թյուն՝ 10,9 մլն օրինակ տարեկան տպաքանակով։ Լույս է տեսել 69 թերթ՝ 182,7 մլն օրինակ տարեկան տպաքանակով։ Թուրքմ․ հեռագրական գործակալությունը աշխատում է 1925-ից։ Գրքերի հանրապետական պալատը հիմնադրվել է 1926-ին։ Կանոնավոր ռադիոհաղորդումները տրվում են 1927-ից։ Հեռուստահաղորդումները սկսվել են 1959-ից։ 1980-ին հանրապետությունում կար 270 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 32,3 հզ․ մահճակալով, աշխատում էր 8,9 հզ․ բժիշկ և 22,4 հզ․ միշին բուժանձնակազմ։ Հայտնի են Արչման, Բայրամ Ալի, Մոլլակարա և Փիրյուզա առողջարանները։
էստոնական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն, Էստոն․ ՍՍՀ (Էստոնիա) Գտնվում է ՍՍՀՄ եվրոպ․ մասի հս-արմ-ում։ Արմ-ից և հս-ից ողողվում է Բալթիկ ծովի ջրերով։ Տարածքը՝ 45,1 հզ․ կմ2, բն․ 1519 հզ․ (1984), այդ թվում․ 948 հզ. էստոնացիներ, 409 հզ․ ռուսներ և ուրիշներ (1979-ի մարդահամարով)։ Բնակչության միջին խտությունը՝ 33,4 մարդ 1 կմ2 վրա (1983)։ Մայրաքաղաքը՝ Տալլին (458 հզ․ բնակիչ, 1984)։ Խոշոր քաղաքներից է Տարտուն (109 հզ․, 1983)։ Կառուցվել են Կոխտլա Ցարվե (76), Կիվիլլի, Միլլամյաէ նոր քաղաքները։ Բաժանված է 15 շրջանի, ունի 33 քաղաք և 24 քտա։ 1917-ի հոկտեմբերի վերջին հաստատվել է սովետական իշխանություն։ 1918—20-ի քաղաքացիական պատերազմի տարիներին Նարվայում հռչակվել է (1918-ի նոյեմբ․ 29) սովետական հանրապետություն, որը, սակայն, 1919-ին ընկել է ազգայնական հակահեղափոխ․ և սպիտակգվարդիական ուժերի ճնշմատակ։ Ստեղծվել է էստոն, բուրժ․ հանրա-
Արդյունաբերական ապրանքների առանձին արտադրությունը Աղյուսակ 1 տեսակների 1940 1970 1980 | 1982 էլեկտրաէներգիա, մլրդ կվսո․ժ 0,2 11,6 18,9 18,5 էքսկավատորներ, հատ — 1680 2251 2055 Հանք, պարարտանյութեր, հզ․ ա — 256 268 265 Տրիկոտաժե սպիտակեղեն, մլն հատ 1,3 13,7 13,1 14,8 Տրիկոտաժե վերնահագուստ, մլն հատ 0,2 4,7 5,4 5,6 Պահածոներ, մլն պայմանական տուփ 3,6 151 316,8 316,2 Միս, հզ․ ա17 99 155,3 134,4 Ցուղ, կենդանական, հզ․ ա13 22 30,4 29,3 Աղյուսակ 2 Գյուղատնտեսական կուլտուրաների ցանքատարած ու- թյունները և համախառն բերքը j 1940 1970 1980 1982 Ամբոդշ ցանքատարածությունը, հզ․ հա 918 798 957 943,7 ՀաօահաւոիԱաւհ1ւ կուլաուրանւհր 572 341 445 426,1 Տեխնիկական կուլտուրաներ 26 3 6 — այդ թվում՝ վուշ-երկարավուն 26 3 4,5 4,1 Կարտոֆիլ 83 79 72 63,5 Կերային կուլտուրաներ 235 368 428 443,5 Համախառն բերքը, հզ․ աՀացահատիկային կուլտուրաներ 655 726 1198 — Վուշաթել 7 1 1,4 — Կարտոֆիլ 1223 1414 1146 — Աղյուսակ 3 Անաս ունների և թռչ ունների գլխաքանակը (հունվ․ 1), հզ․ 1941 1971 1981 1983 խոշոր եղշերավոր անասուն 528 692 819 835,5 այդ թվում՝ կով
- 402
