գյուղաանա․, շինարարական, տրանս– պորտի ու կապի, առողջապահության, ֆիզկուլտուրայի, լուսավորության, մշա– կույթի, արվեստի և այլ միջնակարգ մաս– նագիտական ուս․ հաստատություններ (տեխնիկումներ, ուսումնարաններ)։ Միջ– նակարգ մասնագիտական ուս․ հաստա– տությունները ստեղծվում են․ ոչ լրիվ միջ– նակարգ կրթության հիմքի վրա (3–4 տար– վա ուս․ տևողությամբ), միջնակարգի հիմ– քի վրա՝ (2–3 տարի)։ Կադրեր են պատ– րաստում ավելի քան 490 մասնագիտու– թյան գծով։ Սովետական իշխանության տարիներին պատրաստվել է 26,5 մյն մաս– նագետ (տես Միջնակարգ մասնագիտա– կան կրթություն)։ Բարձրագույն կրթություն, 1914/15 ուս․ տարում եղել է 105 բուհ, որոն– ցում սովորել է 127 հզ․ ուսանող՝ հիմնա– կանում ունևոր խավի ներկայացուցիչներ։ Սովետական իշխանության առաջին տա– րիներին բարձրագույն կրթության համա– կարգը վերակառուցվել է Վ․ Ի․ Լենինի ստորագրած «Բարձրագույն ուս․ հաստա– տությունների մասին» կանոնադրության (1922) համապատասխան։ Մեծ ուշադրու– թյուն է նվիրվել բարձրագույն դպրոցի դեմոկրատացմանը։ ժողովրդական մտա– վորականության ձևավորման բնագա– վառում կարևոր դեր են կատարել բուհե– րում ընդունելության նոր կանոնադրու– թյունը (1918), բանֆակների (1919) և երեկոյան ու հեռակա ուսուցման ցանցի ստեղծումը։ ՍՍՀՄ բարձրագույն ուս․ հաստատու– թյուններն են․ համալսարանները, պո՜– լիտեխնիկական, ինդուստրիալ, գյուղա– տընտ․, բժշկ․ և մյուս ճյուղային ինստ–նե– րը, ակադեմիաները, կոնսերվատորիանե– րը, բարձրագույն ուսումնարաններն ու դպրոցները (4–6 տարվա ուս․ ծրագրով)։ Երեկոյան ու հեռակա բաժիններում ուս․ տևողությունը 6 –12 ամսով ավելի է։ ՍՍՀՄ–ում բուհեր ստեղծում են պետու– թյունը կամ հասարակական կազմակեր– պությունները, ուսուցումը անվճար է, տարվում է ուսանողության մայրենի լեզ– վով։ Ըստ առաջադիմության ուսանողնե– րին տրվում է պետ․ թոշակ, այլ վայրերից եկածներին՝ հանրակացարան, արտա– դրությունից չկտրված ուսանողության հա– մար հիմնարկ–ձեռնարկություններում սահմանվել է լրացուցիչ վճարովի արձա– կուրդ և կրճատված աշխատանքային օր։ Բուհերին կից գործում են ընդունվել ցանկացողների նախապատրաստական կուրսեր, իսկ առաջավոր բանվորների, կոլտնտեսականների ու բանակից զո– րացրվածների համար՝ նախապատրաս– տական բաժանմունքներ։ Լենինյան ազգ․ քաղաքականության կենսագործման շնորհիվ սովետական իշ– Միջնակարգ մասնագիւո․ ուս․ հաստատ ությ ու նները և նրան– ց ու մ սովորողների թիվը (ուս․ տարվա սկզբին) 1940/41 1965/66 1970/71 1980/81 1983/84 Միջնակարգ մասնագիտական ուս․ հաստատու– թյունների թիվը Նրանցում սովորողների թիվը (հզ․) 3773 975 3820 3659 4223 4388 4382 4612 4437 4503 Ժող․ տնտ․ մեջ զբաղված մասն ագետների թիվ ը (հզ․) 1913 1928 1941 1965 1966 1983 Մասնագետների ընդհանուր թիվը 190 521 2401 5133 12066 31000 այդ թվում4 բարձրագույն կրթությամբ 136 233 909 2184 4891 13000 միջնակարգ մասնագիտական կրթությամբ 54 288 1492 2944 7175 18000 ժողկրթության ծախսերը ըստ պետ․ բյուջեի (առանց դրումների, մլն ռ․) կապիտալ ներ– | 1940 1965 | | 1980 1983 Համընդհանուր կրթություն և դաստիարակություն Պրոֆտեխ․ կրթություն Միջնակարգ մասնագիտական ուս․ հաստատություններ Բարձրագույն ուս․ հաստատություններ 1159 189 273 8314 840 829 1483 16273 2686 