վը, Տ․ Ֆազիլովան, Տաջ․ ՍՍՀ ժող․ ար– տիստներ Բ․ Ալիֆբեկովան, Մ․ Վահիդո– վը, Տ․ Դաֆարովան, Վ․ Լանգեն, Մ․ Իբ– րահիմովան, Գ․ Զավկիբեկովը, Խ․ Նա– զարովան, Օ․ Ուսմանովան, Ս․ Տույբաե– վան, Ս․ Շոիսմաիլովան և ուրիշներ։ Գոր– ծում են՝ Լահութիի անվ․ տաշ․ դրամայի ակադեմիական, Տաշ․ երիտասարդական (Դուշանբե), Պուշկինի անվ․ երաժշտ․ կո– մեդիայի հանրապետական (Լենինաբադ), Ա․ Ռուդաքիի անվ․ երաժշտ․ կոմեդիայի մարզային (Խորոզ) թատրոնները, երա– ժըշտա–դրամատիկ․ թատրոններ Կուլյա– բում, Կանիբադամում, ռուս, թատրոն– ներ Դուշանբեում, Չկալովսկում, Նաուի ուզբ․ երաժշտա–դրամատիկ․ թատրոնը։ Կրկեսը։ Հնում տաշիկների հանդիսա– խաղերի ամենատարածված ձեերից են եղել ձիավարությունը, ըմբշամարտը, լա– րախաղացությունը են։ 1968-ին Դուշան– բեում բացվել է տաշ․ կրկեսի ստուդիա։ 1970-ին կայացել է ազգ․ կրկեսային ար– վեստի առաշին ծրագրի պրեմիերան։ Կըր– կեսի լավագույն արտիստներից են՝ ձիա– վարներ Ս․ Բեգբուդին, Դ․ Բաբոնովը, Ն․ Թաղաեան, ակրոբատ–ոստյունախա– ղացներ Դ․ Բայկադամովան, Ռ․ Ուրունո– վան, Յու․ Բալմոնտը, լարի վրա պարող– ներ Ռ․ Ռիսկուլովան, Տ․ Յակուբովը, ինչ– պես և Պ․ Յուսուպովը (վարժեցված ուղտե– րով ատրակցիոն), Վ․ Վալիեը («Տաշ․ ազգ․ խաղեր»)։ 1976-ին բացվել է կրկեսի նոր շենքը։ XIX․ Կինոն 1929-ից Տ–ում սկսվել է վավերագրական և փաստագրական կարճամետրաժ ֆիլ– մերի արտադրությունը, թողարկվել «Սո– վետական Տաջիկստան»– պարբերական կինոժուռնալը։ 1930-ին ստեղծվել է «Տա– ջիկկինո» տրեստը։ 1930-ական թթ․ հիմ– նական ուղղությունը եղել է «ագիտֆիլմը» («Բամբակից մինչե գործվածք», «Ոսկե որդ» են)։ «Երբ մեռնում են էմիրները» աաշ․ առաշին գեղարվեստական ֆիլմում (1932, ռեժ․ Լ․ Պեչորինա) արծարծվել է գյուղի դասակարգային սուր պայքարը։ «Այգի» (ռեժ․ Ն․ Դոստալ) և «Ընկերները հանդիպում են կրկին» (ռեժ․ Կ․ Ցարմա– տով, երկուսն էլ՝ 1939) առաշին հնչուն ֆիլմերը նվիրված են Տ–ում սոցիալիստա– կան կյանքի կառուցմանը։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին Դուշան– բեում գործել է «Սոյուզդետֆիլմ» մոսկով– յան ստուդիան։ Դուշանբեի միացյալ կինո– ստուդիան ստեղծել է գեղարվեստական U վավերագրական կինոնկարներ, մարտա– կան կինոժողովածուներ։ 1950-ական թթ․ վերջի և 1960-ական թթ․ սկզբի լավագույն ֆիլմերից են՝ «Դոխունդա» (1956, ըստ Ս․ Այնիի վեպի, ռեժ․ Բ․ Կիմյագարով), «Իմ ընկեր Նավրուզովը» (1957, ռեժ․ Շ․ Կիյամով, Ն․ Լիտուս), «Կրակ լեռնե– րում» (1959, ռեժ․ Բ․ Գոլինով) են։ Ա․ Ռու– դաքիին նվիրված՝ «Բանաստեղծի ճա– կատագիրը» (1959, ռեժ․ Կիմյագարով) ֆիլմը 1960-ին արժանացել է Ասիայի և Աֆրիկայի երկրների միշազգային երկ– րորդ փառատոնի (Կահիրե) «Ոսկե ար– ծիվ» մրցանակի։ 1960-ական թթ․ բնորոշ է պատմահեղափոխական թեման՝ «Պա– միրի զավակները» (1963, ռեժ․ Վ․Մոտիլ), «Դավաճանություն» (1967, ռեժ․ Տ․ Սա– բիրով) են։ 1960–70-ական թթ․ երիտա– սարդ ազգ․ կինոռեժիսուրայի հաստատ– ման շրջանն է։ Կինոնկարներ են ստեղծել Մ․ Արիպովը («Նախնիների գաղտնիքը», 1972 են), Մ․ Կասիմովան («1943-ի ամա– ռը», 1963 են), Ս․ Համիդովը («Պավիակի բանտի լեգենդը», 1971 են), Ա․ Տուրաեը («Երրորդ աղջիկը», 1971 են) և