շարժ մակրոֆագ բջիջները։ Տ–ի զարգաց– ման ընթացքում տարբերում են 3 շրջան4 ջերմաստիճանի բարձրացման, բարձր ջեր– մաստիճանի կայուն պահպանման և ջեր– մաստիճանի իջեցման։ Ջերմաստիճանի բարձրացման շրջանում ջերմառաջացումը գերակշռում է ջերմատվությանը։ Ջերմա– ասջացումը կմախքային մկաններում և ներքին օրգաններում ուժեղանում է օք– սիդացման երեույթների արագացման, իսկ ջերմատվությունը թուլանում է ծայրա– մասային անոթների նեղացման և քրտնար– տադրության ընկճման հետևանքով։ Տ–ի երկրորդ շրջանում ջերմառաջացման ուժե– ղացման հետ արագանում է նաև ջերմա– տվությունը․ նշված երկու երևույթները հա– վասարակշռվում են։ Ջերմատվության ուժեղացումը տեղի է ունենում ծայրա– մասային անոթների լայնացման հետևան– քով։ Տ–ի երրորդ շրջանում ջերմատվությու– նը գերազանցում է ջերմառաջացմանը՝ քրտնարտադրության ուժեղացման հետե– վանքով։ Տ․ օրգանիզմի վրա ունե– նում է թե" բացասական, թե՝ դրական ազ– դեցություն։ Բացասականն այն է, որ օրգա– նիզմի հյուսվածքներում առաջանում են ինչպես սպիտակուցային, ածխաջրային, ճարպային և հանքային փոխանակու– թյունների, այնպես էլ կենտր․ նյարդա– յին, սիրտ–անոթային և ստամոքսաաղի– քային համակարգերի գործունեության խանգարումներ։ Դրականն այն է, որ Տ․ հյուսվածքներում խթանում է նյութափո– խանակությունը, հակամարմինների սին– թեզը, լեյկոցիտների ֆագոցիտային հատ– կությունը, բարելավում է ներքին օրգան– ներում արյունամատակարարումը, բարձ– րացնում է լյարդի թունազերծող հատկու– թյունը։ Ներկայումս արհեստական ջեր– մածին նյութերով առաջացրած Տ–ի և հա– մապատասխան բուժական միջոցառում– ների համակցված կիրառումը բավակա– նին մեծ արդյունք է տալիս մի շարք հի– վանդությունների (սիֆիլիսի վաղ և ուշա– ցած ձևեր, մաշկային որոշ հիվանդություն– ներ, ոևմատիկ և ոչ ռևմատիկ հոդաբոր– բեր, շիզոֆրենիա, հիպերտոնիկ հիվան– դության ծանր ձևեր ևն) բուժման ժամա– նակ։ Գ․ Ադամ յան
ՏԵՆԴԱԾԱՌ, տես Նվենի։
ՏԷՆԴՐՅԱԿՈՎ Վլադիմիր Ֆեոդորովիչ [5,12․1923, գ․ Մակարովսկայա (այժմ՝ Վոլոգդայի մարգի Վերխովաժիեի շրջա– նում)–6․8․1984, Մոսկվա], ռուս սովետա– կան գրող։ ՄՄԿԿ անդամ 1948-ից։ 1951-ին ավարտել է Մ․ Գորկու անվ․ գրկ–յան ինստ․։ Սոցիալ–տնտ․ ու բարոյական սուր խնդիրներ են առաջադրված Տ–ի ակնարկ– ներում, վիպակներում ու պատմվածքնե– րում [«Իվան Չուպրովի անկումը», 1953, «Վատ եղանակներ», 1954, «Անհամապա– տասխան էր» (1954, կինոնկար՝ «Օտար ազգականը», 1956), «Դարուվւոսեր», 1956, «Ձիգ հանգույց» (1956, կինոնկար՝ «Մա– շան կյանք է մտնում», 1957), «Վախճան», 1968, «Երեք պարկ աղբոտ ցորեն» (1973, բեմակ․՝ 1975) ևն]։ Տ․ ձևավորվել է առա– վելապես որպես կարճ վիպակի վարպետ («Երեքնոց, յոթնոց, մեկնոց», 1960, «Դատ», 1961, համանուն կինոնկար՝ 1962, «Կարճ միացում», 1962, «Գտածո», 1965 ևն)։ «Թռչող օրվա ետևից» (1959) վեպում, «Հրաշագործը» (1958, համանուն կինո– նկար՝ 1960, հայ․ հրտ․ 1959), «Գարնա– նային վայրիվերումներ» (1973) և այլ վի– պակներում արծարծված են դաստիարա– կության հարցեր։ Տ․ հեղինակ է երիտա– սարդ նկարչի՝ երեկվա ճակատայինի բարոյական–գեղագիտական որոնումների մասին պատմող «Տեսակցություն Նեֆեր– տիտիի հետ» (1964) վեպի, ինչպես նաև՝ գիտաֆանտաստիկ ու դրամատիկական գործերի։ «Հատուցում» (1982) և «Վաթ– սուն մոմ» (1982, «Հատուցում» ժող–ում) սուր–բախումնային վիպակներում վճըռ– վում են արդիական հրատապ խնդիրներ։ Տ․ պարգևատրվել է 2 շքանշանով։ £/|^․Избр․ произв․, т․ 1–2, М․, 1963; Собр․соч․, т․ 1–4, М․, 1978–80; Անտառ– ներում (վիպակներ և ակնարկներ), Ե․, 1956։ ՏԵՆ&ՌՄԵՏՐ (< լատ․ tensus – լարված, ձգված և ․․․մետր), սարք, որը կիրառում են մեքենաների, կոնստրուկցիաների