հաստատվում են տվյալ տարրի բնութագրական սպեկտրային գծերը։ Այս եղանակով կարելի է դատել նմուշում այս կամ այն տարրի գոյության մասին (որակական սպեկտրային վերլուծություն)։ Սպեկտրային վերլուծության միջոցով նյութի քանակական պարունակությունը որոշելիս՝ ելնում են ճառագայթման գծի ինտենսիվության և նմուշում պարունակվող ճառագայթող նյութի քանակության միջև եղած կապից։ Սակայն սպեկտրային գծի ինտենսիվությունը կախված է գրգռման և գրանցման պայմաններից։ Այդ պատճառով քանակական սպեկտրային վերլուծության ժամանակ նմուշի սպեկտրում համեմատվում են որոշվող տարրի սպեկտրային գծի և նմուշում գոյություն ունեցող (կամ հատուկ ներմուծված) հայտնի կոնցենտրացիայով տարրի սպեկտրային գծի ինտենսիվությունները, որոնք որոշվող տարրի с կոնցենտրացիայի հետ կապված են
I1/I2=acb կամ lg(I1/I2)=blgc+lga առնչություններով (I1-ը որոշվող տարրի, I2-ը՝ հայտնի կոնցենտրացիայով տարրի սպեկտրային գծերի ինտենսիվություններն են, a-ն և b-ն՝ փորձի պայմաններից կախված հաստատուններ, որոնք որոշվում են փորձնական եղանակով)։ Ստուգանմուշների (3-ից ոչ պակաս) օգնությամբ կարելի է կառուցել lgc-ից lg(I1/I2)-ի կախման գրաֆիկը և դրանով որոշել a և b հաստատունները։ Նմուշի սպեկտրից չափելով I1-ը և I2–ը, աստիճանավորման գրաֆիկով որոշում են անհայտ տարրի կոնցենտրացիան (cx)։ Ինչպես որակական, այնպես էլ քանակական սպեկտրային վերլուծություննը կարելի է կատարել նաև կլանման սպեկտրների միջոցով։ Այս դեպքում, երբ որոշակի սպեկտրային բաղադրություն ունեցող լույսի փունջն անցնում է հետազոտվող նմուշի միջով, սպեկտրի տարբեր երկարության ալիքները կլանվում են տարբեր չափով՝ պայմանավորված նմուշում պարունակվող տարբեր տարրերով։ Յուրաքանչյուր տարրին կամ միացությանը բնորոշ ալիքի երկարությանը համապատասխանող սպեկտրային գծի (կամ տիրույթի) թուլացման աստիճանով որոշվում է այդ տարրի կամ միացության կոնցենտրացիան (տես Բուգեր–Լամբերտ–Բերի օրենք)։ Նման չափումները կատարվում են սպեկտրալուսաչափերով։ Սպեկտրային վերլուծության լայն կիրառությունը տարբեր բնագավառներում (աստղաֆիզիկա, մետալուրգիա, մեքենաշինություն, հանքերի ու միներալների հետախուզություն ևն) պայմանավորված է վերլուծության մյուս եղանակների նկատմամբ սպեկտրային վերլուծության հիմնական առավելություններով՝ պարզություն, արագություն, բարձր զգայունություն ևն։ Օրինակ, քվանտոմետրով մետաղների և համաձուլվածքների բարդ սպեկտրային վերլուծությունը կարելի է կատարել մեկից երեք րոպեում՝ 0,5–2% ճշտությամբ։ Սպեկտրային վերլուծությամբ կարելի է հայտնաբերել նմուշում առկա 10-5–10-61% խառնուրդը, ընդ որում օգտագործելով նյութի շատ քիչ քանակ (մի քանի մգ, ռենտգենյան սպեկտրային վերլուծության դեպքում՝ 10-12–10-14 գ)։ Մոլեկուլային սպեկտրային վերլուծության զգայունությունը զգալիորեն բարձրանում է, եթե հետազոտվող նմուշը մտցվում է հատուկ սառեցված լուծիչի՝ պարաֆինի մեջ (Շպոլսկու երևույթ)։
Գրկ․ Методы спектрального анализа, М․, 1962: Зайдель А․ Н․, Основы спектрального анализа, М․, 1965: Նույնի, Атомно–флуоресцентный анализ, М․, 1980․
ՍՊԵԿՏՐՆԵՐ ԱՏՈՄԱՅԻՆ, օպտիկական սպեկտրներ (կլանման կամ առաքման), որոնք ստացվում են, երբ ազատ կամ թույլ կապված ատոմները լույս (էլեկտրամագնիսական ալիքներ) են կլանում կամ առաքում։ Ատոմային սպեկտրները բաղկացած են առանձին նեղ սպեկտրային գծերից, որոնցից յուրաքանչյուրը բնութագրվում է ալիքի λ երկարությամբ (սովորաբար արտահայտվում է անգստրեմներով), v= c/λ x վրկ-1 հաճախականությամբ (c-ն լույսի արագությունն է) կամ v=i/λ սմ-1 ալիքային թվով։ Մենդելեևի պարբերական համակարգի յուրաքանչյուր տարր ունի որոշակի բնութագրական սպեկտր։ Տվյալ քիմիական տարրի համար կարող են դիտվել ինչպես չեզոք ատոմի, այնպես էլ իոնացած ատոմի սպեկտրներ։ Չեզոք ատոմի սպեկտրը սպեկտրոսկոպիայում նշանակվում է հռոմեական I թվանշանով, իոնացած ատոմինը՝ II, III ևն թվանշաններով՝ իոնացման աստիճանին համապատասխան։ Ամենապարզ ատոմային սպեկտրները ջրածնի ատոմի և ջրածնանման իոնների սպեկտրներն են։ Այս սպեկտրները բաղկացած են օրինաչափորեն դասավորված գծերի խմբերից, որոնք կազմում են, այսպես կոչված, սպեկտրային սերիաներ։ Սերիայում գծերի միջակայքերը նվազում են դեպի կարճ ալիքների կողմը և զուգամիտում ատոմի իոնացման սահմանին (սերիայի սահմանին)։ Ջրածնի ատոմի սպեկտրի սերիաներն արտահայտվում են Պալմերի բանաձևով՝ V=R (1/n2-1/m2), որտեղ R= 109737,3 սմ-1 և կոչվում է Ռիդբերգի հաստատուն, ո–ը ամբողջ թիվ է և ընդունում է 1-ից 6 արժեքներ՝ յուրաքանչյուր դեպքում բնորոշելով որոշակի սերիա (Լայմանի, Բալմերի, Պաշենի, Բրեկետի, Պֆաունդի և Համֆրիի սերիաներ), m-ը ո–ից մեծ ամբողջ թիվ է․ m-ին արժեքներ տալով՝ ստացվում են տվյալ սերիայի սպեկտրային գծերը։ Համեմատւսբար պարզ ատոմային սպեկտրներ ունեն նաև ալկալիական մետաղների ատոմները, որոնց արտաքին էլեկտրոնային թաղանթում կա մեկ էլեկտրոն։ Դրանց սպեկտրային գծերը նույնպես խմբավորվում են ըստ սպեկտրային սերիաների։ Մյուս քիմիական տարրերի ատոմային սպեկտրները շատ բարդ են, և դժվար է առանձնացնել պարզ սերիաներ, սակայն այս դեպքում ևս հնարավոր է հայտնաբերել որոշակի օրինաչափություններ։ Բոլոր դեպքերում սպեկտրային գծերի ալիքային թվերը կարելի է հաշվել երկու մեծությունների տարբերության միջոցով, ինչպես վերը բերված բանաձևում, այդ մեծությունները կոչվում են սպեկտրային թերմեր։ Մանրակրկիտ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ատոմային սպեկտրների գծերն ունեն մուլտիպլետային բնույթ՝ կազմված են հաճախականությունների մոտ արժեքներով մի քանի բաղադրիչներից (սպեկտրի նուրբ կառուցվածք)։ Պարզվել է նաև, որ գոյություն ունեն միմյանց ավելի մոտ դասավավորված բաղադրիչներ (սպեկտրի գերնուրբ կառուցվածք)։ Ատոմային սպեկտրների օրինաչափությունները բացատրվում են միայն քվանտային մեխանիկայի օգնությամբ։ Ըստ քվանտային տեսության, ատոմը մի էներգիական մակարդակից (En) մի այլ մակարդակի (Em) անցնելիս, ճառագայթում (կլանում) է ֆոտոն՝ hv=En–Еm (հ–ը Պլանկի հաստատունն է)։ Ջրածնի ատոմում վիճակի (մակարդակի) էներգիան որոշվում է En=2π2Me4/h2 1/n2 բանաձևով, որտեղ M-ը և e-ն էլեկտրոնի զանգվածն ու լիցքն են, ո–ը ամբողջ թիվ է (գլխավոր քվանտային թիվ)։ Ռիդբերգի հաստատունը կարելի է արտահայտել ատոմային հաստատունների օգնությամբ․ R=2π2Me4/ch3: Ավելի բարդ ատոմների վիճակների էներգիան կախված է ոչ միայն գլխավոր քվանտային թվից, այլև ուղեծրային քվանտային թվից (1), սեփական մոմենտի քվանտային թվից (s), լրիվ մոմենտի քվանտային թվից (j=1+s)։ Ատոմային սպեկտրները դասակարգվում են ջոկման կանոնների օգնությամբ, որոնցով որոշվում են, թե ինչպիսի անցումներ են հնարավոր ատոմներում։ Ատոմային սպեկտրների նուրբ կառուցվածքը էլեկտրոնի սեփական մագնիսական մոմենտի և ուղեծրային մագնիսական մոմենտի փոխազդեցության հետևանք է, իսկ գերնուրբ կառուցվածքը՝ ատոմի միջուկի մագնիսական մոմենտի և էլեկտրոնի մագնիսական դաշտի փոխազդեցության հետևանք։ Ատոմային սպեկտրների վրա էական ազդեցություն են ունենում արտաքին մագնիսական և էլեկտրական դաշտերը։ Սպեկտրային գծերը տրոհվում են բաղադրիչների թե՛ մագնիսական (Զեեմանի երևույթ), թե՛ էլեկտրական (Շտարկի երևույթ) դաշտում։
Գրկ. Ельяшевич М․ А․, Атомная и молекулярная спектроскопия, М․, 1962․
ՍՊԵԿՏՐՆԵՐ ՄՈԼԵԿՈՒԼԱՅԻՆ, տես Մոլեկուլային սպեկտրներ։
ՍՊԵԿՏՐՆԵՐ ՌԵՆՏԳԵՆՅԱՆ, ռենտգենյան ճառագայթների առաքման և կլանման սպեկտրներ։ Առաքման սպեկտրը, որն ստացվում է ռենտգենյան խողովակի ճառագայթումից, ընդհանուր դեպքում արգելակման և բնութագրական