ուրիշներ։ Լավագույն էկրանավորումներից է «Ասք Ռուստամի մասին» և «Ռուստամ և Զոհ– րաբ» (ըստ Ֆիրդուսու «Շահնամե» պոե– մի, 1972, ռեժ․ Կիմյագարով, Տաշ․ ՍՍՀ Ա․ Ռուդաքիի անվ․ հանրապետական մըր– ցանակ)։ Նշանակալից են հաջողություն– ները նաև վավերագրական կինոյում՝ «Չորս երգ Տաջիկստանի մասին» (1964), «Իմ բանաստեղծության օրրանը» (1971) են։ Ստեղծվել են առաջին մուլտֆիլմերը՝ «Սարերի երգը» (1969), «Բարի Նասիմը» (1970) են։ 1971-ից թողարկվում է «Կալ– տակ» («Գավազան») երգիծական կինո– ժուռնալը։ Ամեն տարի տաջ․ կրկնօրինակ– վում է 42 ֆիլմ։ Տաջ․ կինոյում մեծ ներ– դրում ունեն ռեժիսորներ Կ․ Ցարմատովը, Բ․ Կիմյագարովը, Տ․ Սաբիրովը, Ա․ Ռա– հիմովը, օպերատորներ Վ․ Կուզինը, Ի․ Բարամիկովը, Ն․ Տիլյաեը, նկարիչ Դ․ Իլյաբաեը, սցենարիստ Ս․ Ուլուգ– զոդան։ 1962-ին ստեղծվել է Տաջ․ ՍԱՀ կինեմատոգրաֆիստների միությունը։ Պատկերազարդումը տես 528 –529-րդ էջերի միջե՝ ներդիրում, աղյուսակներ XIV–XV։ Գրկ․ Таджикистан․ (Физико-географичес– кий очерк), Д․, 1936; Агаханянц О․ Е․, Основные проблемы физической географии Памира, ч․ 1–2, Душанбе, 1965–66; 3 а б и- ров Р․ Д․, Оледенение Памира, М․, 1955; Шульц В- Л․, Реки Средней Азии, ч․ 1–2, Л․, 1965; Растительность Таджикистана и её 9своение, Душанбе, 1974; Таджикистан։ природа и природные ресурсы, Душанбе, 1982; История таджикского народа, т․ 1–3, М․, 1963–65; Гафуров Б․ Г․, История таджикского народа, 3 изд․, М․, 1955; Ն ու յ– ն ի, Таджики․ Древнейшая, древняя и сред– невековая история, М․, 1972; Նույնի, Исторические связи Средней Азии со страна– ми Арабского Востока, М․/ 1963; Бар– тольд В- В-, История Туркестана, Соч․, т- 2, ч․ 1, М․, 1963; Նույնի, История культурной жизни Туркестана, Соч․, т․ 2,․ ч․ 1, 1963; Археологические работы в Тад– жикистане, [в․ 2–11], Душанбе, 1956–75; Мандельштам А․ М․, Материалы к историко-географическому обзору Памира и Припамирских областей с древнейших вре– мён до X в․ н․ э․, Сталинабад, 1957 Дьяко– нов М․ М․, У истоков древней культуры Таджикистана, Сталинабад, 1956; Сб․ ста– тей, посвящённых истории и культуре перио– да формирования таджикского народа и его государственности (IX–X вв․ н․ э․), Стали- набад, 1954; Козачковский В․ А․, От феодализма до победы социализма, Ду– шанбе, 1966; Сучков А․ В․, Социалисти– ческая индустриализация в Таджикской ССР, Душанбе, 1965; Ն ու յ ն ի, Социалисти– ческое преобразование сельского хозяйства Таджикской ССР, Душанбе, 1967; Гафу– ров Б․ Г․, Особенности культурной револю– ции в советской Средней Азии, М․, 1963; История рабочего класса Таджикистана (1917–1970 гг․), т․ 1–2, Душанбе, 1972–73; Сечкина Л․ П․, Трудовой подвиг тад– жикского народа в годы Великой Отечествен– ной войны, Сталинабад, 1960; Таджикская Советская Социалистическая Республика, Ду– шанбе, 1974; Материалы по истории Комму– нистической партии Таджикистана, в․ 1–2, Душанбе, 1963–71; Компартия Таджикиста– на в условиях развитого