2028 3751 17684 2831 - 2123 4020 խանության տարիներին բուհեր են ստեղծ– վել միութենական բոլոր հանրապետու– թյուններում (տես աղյուսակը)։ Ցուրաքանչյուր 10 հզ․ մարդուն ընկնող ուսանողների թվով ՄՍՀՄ–ն առաշ է անցել այնպիսի զարգացած կապիտ․ եր– կըրներից, ինչպիսիք են Մեծ Բրիտանիան, ԳՖՀ–ն, Ֆրանսիան, ճապոնիան են։ 1982/83 ուս․ տարում ՍՍՀՄ 891 բուհերում (68 համալսարան) սովորել է ավելի քան Աղյուսակ 3 Բուհերը և նրանց ու մ ուսանող– ների թիվը ըստ միութենական հանրապետությունների (1982/83 ուս․ տարի) 3 А ft J3 A ft J3 Տ w3 Э սՅ с 3 с a ՀՀ £ ft lP 3 ft 6 %% 22 С տ & с a
ՌՍՖՍՀ 500 3073,5 Ուկրաինական ՄԱՀ 146 884,9 Բելոռուսական ՍՍՀ 33 182,2 Ուզբեկական ՍՍՀ 43 288,8 Ղազախական ՍՍՀ 55 275,6 Վրացական ՍՍՀ 19 89 Ադրբեջանական ՍՍՀ 18 110 Լիտվական ՍՍՀ 12 71,1 Մոլդավական ՍՍՀ 8 53,4 Լատվիական ՍՍՀ 10 46,6 Կիրգիզական ՍՍՀ 10 58,9 Տաջիկական ՍՍՀ 10 57,9 Հայկական ՍՍՀ 13 59,2 Թուրքմենական ՍՍՀ 8 38,7 էստոնական ՍՍՀ 6 25,4 5315,2 ուսանող, այդ թվում (ըստ ճյուղա– յին խմբերի) արդ․ ու շինարարական բու– հերում՝ ավելի քան 2088,2 հզ․, տրանս– պորտի ու կապի՝ ավելի քան 300,5 հզ․, գյուղատնտ,՝ ավելի քան 533,8 հզ․, տըն– տեսագիտական և իրավունքի՝ 377,0 հզ․, առողջապահական, ֆիզկուլտուրայի ու սպորտի՝ 378,7 հզ․, լուսավորության՝ 1500,0 հզ․, արվեստի ու կինեմատոգրա– ֆիայի՝ 48,0 հզ․։ ՄՄՀՄ բարձրագույն և միջնակարգ մաս– նագիտական ուս․ հաստատություններում 1980/81 ուս․ տարում սովորել է 142 ար– տասահմանյան երկրների (գլխավորապես եղբայրական սոցիալիստ, ու զարգացող) 60 հզ․ ուսանող, Մոսկվայում գործում է Պատրիս Լումումբայի անվ․ ժողովուրդ– ների բարեկամության համալսարանը։ ՄՄՀՄ բուհերում լայն զարգացում են ստացել ուսանողական շինարարական ջո– կատները, գեղ․ ինքնագործունեության խմբերը, մարզական, ընկերությունները։ ՍՍՀՄ ուսանողական խորհուրդը Ուսա– նողների միջազգային միության անդամ է։ Բարձրագույն կրթությունը ՄՄՀՄ–ում ղեկավարում է ՄՄՀՄ բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրությունը, միութենական հանրա– պետություններում՝ համանուն մինիստ– րությունները։ Բուհերում կատարվող գի– տափորձարարական աշխատանքները լու– սաբանում են «Վեստնիկ վիսշեյ շկոլի» («Вестник высшей школы»), «Նաուչնիե դոկլադի վիսշեյ շկոլի» («Научные док– лады высшей школы»), «Իզվեստիա վիս– շիխ ուչեբնիխ զավեդենիյ» («Известия выс- шых учебных заведений») գիտաճյուղա– յին ամսագրերը, ինչպես նաև բուհական գիտ․ հանդեսները (տես նաև Բարձրա– գույն կրթություն հոդվածը և միութենա– կան հանրապետություններին նվիրված հոդվածների համապատասխան բաժին– ները)։ Բնակչության կրթական մա– կարդակը, համընդհանուր պարտա– դիր միջն․ կրթության անցնելը, միջն․ մասնագիտական, պրոֆտեխ․ և բարձրա– գույն կրթության զարգացումը ապահովել են բնակչության կրթ․ բարձր մակարդակ։ Բարձրագույն և միջն․ մասնագիտական կրթություն ունեցողների թիվը 1981-ին եղել է 41,6 մլն։ 1982-ին մասնագետների ընդհանուր թվից (31 մլն) արդ․ ձեռնարկություններում աշխատել են ավելի քան 7350, գյուղա– տնտեսության բնագավառում՝ շուրջ 2050, տրանսպորտի ձեռնարկություններում՝ 1211, շինարարական կազմակերպու– թյուններում՝ շուրջ 2100, առողջապա– հության, ֆիզկուլտուրայի ու սպորտի և
