են հայագիտ․ (Լ․ Մելիքսեթ–Բեկ, Ի․ Աբու– լաձե, Վ․ Շիլակաձե, է․ Դոչանեիշվիլի), իրանագիտ․ (Դ․ Կոբիձե, Ա․ Գվախարիա, Մ․ Անդրոնիկաշվիլի, Մ․ Թոդուա), թուր– քագիտ, (Ս․ Ջիքիա, Ն․ Շենգելիա, Ց․ Աբու– լաձե), արաբագիտ․ (Գ․ Ծերեթելի, Օ․ Ցքիտիշվիլի), բյուզանդագիտ․ (Ս․ Ղա– ուխչիշվիլի, Ա․ Ուրուշաձե, Ա․ Ալեքսիձե), այլ հետազոտություններ։ Վրացագիտ․ հետազոտություններ են կատարվում բացի Թբիլիսիից, Գորիում, Թելավում, Բաթու– մում, Սուխումում։ ՍՍՀՄ–ում, Վրաստա– նից դուրս, վրացագիտ․ աշխատանքներ են կատարվել և ներկայումս շարունակ– վում են Մոսկվայում (Գ․ Կլիմով, Գ․ Ծու– լաիա), Լենինգրադում (Ռուսուդան Օրբե– լի, Ս․ Կակաբաձե), Երեանում (Գ․Ղա– վւանցյան, Ս․ Երեմյան, Վ․ Մարտիրոսյան, Պ․ Մուրադյան և այլք)։ ՀՍՍՀ ԴԱ Արևե– լագիտության ինստ–ում 1978-ից գործում է կովկասագիտության և բյուզանդագիտու– թյան բաժին, որը ծրագրված վրացագիտ․ աշխատանք է կատարում։ Վրացագետներ կան Բելգիայում (Պ․ Պետերս, ժ․ Դարիտ, Մ․ Վան–էսբրոք), Ֆրանսիայում (Բ․ Ութիե, ժ․ Մահե), իտալիայում (Կ․ Թումանով, Ն․ Ղաուխչիշվիլի)։ Գրկ․ Академия наук Грузинской ССР, [Обзор деятельности], Тб․, 1981; Академия наук СССР и развитие грузинской науки 1724-1974, Тб․, 1974; Ер ем ян С․ Т․, Мурадян П․ М․, Вопросы арменистики в трудах академика И․ А․ Джавахишвили, «ԼՏԳ>, յփ 4, 1976․ Պ․ Մուրադյան
ՎՐԱՅԱԿԱՆ ԴԻՐ, գրային համակարգ, սպասարկում է վրացերենին։ Ծագումը, կազմավորման ակունքները դեռես լրիվ պարզված չեն։ Հավաստի է համարվում այն տեսակետը, որ Վ․ գ․ ստեղծվել է V դարում, որոշ աղբյուրների համաձայն՝ դրանից առաջ վրացիները փորձեր են արել գործադրելոն արամեականից սե– րած մի գրատեսակ։ Վ․ գ–ի ակունքների արեելաարամեա– կան վարկածի օգտին փաստարկ են աոան– ձին տառերի ձեերը և կերտման ոճը առ– հասարակ․ հունաբյուզ․ մեկնաբանության օգտին են խոսում այլ հատկանիշներ՝ այբուբենում ձայնավոր նշանագրող տա– ռերի առկայությունը, գրության ուղղու– թյունը (ձախից աջ), տառերի դասավորու– թյունը են։ Հիմնական գրատեսակներն են՝ մթավ– րուլի կամ մգրգլովանի (Y–X դդ․), որը գլխագիր–բոլորգիր է, նուսխուրին (փոք– րատառը), որը շատ տարածված է եղել IX–XI դդ․ (երկուսն էլ կոչվել են կրոնա– կան գիր՝ խուցուրի), հետագայում տա– րածում գտած աշխարհիկ (քաղաքացիա– կան) գիրը, որը հայտնի է նաե մխեդրուլի անունով (տարածում է գտել X դարից)։ ժամանակակից գրատեսակը սերում է նուսխուրի գրից, որն այժմ տպագրության գիր է։ Այն խիստ հնչյունաբանված է (5 տառ ձայնավորների, 28 տառ բաղաձայն– ների համար)։ Տպագիր գրության մեշ մեծատառ չկա։ Գրկ • Церетели Г․ В․, Армазское пись– мо и проблема происхождения грузинского алфавита, в сб․։ Эпиграфика Востока, кн․ 2–3, М․–Л․, 1948–49} Ն ու յ ն ի, Древней- си Տառերի ՝․с․ “ է արտա–fg з սանու– э Ё со , СОД թյուսը з ы Տառերիդ– “ յ– արտա–յ§-;Տ •=* т ^ –2 յ սանու– յ ё СО с СО д թւունը 3 ռ Տառերիդ -ռ արաա–-օ՜^ յ սանու–Յ ё со , И д թւունը з 6 ա ան 3 մ ման Հ а ․ղան i Բ բան G ն նար 3 а ղար ձ Գ գան ո 0 օն,
- 3
2 շին Հ Դ դոն ձ պ պար– g ь չին 3 Է Էն •з ժ ժան 0 ց ցան 3 վ ՚ ՎԻհ Հ Ր րաէ 3 ծ ծիլ % զ զեն 1 ս սան у ծ ծիլ со թ թան Շ տ տար ճ ճար о Ի ին 7) ու ուն ն |ս խան ձ Կ կան Փ փար у ջ ջան Հ ւ լաս С քան J ք
- աէ
шие грузинские надписи из Палестины, Тб․, 1960; И с т р и н В․, Возникновение и раз– витие письма, М․, 1965․ Հ․ Պեարոսյան
ՎՐԱՑԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՏԻԱԼԻՍՏԱ– ԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ (Սաքարթվե– լոս Սաբճոթա Սոցիալիստուրի Ռեսպուբ– լիկա), Վ ր ա ս տ ա ն (Սաքարթվելո) Բովանդակ ու թ յ ու ն I․ Ընդհանուր տեղեկություններ ․ 508 II․ Պետական կարգը t 508 III․ Բնությունը t 508 IV․ Բնակչությունը t 510 Y․ Պատմական ակնարկ t 510 YI․ Վրաստանի կոմունիստական կուսակցությունըt 513 YII․ Վրաստանի լենինյան կոմու– նիստական երիտասարդա– կան միությունը t 514 YIII․ Արհմիությունները t 514 IX․ ժողովրդական տնտեսությունը 514 X․ Բժշկաաշխարհագրական բնու– թագիրը t 516 XI․ ժողովրդական կրթությունը և կուլտուր–լուսավորական հիմ– նարկներըt 517 XII․ Գիտությունը և գիտական հիմ– նարկները t 517 XIII․ Մամուլը, ռադիոհաղորդումնե– րը, հեռուստատեսությունը 522 XIV․ Գրականությունը t 522 XV․ ճարտարապետությունը և կեր– պարվեստը t 524 XVI․ Երաժշտությունը t 526 XYII․ Պարը, բալետը t 527 XVIII․ Թատրոնը t 527 XIX․ Կինոն t 528 I․ Ընդհանուր տեղեկություններ Վրաց․ ՍՍՀ կազմավորվել է 1921-ի փետր․ 25-ին։ 1922-ի մարտի 12-ից մտել է Անդրկովկասյան ֆեդերացիայի կազմի, 1936-ի դեկտեմբերի 5-ից՝ անմիջականո– րեն ՍՍՀՄ կազմի մեշ։ Գտնվում է Անդր– կովկասի կենտր․ և արմ․ մասում։ Սահ– մանակից է ՌՍՖՍՀ–ին (Կրասնոդարի երկ– րամաս, Կարաչայ–Չերքեզական ԻՄ, Կաբարդինա–Բալկար․ ԻՍՍՀ, Հս–Օսե– թական ԻՍՍՀ, Չեչենա–ինգուշ․ ԻԱԱՀ և Դաղստանի ԻՍՍՀ), Ադրբ․ ՍՍՀ–ին, ՀՍՍՀ–ին, Թուրքիային։ Արմ–ում ողողվում է Սե ծովի շրերով։ Տարածությունը 69,7 հզ․ կմ2 է, բն․՝ 5203 հզ․ (1985)։ Մայրաքա– ղաքը՝ Թբիլիսի։ Վ–ի կազմում են Աբխազ․ ԻՍՍՀ, Աշար․ ԻՍՍՀ, Հվ–Օսեթական ԻՄ։ Վարչականորեն բաժանվում է 65 շրջանի։ Ունի 58 քաղաք, 55 քտա։ II․ Պետական կարգը Վ․ համաժող․ պետություն է, ՍՍՀՄ կազ– մի մեջ մտնող սովետական սոցիալիստա– կան հանրապետություն։ Գործող սահմա– նադրությունն ընդունվել է 1978-ին։ Պետ․ իշխանության բարձրագույն մարմինը միապալատ Գերագույն սովետն է, նըս– տաշրշանների միջև ընկած ժամանակա– հատվածում՝ Գերագույն սովետի Նախա– գահությունը։ Գերագույն սովետը կազ– մում է կառավարություն՝, հանրապետու– թյան Մինիստրների խորհուրդ, ընտրում գերագույն դատարան, ընդունում օրենք– ներ են։ Իշխանության տեղական մարմին– ները ժող․ դեպուտատների շրջանային, քաղաքային, ավանային և գյուղական սո– վետներն են։ Հանրապետության դատա– խազին նշանակում է ՍՍՀՄ գլխ․ դատա– խազը՝ 5 տարի ժամկետով։ III․ Բնությունը Վ–ի ռելիեֆում զուգակցվում են բարձր– լեռնային, միջին բարձրության լեռնային, բլրա–նախալեռնային, դաշտավայրա–հար– թավայրային, սարահարթային և սարա– վանդանման ռելիեֆի ձեերը։ Վ–ի հս․ զբաղեցնում է Մեծ Կովկասը, որի համակարգը բաղկացած է Գլխավոր կամ Ջրբաժան լեռնաշղթայից և հարակից մի շարք լեռնաշղթաներից։ Դրանցից Վ–ի սահմաններում նշանավոր են՝ Գագրայի, Բզիբի, Կոդորի, Սվանեթի, էգրիսի, Լեչ– խումի, Ռաճայի, հարուլի, Լոմիսի, Գու– դիսի, Քարթլիի, Կախեթի լեռնաշղթանե– րը՝ հվ․ լանջին, Խոխի, Շավանի, Կիդե– գանի, Խեսուրեթի և Պիրիկիտի լեռնա– շղթաները՝ հս․ լանջին։ Ջրբաժան լեռնա– շղթայից հս․ գտնվող լեռնաշղթաների վրա են Շհարա (5068 ւ/), Կազբեկ հրաբխային կոնը (5047 t/), Թեբուլոսմթա (4493 ւ/), Դոնոսմթա (4174 ւէ), Դիկլոսմթա (4285 մ) և այլ գագաթներ։ Մեծ Կովկասից հվ․, մերձլայնական Ուղղությամբ, ձգվում է միջլեռնային դեպրեսիան, որը Զիրուլի զանգվածով (Վերին Իմերեթյան սարա– վանդ) բաժանված է Կոլխիդայի և Իվե– րիայի (Կուրի արմ․ մաս) հարթավայրա– բլրային իջվածքների։ Երկու իջվածքների
