Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/659

ների առաջադիմական փիլ․ ավանդույթ– ների ուսումնասիրությունը (Ա․ Բոգոուտ– դինով, Հ․ Գաբրիելյան, Վ․ Եվգրաֆով, Մ․ Իովչուկ, Հ․ Հուսեյնով, Ի․ Մումինով, Շ․ Նուցուբիձե, Վ․ Չսղոյան, Գ․ Վասեցկի և ուրիշներ)։ Շարունակվում էր հետազոտ– վել մատերիալիզմի և դիալեկտիկայի պատմությունը (Գ․ Ալեքսանդրով, Վ․ Աս– մուս, Կ․ Բաքրաձե, Բ․ Բիխովսկի, Ա․ Մա– կովելսկի և ուրիշներ)։ Փիլ․ կյանքում կարեոր իրադարձություն էր Ալեքսանդրո– վի «Արեմտաեվրոպական փիլիսոփայու– թյան պատմություն» գրքի շուրջ 1947-ին ծավալված բանավեճը, որը վերաճեց սո– վետական փիլ․ գիտության վիճակի և նրա խնդիրների քննարկման։ ԱՄԿԿ Կենտ– կոմի նախաձեռնությամբ ու ղեկավարու– թյամբ՝ Ստալինի անհատի պաշտամուն– քը U նրա հետ կապված բացասական երե– վույթները քննադատելուց ու հաղթահա– րելուց հետո, 50-ական թթ․ փիլ․ աշխա– տանքը զգալիորեն աշխուժանում է, հե– տազոտվում են դիալեկտիկական և պատմ․ մատերիալիզմի, փիլ–յան պատմության, բնագիտության փիլ․ պրոբլեմների ար– մատական խնդիրները։ Սոցիալիզմի համաշխարհային համա– կարգի կազմավորումն ու ամրապնդումը, զարգացած սոցիալիստ, հասարակարգի կառուցումը, գիտատեխ․ հեղաշրջման ծա– վալումը առաջադրեցին մի շարք պրոբլեմ– ներ, որոնց լուծմանը ձեռնամուխ եղավ մարքսիստական փիլ–ը։ Սովետական փիլ․ գիտության ընդհանուր մակարդակի բարձ– րացմանը մեծապես նպաստեցին ԱՄԿԿ համագումարների ու Կենտկոմի պլենում– ների որոշումները, ԱՄԿԿ ծրագիրը։ Այդ շրջանում փիլ–ը մշակում էր սոցիալիստ, հասարակության զարգացման օրինաչա– փությունների, գիտատեխ․ հեղաշրջման, խաղաղ գոյակցության, գաղափարական պայքարի են խնդիրներ։ Հետազոտվում են մարքսիստական մեթոդաբանության, տրամաբանության և իմացաբանության պրոբլեմները, դիալեկտիկական մատե– րիալիզմի օրենքներն ու կատեգորիաները (Բ․ Կեդրով, Պ․ Կոպնին, Գ․ Նահան, Ա․ Ապիրկին, Դ․ Ավեչնիկով, Պ․ Տավանեց և ուրիշներ)։ Բնագիտության փիլ․ խնդիր– ների մշակմանը, գիտության տրամաբա– նության, կառուցվածքի և զարգացման հարցերին են նվիրվում բազմաթիվ աշ– խատանքներ (Ա․ Ալեքսանդրով, Ն․ Դու– բինին, Մ․ Կելդիշ, Վ․ Համբարձումյան, Մ․ Օմելյանովսկի U ուրիշներ)։ Հրատարակվել են բազմաթիվ աշխա– տություններ՝ նվիրված արդի դարաշըր– ջանի դիալեկտիկայի, հեղափոխական պրոցեսի, զարգացած սոցիալիստ, հա– սարակարգի, սոցիալիստ, հասարակու– թյան սոցիալ․ կառուցվածքի, գիտատեխ․ հեղափոխության պրոբլեմներին (Դ․ Գվի– շիանիի, Ի․ Ծամերյանի, Ֆ․ Կոնստանտի– նովի, Ա․ Ղալթախչյանի, Դ․ Չեսնոկովի, Ց․ Ատեփանյանի, Պ․ Ֆեդոսեեի և ուրիշների մենագրությունները, բազմա– թիվ կոլեկտիվ աշխատություններ)։ Մեծ տեղ է հատկացվել մարդու սոցիալ–փիլ․ պրոբլեմների մշակմանը (Բ․ Անանև, Ա․ Թովմասյան, Ա․ Կովալյով, Ն․ ճավճա– վաձե, Մ․ Պետրոսյան