309 314 308,2 խոզ 319 688 1086* 1080,1 Ոչխար և այծ 322 163 153 171,2 Թռչուններ, մլն 1,6 3,7 6,8 — Աղյուսակ 4 Անասնապահ ության հիմնական ապրանքների արտադր ու- թ յ ու ն ը 1940 1970 1980 1982 Միս (մորթված զանգվածով), հզ․ ա72 136 196 173,1 Կաթ, հզ․ ա782 1025 1169 1116,1 Զու, մլն հատ 134 359 542 556,2 պետություն։ 1934-ի մարտին Էստոնիայում կատարվել է ֆաշիստ, հեղաշրջում։ 1940-ի հունիսին Է-ի աշխատավորները կարմիր բանակի օգնությամբ տապալել են ֆաշիստ, կառավարությունը։ Երկրում վերականգնվել են սովետական կարգերը։ Նույն թվականի հուլիսի 21-ին կազմվել է Էստոն․ ՍՍՀ, որը օգոստ․ 6-ից մտել է ՍՍՀՄ կազմի մեջ։ 1941—45-ի Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբներին հանրապետությունը օկուպացրել են գերմանաֆաշիստ․ զորքերը։ Սովետական զորքերր Էստոնիան ազատագրել են 1944-ին։ Շնորհիվ կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ անցկացված ինդուստրացման, գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղավւոխության քաղաքականության հանրապետությունում հիմնականում կառուցվել է սոցիալիստ․ հասարակարգ։ էստոնիայի կոմունիստական կուսակցությունը 1983-ի հունվ․ 1-ին իր շարքերում ուներ 99550 անդամ և 3604 անդամության թեկնածու։ Էստ․ ԼԿԵՄ շարքերում հաշվվում էր 165948 երիտասարդ։ Հանրապետության արհմիություններին անդամագրվել էին 782882 աշխատավորներ։ Էստոն․ ՍՍՀ աշխատավորները, ՍՍՀՄ եղբայրական ժողովուրդների հետ, ետպատերազմյան հնգամյակների ընթացքում նշանակալի հաջողությունների են հասել կոմունիստական հասարակարգի կառուցման գործում։ Էստոն․ ՍՍՀ պարգևատրվել է Լենինի (1965), ժողովուրդների բարեկամության (1972) և Հոկտեմբերյան հեղափոխության (1980) շքանշաններով։ Սոցիալիստ, շինարարության տարիներին է․ դարձել է ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն։ ՍՍՀՄ ժող․ տընտեսության մեջ է․ առանձնանում է այրվող թերթաքարերի արդյունահանմամբ և վերամշակմամբ, մեքենաշինությամբ, թեթև և սննդի արդյունաբերությամբ։ 1980-ին արդ․ ապրանքների ծավալը 48 անգամ գերազանցել է 1940-ի մակարդակը։ Արդ․ ապրանքների արտադրության առանձին տեսակների մասին տես աղյուսակ 1։ Կարևորագույն էլեկտրակայաններն են էստոնական և Մերձբալթյան հէկերը։ Ժող․ տնտեսության կարևոր ճյուղերից մեկը թերթաքարերի արդյունահանումն է (գլխ․ կենտրոնը՝ Կոխտլա Ցարվե), որի հիմքի վրա զարգացել է հզոր էներգետիկա, գազի արտադրություն, քիմիա, շինանյութերի արդյունաբերություն։ Կատարվում է ֆոսֆորիտների արդյունահանում (Մաարդու)։ Առաջատար ճյուղերն են մեքենաշինությունը և մետաղամշակությունը, հատկապես էլեկտրատեխնիկական մեքենաշինությունը (գլխ․ կենտրոնները՝ Տարտու և Տալլին)։ Քիմ tարդյունաբերության մեջ առանձնանում է հանքային պարարտանյութերի արտադրությունը։ Բարձր զարգացման է հասել թեթև արդյունաբերությունը։ Սննդի արդյունաբերության գլխ․ ճյուղերը ձկան, պանրի, յուղի և կաթի արտադրություններն են (Տալլին, Տարտու, Պյառնու)։ Գյուղատնտ․ համախառն արտադրանքը 1980-ին 1940-ի համեմատությամբ ավելացել է 1,8 անգամ։ 1983-ի սկզբում կար 154 սովետական և 150 կոլեկտիվ (որից