և կառույցների դետալներում, ինչպես նաե նյութերի մեխ․ փորձարկումների ժամա– նակ առաջացող դեֆորմացիաների բաշ– խումն ուսումնասիրելու համար։ Ըստ չափ– վող մեծության՝ գրանցման և հաշվարկ– ման համար հարմար տեսքի բերման եղա– նակի տարբերում են մեխ․ և էլեկտրական Տ–եր։ Մեխ․ Տ–երը բաղկացած են հաշ– վարկման և գրանցման հարմարանքներով լծակների համակցությունից (նկ․) և օգ– Մեխանիկա– կան տենզո– մետրի ս խ ե– մ ա․ /․ սանդղակ– ներ, 2․ օղակներ, Յա սլաքներ, 4․ պրիզմաներ, 5․ ձգվող դետալ տագործվում են հիմնականում առաձգա– կան նյութերի ամրության բնութագրերը որոշելու համար։ էլեկտրական Տ–երի օգ– նությամբ բարդ պայմաններում (ագրեսիվ միջավայրերում, բարձր կամ ցածր ջեր– մաստիճանների և ճնշումների դեպքում են) կատարվում է ստատիկական և դի– նամիկական դեֆորմացիաների հեռաչա– փում։ ՏԵՆ&ՈՐԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎ, մաթեմատիկա– կան տեսություն, որն ուսումնասիրում է հատուկ տիպի մաթեմատիկական մեծու– թյունների՝ տենզորների և դրանցով կա– տարվող գործողությունների հատկու– թյունները։ Տենզորի գաղափարը սերտո– րեն կապված է վեկտորի գաղափարի հետ։ V գծային տարածության վրա որոշված со իրականարժեք ֆունկցիան կոչվում է գծային, եթե со(ах+Ру) = асо(х)–ЬРсо(у)։ Այդպիսի ֆունկցիան անվանում են կ ո– վեկտոր։ Եթե eA(i= 1, 2 ո) V տա– րածության որևէ բազիս է, ապա со կո– վեկտորը միարժեքորեն որոշվում է ei բազիսի վեկտորների վրա իր ունեցած coi=co(ei) արժեքներով։ Այդ թվերը կոչ– վում են со կովեկտորի կոորդինատներ ei բազիսում։ ո–չաՓանի V գծային տա– րածության բոլոր կովեկտորների բազ– մությունը ո–չաւիանի գծային տարածու– թյուն է։ Այդ տարածության բազիս են կազմում e1, e2,․․․, en կովեկտորները, –► որոնք որոշվում են е*^)=6^ աոնչու– թյուններով, որտեղ Այգ –՚–> բազիսն անվանում են շլ բազիսի համա– լուծ բազիս։ ա կովեկտորը այդ բազիսում ո ունի (օ== cne1 վերլուծությունը, որտեղ i = l coi-երը со-ի կոորդինատներն են ej բա– զիսում։ Այգ և նման գումարներում, երբ գումարման ինդեքսը հանդիպում է մի անգամ վերևում և մի անգամ՝ ներքևում, գումարման նշանը բաց են թողնում՝ ո co= J]coiei=coiei։ Եթե v=viei, ապա 1=1 co(v)=o)iVI։ (p, q) տիպի տենզոր․ (p, q) տիպի տեն– զոր են անվանում Vi, v2,․․․t vq վեկտոր Փոփոխականների և со1, со2,․․․, сор կո– –► –► վեկտոր Փոփոխականների T(vi ,․․․,vq, со1, ․․․,сор) իրականարժեք այն ֆունկ– ցիան, որը գծային է ըստ յուրաքանչյուր փոՓոխականի։ Կովեկտորը համարվում է (0,1) տիպի տենզոր, վեկտորը՝ (1,0) տի– պի, իսկ իրական թիվը՝ (0,0) տիպի։ (1,1) տիպի տենզորն անվանում են ա ֆ ի– ն ո ր։ (p, q) տիպի T տենգորը միարժե– քորեն որոշվում է ei բազիսի և նրան հա– մալուծ Z1 բազիսի տարրերի վրա ունեցած իր =T(eit,• • •,eit-eJpար– ii»՝ •,lqt1 գ –► –► ժեքներով։ Եթե va=va em, a = l,2,* • • ,q, cob=co^em, b=l,2,․ •p, ապա T(vi,․․․, Հ, m*,- • •(o)p)= ]1" ’ ՝jp v՝f- v‘4X 1 • • " p itԳ Xcoj • • -со? ։ т]1’ * ՝]р թվերը կոչվում են T ԿtJpti* •t• զ տենզորի կոորդինատներ ei բազիսում։ ա) Ցենզորների գումարու– մ ը․ միևնույն (p, q) տիպի T և է տենզոր– ների գումարը նույն տիպի տենզոր Է, որը սահմանվում է հետևյալ կերպ՝ (T+1)(՜^• • • ,Հ, ա* • • • ․ա») = = T(vi,- • C0p) +է (v4․ • -cop) բ) Ցենզորի բազմապատկ ու– մը թվով․ X իրական թվի և (p, q) տիպի T տենզորի արտադրյալը (p, q) տիպի տենզոր Է, որը սահմանվում է հե– տևյալ կերպ՝ (ьт) ( v^․ • • • ․^․<0*, • • • ,сор) = ХТ(^ • • • со»)։ գ) Ցենզորների բագմապատ– կ ու մ ը․ (p, q) տիպի T տենզորի և (r, s) տիպի է տենզորի արտադրյալը (p+r, q+s) տիպի տենզոր Է, որը սահ– մանվում է հետևյալ կերպ՝
