կի առաշին և երկրորդ հատվածները պահպանված են թերի։ «Պատմութիւն Հայոցի» երրորդ բաժինը, որ կրել է «Ցաղագս մկրտութեան ազգին այնմիկ Ծադն կոչեցեալ» խորագիրը, չի պահ– պանվել։ Այնտեղ շարադրված է եղել հունադավան հայերի (ծադերի) պատմու– թյունը, նրանց բնակեցրած տարածքի՝ գավառների, քաղաքների, գյուղերի, բեր– դերի ու վանքերի պատմաաշխարհագր․ նկարագիրը։ Պատմ․ կարևորագույն ար– ժեք ներկայացնող այս հատվածը, որպես սկզբնաղբյուր, օգտագործել ՝է XIII դ․ պատմիչ Մխիթար Այրիվանեցին։ Ու–ի լեզուն պարզ է և սահուն։ «Պատմութիւն Հայոցի» միակ հրատա– րակությունը կատարվել է 1871-ին՝ Վա– ղարշապատում։ Մ․ Բրոսսեն այն թարգ– մանել է ֆրանս․ (Ս․ Պետերբուրգ, 1871)։ Զ․ Ալեքսիձեի թարգմանությամբ վրաց․ է հրատարակվել (հայ․ բնագրին զուգա– հեռ) երկի երկրորդ հատվածը (Թբիլիսի, 1975)։ Երկ․ Պատմութիւն Հայոց, Վադ–պատ, 1871։ Գրկ․ Ադոնց Ն․, Տայ–ծաթերի ծագման մասին, «ՀԱ», 1912, էշ 257 – 271; Ա կ ի ն– յ ա ն Ն․, Ուխտանես եպիսկոպոս պատմա– գիր, <^Ա», 1908, էշ 17 – 20, 70 – 74, 112–115։ Ն ու յ ն ի, Կյուրիոն կաթողիկոս վրաց, Վնն․, 1910։ Պ․ Հովհաննիսյան ՈՒՒ»ՏՈՄՍԿԻ Ալեքսեյ Ալեքսեևիչ (1875– 1942), սովետական ֆիզիոլոգ։ ՍՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1935)։ Ն․ Ե․ Վվեղենսկու աշակերտը։ 1906–ին ավարտել է Պետեր– բուրգի համալսարանի ֆիզիկամաթեմա– տիկական ֆակուլտետը, աշխատել է տե– ղի մարդու և կենդանիների ֆիզիոլոգիա– յի ամբիոնում, որի ղեկավարն էր 1922-ից մինչև կյանքի վերջը։ 1937-ից՝ ՍՍՀՄ ԳԱ էլեկտրաֆիզիռլոգիական լաբորատո– րիայի դիրեկտոր։ Հիմք ընդունելով Ի․ Սե– չենովքւ, Ն․ Վվեղենսկու, Չ․ Շերինգթոնի գիտական աշխատանքները՝ Ու․ տվեց Նյարդային համակարգի գործունեության հիմնական սկզբունքներից մեկը՝ դոմի– նանտների ուսմունքը, որը լայնորեն կի– րառվում է բժշկագիտության, հոգեբանու– թյան, մանկավարժության բնագավառնե– րում։ Ու․ առաջ քաշեց նաև ռիթմի յուրաց– ման հասկացությունը։ 1919-ին Ու․ ընտըր– վել է Պետրոգրադի բանվորների ու կար– միրբանակայինների սովետի դեպուտատ։ Վ․ Ի․ Լենինի անվ․ մրցանակ (1932)։ Երկ․ Собр․ соч․, т․ 1–6, Д․, 1945–62; Избр․ труды, Л․, 1978; Доминанта, М․–Л․, 1966․
ՈՒԻՏՈՄՍԿԻ Դմիտրի Վասիլևիչ (1719– 1774), ռուս ճարտարապետ։ Սովորել է Մոսկվայի Մաթեմատիկական և նա վար– կային գիտությունների դպրոցում։ 1740-ական թթ․ վերջերից ղեկավարել է Մոսկվայի ճարտ․ և շին․ աշխատանքնե– րը։ Ոլ–ի գործերը՝ Տրոիցե–Սերգինյան մայրավանքի զանգակատունը, Մոսկվա– յում՝ Կարմիր դարպաս (1753–57, չի պահպանվել) և Սենատի տունը (վերակա– ռուցվել է 1753–57), բնորոշ են XVIII դ․ ռուս, բարոկկոյին։ Ու–ի գործունեությունը մեծ դեր է խաղացել Մոսկվայի հատակա– գծմ ան ու կառուցապատման կարգավոր– ման գործում։ Եղել է խոշոր մանկավարժ, ռուս, աոաջին ճարտ․ դպրոցի հիմնադիրը, ուր սովորել են Մ․ Ֆ․ Կազակովը, Ա․ Ֆ․ Կոկորինովը, Ի․ Ե․ Ստարովը և ուրիշներ։ ՈՒԿԱ8ԱԼԻ (Ucayali), գեա Պերուում, Ամազոնի աջ վտակը։ Երկարությունը 1950 կմ է, ավազանը՝ 375 հզ․ կմ2։ Կազմ– վում է Տամբո և Ուրուբամբա գետերի միա– խառնումից։ Ջրի միջին ծախսը 12600 մ3/ վրկ է։ Ստորին հոսանքում նավարկելի է։ Գլխավոր– նավահանգիստը Պուկալպան է։
ՈՒԿՐԱԻՆԱԿԱՆ ԴԻՐԵԿՏՈՐԻԱ, հակա– հեղափոխական, բուրժուաազգայնական կառավարություն Ուկրաինայում (1918– 1920)։ Կազմել են ուկր․ բուրժուաազգայ– նական կուսակցությունների պարագլուխ– ները 1918-ի նոյեմբ․ 14-ին, Բելայա Ցեր– կովում։ Նախագահն էր Վ․ Կ․ Վիննիչեն– կոն (մինչե 1919-ի փետրվարը), զորա– հրամանատարը՝ Ս․ Վ․ Պեւույուրաև (1919-ի փետր․ 10-ից՝ նաև Ու․ դ–ի նախա– գահ)։ 1918-ի դեկտ․ 14-ին դիրեկտորիա– յի զորքերը նահանջող գերմ․ զավթիչների աջակցությամբ գրավեցին Կիեը և երկրում հաստատեցին բուրժուակուլակային դիկ– տատուրա։ Արտաքին քաղաքականու– թյան մեջ Ու․ դ․ կողմնորոշվում էր դեպի Անտանտը․ 1919-ի հունվ․ 16-ին պատե– րազմ հայտարարեց Սովետական Ռու– սաստանին։ Ու․ դ․ համաձայնեց Անտան– տի հսկողության տակ դնել երկաթուղի– ները, բանկերը, արդյունաբերության հիմն, ճյուղերը, դաշինք կնքել գեն․ Ա․ Ի․ Դենիկինի հետ և սովետական իշխանու– թյան դեմ պայքարի նպատակով ստեղծել 300 հզ–անոց բանակ։ 1919-ի հունվար–ապրիլին ուկր․ սո– վետական զորքերը և ապստամբները ջարդեցին դիրեկտորիայի հիմն, զինված ուժերը։ Ու․ դ–ի անդամները փախան Կիեից, ապա Վիննիցայհց։ Օգտվելով Ուկրաինայի վրա Դենիկինի հարձակու– մից՝ Ու․ դ–ի զորքերը գալիցիական կոր– պուսի («Արմ․ ուկր․ ժող․ հանրապետու– թյան» զորքերը) հետ 1919-ի օգոստ․ 30-ին ներխուժեցին ԿիԱ, սակայն օգոստ․ 31-ին դենիկինյան զորքերի կողմից դուրս քշվե– ցին քաղաքից։ ՀրաժարվեքովՊետլյուրա– յի հետ համաձայնությունից՝ Դենիկինը 1919-ի հոկտեմբերին ջախջախեց պետ– լյուրականներին։ Վարշավա փախած Պետլյուրան Ու․ դ–ի անունից պայմանա– գիր կնքեց լեհ․ կառավարության հետ սո– վետական երկրի դեմ համատեղ պատե– րազմի վերաբերյալ։ 1920-ի սովետա–լեհ․ պատերազմի ավարտից և պետլյուրական– ների լիովին ջախջախվելուց հետո, Պետ– լյուրայի հրամանով 1920-ի նոյեմբերին Ու․ դ․ ցրվեց։
ՈՒԿՐԱԻՆԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱ–
ԼԻՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՒԿՐ․ ՍՍՀ (Украшська Радянська Сощал1с- тична Республжа), Ու կ ր ա ի ն ա (Ук- раша) Բովանդակ ու թյուն I․ Ընդհանուր տեղեկություններ․ 214 II․ Պետական կարգը ․․․ t 214 III․ Բնությունը t ․ ․ ․^ 215 IV․ Բնակչությունըt 216 V․ Պատմական ակնարկ t 216 VI․ Ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցությունը t շ 19 VII․ Ուկրաինայի լենինյան կոմու– նիստական երիտասարդա– կան միությունը t ․ 220 VIII․ Արհեստակցական միություն– ները t 220 IX․ ժողովրդական տնտեսությու– նը t 220 X․ Բժշկասանիտարական բնու– թագիրը և առողջապահու– թյունը t 223 XI․ ժողովրդական կրթությունը և կուլտուր–լուսավորական հիմնարկները t 223 XII․ Գիտությունը և գիտական հիմ– նարկները tւ ․ ․ ․ 224 XIII․ Մամուլը, ռադիոհաղորդումնե– րը և հեռուստատեսությունը 229 XIV․ Գրականությունը t 229 XV․ ճարտարապետությունը և կեր– պարվեստը t 231 XVI․ Երաժշտությունը t 233 XVII․ Պարը։ Բալետը t 234 XVIII․ Թատրոնըt 235 XIX․ Կինոն t 235 XX․ Հայերը Ուկրաինայում t 236 I․ Ընդհանուր տեղեկություններ Ուկր․ ՍՍՀ կազմվել ՜՜է Ւ9Ւ7-ի դեկտ․ 25-ին, 1922-ի դեկտ․ 30-ին մտել ՍՍՀՄ կազմի մեջ որպես միութենական հանրա– պետություն։ Գտնվում է ՍՍՀՄ եվրոպա– կան մասի հվ–արմ–ում։ Արմ–ից արլ․ ձըգ– վում է 1316 կւէ, հս–ից հվ․՝ 893 կմ։ Սահմա– նակից է ՌՍՖՍՀ–ին, Բելոռուս․ ՍՍՀ–ին, Մոլդավ․ ՍՍՀ–ին, ՍՍՀՄ պետ․ սահմա– նով՝ Լեհաստանին, Չեխոսլովակիային, Հունգարիային, Ռումինիային։ Հվ–ում ափերը ողողվում են Սե և Ազովի ծովերի ջրերով։ Սահմանագծի ընդհանուր երկա– րությունը 6500 կմ է (1050 կմ–Հ ծովով)։ Տարածութ․ 603,7 հզ․ կմ2 է (մեծությամբ 3-րդը՝ ՌՍՖՍՀ–ից և Ղազախ․ ՍՍՀ–ից հետո), բն․ 50,8 մլն (1985, 2-րդը՝
ՌՍՖՍՀ–ից հետո)։ Մայրաքաղաքը՝ Կիե։ Վարչականորեն բաժանվում է 25 մարզի, 479 շրջանի։ Ունի 421 քաղաք, 917 քտա։ Ընդգրկում է Դոնեցկ–Մերձդնեպրյան, Հարավ–Արեմտյան, Հարավային տնտ․ շրջանները։ II․ Պետական կարգը Ուկր․ ՍՍՀ համաժող․ պետություն է, ՍՍՀՄ կազմի մեջ մտնող սովետական սոցիալիստ, հանրապետություն։ Գործող սահմանադրությունն ընդունվել է 1978-ին։ Պետ․ իշխանության բարձրագույն մարմի– նը միապալատ Գերագույն սովետն է, նստաշրջանների միջե ընկած ժամանա– կահատվածում՝ Գերագույն սովետի Նա– խագահությունը։ Գերագույն սովետը կազ– մում է կառավարություն՝ հանրապետու– թյան Մինիստրների խորհուրդ, ընդունում օրենքներ, ընտրում Գերագույն դատարան են։ Իշխանության տեղական մարմիննե– րը ժող․ դեպուտատների մարզային, շրջա– նային, քաղաքային, ավանային և գյու– ղական սովետներն են։ Ուկր․ ԱՍՀ դա– տախազին նշանակում է ՍՍՀՄ գլխ․ դա– տախազը՝ 5 տարի ժամկետով։