և ուրիշներ)։ Ուշա– դրության կենտրոնում են եղել փիլ–յան պատմության, հատկապես մարքս–լենին– յան փիլ․ ժառանգության ուսումնասիրու– թյան հարցերը։ Լենինի ծննդյան 100-ամ– յակի, Մարքսի և էնգելսի ծննդյան 150-ամ– յակի կապակցությամբ ուսումնասիրվում և հրատարակվում են աշխատություններ՝ նվիրված մարքսիստական փիլ–յան պատ– մությանը (Լ․ Իլյիչովի, Իովչուկի, Կեդրո– վի, Տ․ Օյզերմանի և ուրիշների մենագրու– թյունները, ԱՄԿԿ ԿԿ–ին առընթեր ՄԼԻ–ի և Հասարակական ԳԱ–ի, ԱԱՀՄ ԳԱ–ի փիլ–յան ինստ–ի գիտնականների կոլեկ– տիվ աշխատությունները)։ Հրատարակ– վել են «Փիլիսոփայության պատմություն» (հ․ 1–6, 1957–65), «Փիլիսոփայության պատմությունը ԱԱՀՄ–ում» (հ․ 1–5, 1968–71), «Փիլիսոփայական հանրագի– տարան» (հ․ 1–5, 1960–70) բազմահա– տորյակները։ «Փիլիսոփայական ժառան– գություն» մատենաշարով հրատարակվում են Արիստոտելի, Պլատոնի, Ֆ․ Բեկոնի, Դ․ Հյումի, Բ․ Ապինոզայի, Ի․ Կանտի, Գ․ Հեգելի, ֆրանս․ մատերիալիստների և փիլ–յան այլ դասականների երկերը, մարքսիզմի դիրքերից բւսցահարովում նը– րանց փիլ–յան բովանդակությունը (Աս– մուս, Բիխովսկի, Մ․ Դրիգորյան, Ի*․ Մոմջ– յան, Ի․ Նարսկի, Վ․ Աոկոլով Ա ուրիշ– ներ)։ Զգալի տեղ է հատկացվել արդի բուրժ․ փիլ–յան, հակակոմունիզմի քննա– դատությանը (Գ․ Անդրեեա, Ա․ Բոգոմո– լով, Գ․ Բրուտյան, Բ․ Գրիգորյան, Մ․ Մի– տին, Մոմջյան, Ա․ Օդուե և ուրիշներ)։ Աովետական փիլիսոփաների աշխա– տանքը արդի փուլում հարստացրել է հա– սարակության մասին մարքսիստական գիտության գաղափարական–տեսական զինանոցը, բարձրացրել նրա դերը կո– մունիստական շինարարության մեջ։ Աա– կայն մի շարք արդիական արմատական խնդիրներ դեռես կարիք ունեն լուրջ հե– տազոտման և չեն բավարարում կոմու– նիստական կուսակցության աճող պա– հանջներին։ Փիլ․ հետազոտությունները ԱԱՀՄ–ում տարվում են ԱԱՀՄ ԳԱ և միութենական հանրապետությունների ԳԱ–ների հաս– տատություններում, ԱՄԿԿ ԿԿ–ին առըն– թեր ՄԼԻ–ում, Հասարակական ԳԱ–ում, ԳԱ–ների և բոլոր բուհերի փիլ–յան ամ– բիոններում, որոշ համալսարանների փիլ․ գիտությունների ֆակուլտետներում։ ԱԱՀՄ փիլ․ գիտ․ հաստատություններն ու բուհերը մասնակցում են փիլ․ միջազ– գային կոնգրեսների, գիտաժողովների աշխատանքներին։ ԱԱՀՄ–ում հրատարակ– վում են «Վոպրոսի ֆիլոսոֆիի» («Воп– росы философии», 1947-ից), «Ֆիլոսոֆս– կիե նաուկի» («Философские науки», 1958-ից), «Վեստնիկ Ան ԱՄԱՌ» («Вест– ник АН СССР», 1931-ից) են փիլ․ ամ– սագրեր։ Փիլ․ հոդվածներ են տպագըր– վում նաև բազմաթիվ այլ ամսագրերում։ Հոգեբանությունը Հոգեբանության մատերիալիստական, գլխավորապես բնագիտական հասկացու– թյան մշակման բնագավառում կարեոր ավանդ են ներդրել XVIII –XIX դդ․ մտա– ծողները։ Վ․ Բելինսկու, Ն․ Չեռնիշեսկու, Ն․ Դոբրոլյուբովի, Ա․ Գերցենի աշխատու– թյունները նշանակալի ազդեցություն