Տիեզերական ճառագայթմանման Էներգիայի խտությունն արևամերձ տարածությունում կազմում է 0,9 էվ/սմ3։
Առաջնային Տիեզերական ճառագայթմանման ճնշող մասը Երկիր է գալիս Գալակտիկայից, և միայն չնչին մասն է կապված Արեգակի ակտիվության հետ։ Հնարավոր Է, որ 10^16 էվ-ից բարձր Էներգիայով տիեզերական ճառագայթները գալիս են Մետագալակտիկայից։
Գալակտիկական Տիեզերական ճառագայթմանման հիմնական աղբյուրը գերնոր աառղերի պայթյուններն են։ ժամանակակից տեսական պատկե– րացումների համաձայն, լիցքավորված մասնիկներն արագացվում են պայթյունների ժամանակ առաջացած հարվածային ալիքներով։ Ուժեղ մագնիսական դաշտերը պտտեցնում են ռելյատիվիստական էլեկտրոնները և առաջ բերում ինտենսիվ սինխրոտրոնային ճառագայթում՝․ Գերբարձր էներգիաների Տիեզերական ճառագայթմանման հզոր աղբյուր կարող են լինել պուլսարները և, ըստ երևույթին, քվազարները, որոշ գալակտիկաների և ռադիոգալակտիկաների միջուկները։ Արագացված լիցքավորված մասնիկները Երկիր են հասնում միջին հաշվով 30–50 մլն տարում։ Մթնոլորտի վերին շերտերի ատոմների միջուկների հետ առաջնային Տ․ ճառագայթմանման Փոխազդեցության հետևանքով
Տիեզերական ճառագայթման գերբարձր էներգիայի մասնիկների ու միջուկների բնական աղբյուր է և հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրել տարրական մասնիկների կառուցվածքն ու փոխազդեցությունները։ Շատ տարրական մասնիկներ հայտնագործվել են Տիեզերական ճառագայթումը հետազոտելիս։ 10¹¹ էվ–ից բարձր էնեգիաների տիրույթում Տիեզերական ճառագայթման բացառիկ աղբյուր է, որի միջոցով կարելի է նորանոր տեղեկություններ ստանալ մյուոնների, պիոնների, կաոնների և տարրական այլ մասնիկների հատկությունների ու բնութագրական մեծությունների, ինչպես նաև միջուկ–միջուկ փոխազդեցությունների վերաբերյալ։ Ավելին, քանի դեռ չեն ստեղծվել 10^16 էվ–ը գերազանցող էներգիաների տիրույթում աշխատող արագացուցիչներ, Տիեզերական ճառագայթումը կմնա մասնիկների և դաշտերի ու դրանց փոխազդեցությունների մասին ինֆորմացիայի թերևս միակ հնարավոր աղբյուրը։ Աովետական ֆիզիկոսները հիմնարար ավանդ ունեն տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրման բնագավառում։ ՀՄՄՀ–ում Տիեզերական ճառագայթման կանոնավոր հետազոտություններն սկսվել են 1943-ին հիմնադրված Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտումում և կապված են Ա․ Ի․ Աչիքսանովի, Ա․ Ի․ Աչիխանյանի, Ն․ Մ․ Քոչարյանքւ և նրանց աշխատակիցների անունների հետ։ Հայ գիտնականների կատարած շատ աշխատանքներ՝ տիեզերական ճառագայթների նուկլոնային բաղադրիչի և նեղ հե– ղեղների հայտնադործումը, մաս–սպեկտրոմետրական և կալորիմետրական մեթոդների մշակումը, Տիեզերական ճառագայթման բաղադրության և մասնիկների էներգիայի բաշխման հետազոտումը լեռների բարձրության վրա, նոր տեսակի մասնիկների որոնումները, անցումային ճառագայթման դետեկտորների կիրառումը Տ․ ճառագայթման հադրոնների (պրոտոնների և պիոնների) տարբերման նպատակով ևն, Տիեզերական ճառագայթմանման ուսումնասիրման բնագավառում ձեռք բերված կարևոր նվաճումներից են։Տիեզերական ճքման հետազոտությունները Հայաստանում կատարվում են ծովի մակարդակից 3200 մ բարձրության վրա գտնվող Արագածի տիեզերական ճառագայթների հետազոտման կայանում, որի տեղակայանքներից մեկը պատկերված է նկ․ 4-ում, և 2050 մ բարձրության վրա գտնվող Նոր Ամբերդի կայանում։ Տիեզերական ճառագայթման հադրոնների ու միջուկների փոխազդեցությունների հետազոտումը 1015–1017 էվ էներգիաների տիրույթում իրականացնելու նպատակով Արագած լեոան վրա կառուցվում է տեղակայանքների նոր, եզակի՝ «ԱՆԻ» («АНИ», Адронные наземные исследования) համալիրը, որի ստեղծմամբ Արագածի տիեզերական ճառագայթների հետազոտման կայանը կդառնա ՍՍՀՄ–ում գերարագացուցչային էներգիայի մասնիկների ուսումնասիրման հիմնական կենտրոնը:
