմանը, աշխատավոր– ների աշխատանքի, կուլտուր–կենցաղային պայմանների բարելավմանը, սովետական մարդկանց կենսամակարդակի բարձրաց– ման և սոցիալ․ ծրագրի մյուս խնդիրնե– րի իրականացմանը։ Արհմիությունները պաշտպանում են աշխատավորների իրա– վունքներն ու շահերը։ Աշխատանքի պաշտ– պանության վերահսկողությունը իրակա– նացնում են 6,2 հզ․ հաստիքային տեսուչ– ներ և մոտ 4 մլն հասարակական տեսուչ– ներ։ 1933-ից արհմիությունները ղեկա– վարում են սոցիալ․ ապահովագրության գործը, որը 1970-ից տարածվում է նաե կոլտնտեսականների վրա։ 1982-ին աշ– խատավորների սոց․ ապահովագրության համար պետությունը հատկացրել է գրեթե 40 մլրդ ռ․։ Այդ միշոցները ծախսվել են կենսաթոշակների և նպաստների վճար– ման, առողշարանների և հանգստյան տների արտոնյալ ուղեգրերի ձեռքբերման են նպատակների համար։ Արհմիություն– ներն ունեն ավելի քան 4 հզ․ առողջա– րան, պանսիոնատ, հանգստյան տուն, տուրիստական հանգրվան են։ X հնգամ– յակում այնտեղ բուժվել և հանգստացել է 47 մլն մարդ։ 1982-ին տուրիստական– էքսկուրսիոն կազմակերպությունները սպասարկել են ավելի քան 220 մլն մարդու, գործել է շուրջ 63,8 հզ․ պիոներական ճամ– բար։ Զգալիորեն ընդլայնվել էtտեխ․ առաջընթացի, տնտ․ գիտելիքների են ժող․ համալսարանների ցանցը, որտեղ 1982-ին սովորել են 34 մլն բանվոր և կոլ– տնտեսական, 1983-ին գործել են ավելի քան 22,6 հզ․ արհմ․ ակումբ, մշակույթի տուն և պալատ, 381,6 հզ․ կարմիր անկյուն։ Արհմ․ գրադարաններն ունեին 300 մլն–ից ավելի հատոր գիրք, որոնցից օգտվել է 26 մլն ընթերցող։ Արհմ․ 33 կամավոր մարզական ընկերությունները միավորել են 40 մլն մարդ, մանկական և պատանեկան մարզա– ոարոցներում աարաաում է ավելի բան 750 հզ․ մարդ։ ՍՍՀՄ արհմիությունները միջազգային կապերի մեջ են աշխարհի 145 երկրների արհմիությունների հետ։ 1921-ից սովե– տական արհմիությունների նախաձեռնու– թյամբ գործում է Արհմիությունների կար– միր ինտերնացիոնալ (Պրոֆինտերնը)։ Արհմիությունների կենտրոնական օր– գանն է«Տրուդ» («Труд») (1921-ից) թերթը։ Ինքնուրույն և մինիստրությունների ու գերատեսչությունների հետ հրատարակում են 10 կենտր․ թերթ և 27 ամսագիր։ Սո– ցիալիստական և կոմունիստական շինա– րարության բնագավառում մատուցած ծա– ռայությունների համար արհմիություննե– րը պարգևատրվել են Լենինի 2 (1957-ին և 1972-ին) և Հոկտեմբերյան հեղափոխու– թյան (1977-ին) շքանշաններով։ ՍՍՀՄ արհմիությունների ղեկավար մարմինների կազմը (1983)։ ՀԱՄԿԽ–ի նախագահ՝ Ս․ Շալաև, նախագահի տե– ղակալ՝ Վ․ Պրոխորով։ ՀԱՍԿԽ–ի քարտու– ղարներ․ Ա․ Բիրյուկովա, Վ․ Բոգատիկով, Ի․ Գլադկի, Լ․ Զեմլյանիկովա, Ս․ Կոզլով, Վ․ Սակեև, Կ․ Մացկյավիչյուս, Վ․ Պրովո– տորով, Ա․ Սուբբոտին, Ա․ Վիկտորով, Կենտր․ վերստուգիչ հանձնաժողովի նա– խագահը՝ Լ․ Կուբյակ։ Արհմիությունների թվական կազմը Անդամնե– Անդամնե– Տարիները րի թԻՎռ Տարիները րի թիվը (հզ․) (հզ․) 1905 80 1949 28500 1907 245 1959 52781 1913 45 1963 68000 1918 2638 1968 86000 1925 7740 1976 110000 1932 16500 1983 132600 Արհմիությունների համագ ու– մարներն ու կոնֆերանսները I համառուսաստանյան կոնֆերանս, 24 սեպտ․–7 հոկտ․ 1905 II համառուսաստանյան կոնֆերանս, 24–28 փետր․ 1906 III ,<,ամառուսաստանյան կոնֆերանս, 21–28 հունիս (4–11 հոլլ․) 1917 IV համառուսաստանյան կոնֆերանս, 12 – 17 մարտի 1918 V համառուսաստանյան կոնֆերանս, 2 – 6 նոյեմբ․ 1920 I համառուսաստանյան համագումար, 7–14 (20-27) հունվ․ 1918 II համառուսաստանյան համագումար, 16–25 հունվ․ 1919 III Համառուսաստանյան համագումար, 6 – 13 ապրիլի 1920 IV համառուսաստանյան համագումար, 17 – 25 մայիսի 1921 V Համառուսաստանյան համագումար, 17–22 սեպտ․ 1922 VI Համամիութենական համագումար, 11 –18 նոյեմբ․ 1924 VII Համամիութենական համագումար, 6 – 18 դեկտ․ 1926 VIII "Համամիութենական համագումար, 10–24 դեկտ․ 1928 ^՝՝Համամիութենական համագումար, 20 – 29 ապրիլի 1932 X ՝՝Համամիութենական համագումար, 19 – 27 ապրիլի 1949 XI համամիութենական համագումար, 7 – 15 հունիսի 1954 XII ՝՝Համամիութենական համագումար, 23–27 մարտի 1959 XIII Համամիութենական համագումար, 26 հոկտ․–2 նոյեմբ․ 1963 XIV ՝՝Համամիութենական համագումար, 27 փետր․–4 մարտի 1968 XV Համամիութենական համագումար, 20–24 մարտի 1972 XVI Համամիութենական համագումար, 21–25 մարտի 1977 XVII համամիութենական համագումար, 16– 20 մարտի 1982 ՍՍՀՄ զինված ուժերը ՍՍՀՄ զինված ուժերը (ԶՈԻ) սովետա– կան պետության ռազմ, կազմակերպու– թյունն են, պաշտպանում են սովետական ժողովրդի սոցիալիստ, նվաճումները, սո– ցիալիստ․ երկրների զինված ուժերի հետ ապահովում են սոցիալիստ, համագոր– ծակցության անվտանգությունը ագրեսոր– ների ոտնձգություններից։ ՍՍՀՄ ԶՈԻ ար– մատապես տարբերվում են կապիտ․ եր– կըրների զինված ուժերից, որոնք աշխա– տավորների շահագործման, իմպեր․ շըր– ջանակների ագրեսիվ քաղաքականու– թյան և այլ երկրներ զավթելու ու ստրկաց– նելու միջոց են։ ՍՍՀՄ ԶՈԻ կառուցված են սոցիալիստ․ գիտակցականության, հայրենասիրության, ինտերնացիոնալիզ– մի, ժողովուրդների բարեկամության սկըզ– բունքների վրա, համընդհանուր խաղա–