են ունեցել Ի․ Աեչենովի ռեֆլեկտորային տեսության ձեավորման գործում։ Աեչե– նովյան ավանդույթները շարունակվել են Ի․ Պավլովի պայմանական ռեֆլեքսների մասին ուսմունքում։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից (1917) հետո հոգեբանական գիտության մեջ առաջնակարգ տեղ է գրավել բնագի– տական ուղղությունը, որի զարգացման գործում կարեոր դեր է խաղացել բարձ– րագույն նյարդային գործունեության մա– սին Ի․ Պավլովի ուսմունքը։ 20–30-ական թթ․ հոգեբանություն առարկան բնորոշե– լու և այլ հարցերում տեղի են ունեցել զա– նազան բանավեճեր, հիմնավորվել է մարք– սիստական հոգեբանության ստեղծման գաղափարը, հոգեբանական հետազոտու– թյունների հիմքում դրվել են արտացոլ– ման մարքս–լենինյան տեսական ու գործ– նական դրույթները։ Առաջ են քաշվել հո– գեբանության կիրառական բնագավառնե– րի (պսիխոտեխնիկա, աշխատանքի, ման– կան, մանկավարժական, դատական) ստեղծման խնդիրները։ Աովետական հո– գեբանության զարգացման գործում (մաս– նավորապես անձի և մանկավարժական) կարեոր նշանակություն ունեցավ Ա․ Ա․ Մակարենկոյի դաստիարակչական համա– կարգը։ ՌԱՖԱՀ ՄԳԱ (1943, 1966-ից ԱԱՀՄ ՄԳԱ) ստեղծումը, հոգեբանությանը նվիր– ված համամիութենական խորհրդակցու– թյունները (1952, 1953 և 1955) խթանեցին հոգեբանության տարբեր ճյուղերի զար– գացմանը։ 70–80-ական թթ․ ԱԱՀՄ–ում հոգեբանու– թյունը արդեն բազմաճյուղ գիտություն էր։ ԱԱՀՄ ՄԳԱ–ում գործում է հոգեբանու– թյան և տարիքային ֆիզիոլոգիայի բա– ժանմունք։ Հոգեբանության հետազոտու– թյունների կենտրոններն են․ ԱԱՀՄ ԳԱ հոգեբանության ինստ–ը, ԱԱՀՄ ՄԳԱ ընդ– հանուր և մանկավարժ, հոգեբանության, նախադպրոցական դաստիարակության, դեֆեկտոլոգիայի ԳՀ ինստ–ները (Մոսկ– վա), Վրաց․ ԱԱՀ ԳԱ հոգեբանության ինստ–ը (Թբիլիսի), ՈւԱԱՀ լուսավորու– թյան մինիստրության հոգեբանության ինստ–ը (Կիե) են։ Գիտահետազոտական աշխատանք է կատարվում բուհերի հոգե– բանության ամբիոններում, ֆակուլտետ– ներում ու բաժիններում։ Պարբերական հրատարակություններն են․ <Վուցրոսի ւցսիխուոգիքւ> («Вопросы психологии», 1955-ից), «Վեստնիկ ՄԳՈԻ Պսիխոլոգիա» («Вестник МГУ Психология», 1977-ից), «Պսիխոլոգիչես– կի ժուռնալ» («Психологический журнал», 1980-ից), «Նովիե իսլեդովանիյա վ պսի– խոլոգիի» («Новые исследования в пси– хологии», 1970-ից) հանդեսներն ու ամ– սագրերը։ ԱԱՀՄ հոգեբանների ընկերու– թյունը (ստեղծվել է 1959-ին) բոլոր միու– թենական և ինքնավար հանրապետու– թյուններում, երկրամասերում ու մարզե– րում ունի բաժանմունքներ, գիա․ հոգե– բանության միջազգային ասոցիացիայի անդամ է (աես նաև Հոգեբանություն հոդ– վածը)։ Պատմական գիտությունները ԱԱՀՄ տարածքում բնակվող ժողովուրդ– ների պատմ․ գիտելիքների նախնական հիմքը բանավոր ավանդություններն էին, էպոս^ առասպելները են։ Հայկ․ լեռնաշ–