социалистического общества, Душанбе, 1974; Мирзо- ш о е в С․, Славные дела комсомола Тад– жикистана, Душанбе, 1960; ЗикриёевФ․, Комсомол Таджикистана в борьбе за техни– ческий прогресс, Душанбе, 1971; Раджа- бов С․ А․, Шукуров М․ Р․, Профсою– зы Советского Таджикистана, [Исторический очерк], М․, 1964; Таджикистан, М․, 1968 (серия «Советский Союз»); Очерки истории народного хозяйства Таджикистана (1917– 1965 гг․), Душанбе, 1967; Пулатов Д․ П․, География Таджикской ССР, Душанбе, 1968; Махкамов К․ М․, К л е а н- д р о в И․ М․, Экономика Таджикской ССР, М․, 1967; Атлас Таджикской ССР, Душан- бе-М․, 1968; Таджиев Я․, Здравоохра– нение Таджикистана, Душанбе, 1974; Юсуфбеков Р․, Претворение ленинских идей в развитии народного образования Тад– жикской ССР, Душанбе, 1967; Асимов М․ С․, Советский Таджикистан и его наука, в кн․։ Наука Союза ССР, М․, 1972; Гри– горян С․ Н․, Из истории философии Средней Азии и Ирана VII–XII вв․, М․, 1960; История философии в СССР, т- 1–4, М․, 1965–1972; История персидской и таджик– ской литературы, под ред․ Яна Рипка, М․, 1970; Ай н и С․, Собр․ соч․, т․ 6․ Очерки и статьи, М․, 1975; Брагинский И․ С․, Из истории таджикской народной поэзии, М․, 1956; Воронина В- Л․, Народная ар– хитектура Северного Таджикистана, М․, 1959; Искусство таджикского народа, в․ 1–3, Душанбе, 1956–65; История искусства на– родов СССР, т․ 1-3, 7, М․, 1971-74; Ве– селовский В-Г․, Гендлин Д Д«, Архитектура Советского Таджикистана, М․, 1972; А ш р а ф и М․ М․, Персидско-тад– жикская поэзия в миниатюре XIY–XVII вв․, Душанбе, 1974; Очерки о художниках Тад– жикистана, Душанбе, 1975; Музыкальная жизнь Советского Таджикистана, в․ 1–2, Душанбе, 1974–75; Азимова А․, Тан– цевальное искусство Таджикистана, Стали– набад, 1957; Нурджанов Н-, Таджик– ский народный театр, М․, 1956; Նույնի, История таджикского советского театра (1917–1941 гг ), Душанбе, 1967; История со– ветского драматического театра, т․ 2–6, М․, 1966–71; Ахроров А-, Таджикское кино (1929–1969), Душанбе, 1971; Джура- б а е в С․, Киноискусство Советского․ Тад– жикистана, М․, 1970․
ՏԱՋԻԿԵՐԵՆ, տաջիկների լեզուն։ Պատ– կանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանի– քի հնդ–իրանական լեզուների հվ–արմ․ խմբին։ Խոսվում է Տաջիկ․ ՍՍՀ–ում, Ուզ– բեկ․ ՍՍՀ շատ շրջաններում, մասամբ՝ Կիրգիզ․ և Ղազախ․ ՍՍՀ–ներում, Հս․ Աֆղանստանում։ խոսողների թիվը ՍՍՀՄ–ում՝ ավելի քան 2,8 մլն (1979)։ Տրոհված է բարբառային խմբերի՝ հս․ [Սամարղանդի և Բուխարայի խոսվածք– ները (որոնք ընկած են ժամանակակից գրական Տ–ի հիմքում), Ֆերգանայի հով– տի, Փենջիքենդի են], կենտրոնական կամ վերին զերավշանական, հարավային, հվ–արլ․ կամ դարվազական։ Առկա է 6 ձայնավոր և 24 բաղաձայն։ Թեքական– վերլուծական կառուցվածք ունեցող լեզու է։ Գոյականը հոլովներ չի տարբերում։ Բայը հարուստ է եղանակա–ժամանակա– յին կարգերով, ունի ակտիվ և պասիվ սեռ։ Բառապաշարում, բացի տաջիկակա–
