հայկ․, որն ամենամեծն էր։ Հայկ․ ակումբ– ներն ու սեկցիան սերա կապեր էին հաս– տատել Սովետական Հայաստանի մշա– կութային կազմակերպությունների և ականավոր գործիչների հետ, որոնք հա– մերգներով ու ելույթներով, զեկուցումնե– րով հաճախ էին հանդես գալիս Ու–ի հա– յերի առջե։ Հայրենական պատերազմի տարիներին հազարավոր հայ մարտիկներ, այդ թվում և Ու–ում բնակվող հայեր, մասնակցեցին Ու–ի պաշտպանության և ազատագրման մարտերին։ 1941–45-ին Ու–ի տարածքում մղված կռիվների մասնակից զորամասե– րի մեջ էին հայկ․ դիվիզիաները, «Սասուն– ցի Դավիթ» տանկային շարասյունը։ Ու–ի պաշտպանության ժամանակ աչքի ըն– կան հայ զորավարներ՝ Կիեի հատուկ ռազմ, օկրուգի հրետանու պետ, Սովե– տական Միության հերոս, գեն․–մայոր Ս․ Պարսեղովը, 12-րդ բանակի շտաբի պետ․, գեն․–մայոր Բ․ Առուշանյանը, Հվ–արմ․ ռազմաճակատի շտաբի պետի տեղակալ, գեն․–մայոր (հետագայում՝ մար– շալ) Հ․ Բաղրամյանը և շատ ուրիշներ։ Ֆաշիստ․ Գերմանիայի հարձակման պատ– ճառով հազարավոր հայեր հարկադրված էին հեռանալ իրենց բնակավայրերից, շատերն էլ անցան ընդհատակ, պարտի– զանական ջոկատներում կռվեցին թշնա– մու դեմ։ Հայ պարտիզաններն (հիմնա– կանում գերությունից փախած կամ շըր– ջապատումից դուրս եկած զինվորական– ներ) ընդգրկված էին Ու–ում գործող 18 պարտիզանական խոշոր միավորումնե– րի մեջ, գործում էին առանձին հայկ․ ջոկատներ՝ <Հւսղթանակը» (հրամանատար Ս․ Հարությունյանց), Ա․ Ի․ Միկոյանի անվ․ պարտիզանական ջոկատը (հրամա– նատար Ա․ Հովսեփյան)։ Կրասնոդոն քաղաքի «Երիտասարդ գվարդիա» ընդ– հատակյա կոմերիտական կազմակերպու– թյան ակտիվ անդամներից էին ժ․ Հարու– թյունյանցը և Մ․ Փեհլիվանովան։ Կիեն ազատագրող զորքերի մեջ էր գեն․–մա– յոր Ս․ Սարտիրոսյանի կորպուսը, ազա– տագրված Կիեի կայազորի առաջին պետ նշանակվեց Ս․ Սարտիրոսյանը։ Հայրե– նական պատերազմից հետո, 1945–46-ին Արմ․ Ու–ի բնակավայրերից շատ կաթոլիկ հայեր տեղափոխվեցին Լեհաստան։ 1959-ի տվյալներով Ու–ում բնակվում էր շուրջ 28000 հայ (2000-ը՝ Կիեում), որոնց 10%-ը՝ Արմ․ Ու–ում։ Ու–ում բնակվող հայերն ակտիվորեն մասնակցում են երկրի սոցիալիստ, շի– նարարությանը։ Նրանց շարքերում կան առաջավոր բանվորներ, ինժեներներ, բժիշկներ, գիտնականներ, մանկավարժ– ներ, սովետական և կուսակցական մար– մինների աշխատողներ, մշակույթի գոր– ծիչներ։ Վ․ Գրիգորյան Պատկերազարդումը տես 208 –209-րդ էջերի միջե՝ ներդիրում, աղ․ IV –VII։ Գրկ․ Լենին Վ․ Ի․, Կապիտալիզմի զարգացումը Ռուսաստանում, Երկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 3։ ՍՄԿԿ XXVI համագումարի նյու– թերը, Ե․, 1981։ Материалы XXVI съезда Коммунистиче– ской партии Украины, Киев, 1981; Бон– дарчук В․ Г․, Геоморфология УРСР, Киев, 1949; Металлогения Украины и Мол– давии, Киев, 1974; Климат Украины, Д․, 1967; Физико-географическое районирова– ние Украинской ССР, Киев, 1968; Украина и Молдавия, М․, 1972 (Природные условия и естественные ресурсы СССР); Агрохимиче– ская характеристика почв СССР․ Украин– ская ССР, М․, 1973; ЛевковскийС․ С․, Водные ресурсы Украины, Киев, 1979; Ш е л я г-С осонко Ю․ Р․, Осычнюк B․ В․, Андриенко Т․ Д․, География растительного покрова Украины, Киев, 1982; Атлас Украинской ССР и Молдавской ССР, М․, 1962; Население СССР, М․, 1980; На– родное хозяйство Украинской ССР 1982, Киев, 1983; Шербицкий В․ В․, Совет– ская Украина, М․, 1977; История Украин– ской ССР, т․ 1–8, Киев, 1977–79; Очерки истории Коммунистической партии Украины, 3 изд․, Киев, 1972; Короливский C․ М․, Рубач М․ А․, Супруненко Н․ И․, Победа Советской власти на Украине, М․, 1967; Супруненко Н․ И․, Очерки истории Гражданской войны и иностранной военной интервенции на Украине (1918 – 1920), М․, 1966; Чмыга А․ Ф․, Колхоз– ное движение на Украине (1917 – 1929), М․, 1974; Украинская ССР в Великой Отечест– венной войне Советского Союза 1941–1945 гг․, т․ 1–3, Киев, 1975; Украинская Советская Социалистическая Республика, пер․ с укр․, Киев, 1967; Мае о л В․ А․, Экономика УССР в едином народнохозяйственном комплексе страны, Киев, 1981; Пала- марчук М․ М․, Экономическая геогра– фия Украинской ССР, Киев, 1977; Ста д- ник А․, Прохоренко М․, Проф– союзы Украины до Великой Октябрьской социалистической революции, М․, 1959; Слуцкий А․, Сидоренко В․, Проф– союзы Украины после победы Великого Октября, М․, 1961; Украинская ССР․ Эко– номические районы, М․, 1972; Научно-тех– нический прогресс в Украинской ССР (1961 – 1970), Киев, 1971; История отечественной математики, т․ 1–4 (ответственный редактор И․ 3․ Штокало), Киев, 1966–70; Савин Г․ Н․, Георгиевская В․ В․, Развитие механики на Украине за годы Советской власти, Киев, 1961; Развитие биологии в СССР [За 50 лет], М․, 1967; История филосо– фии в СССР, т․ 1–4, М․, 1968–71; Д я д и- ченко В․ А․, Лось Ф․ Е․, Сарбей В․ Г․, Развитие исторической науки в Ук– раинской ССР, Киев, 1970; Бабий Б․ М․, Правовые исследования в Академии наук Украинской ССР, Киев, 1974; Б е л о д е д И․ К․, Борковский В․ И․, Горец- кий П․ И․, Изучение украинского и бело– русского языков, М․, 1958; П е т р о в Н․ И․, Очерки истории украинской литературы XIX в․, Киев, 1884; Նույնի, Очерки из истории украинской литературы XVII и XVIII вв․, Киев, 1911; История советской многонациональной литературы, т․ 1–6, М․, 1970–74; Пархоменко М․ Н,, Обновление традиций․ (Традиции и новатор– ство социалистического реализма в украин– ской прозе), 2 изд․, М․, 1975; История ис– кусства народов СССР, т․ 7–9, М․, 1972 – 1982; Головко Г․ В․, Архитектура Со– ветской Украины, М․, 1973; Музыкальная культура Украины, М․, 1961; История му– зыки народов СССР, т․ 1–5, М․, 1970 – 1974; Белецкая Л․ К․, Украинский советский драматический театр, Киев, 1984; Ш и м о н А․, Страницы биографии украин-։ ского кино, Киев, 1974; Жукова А․, Журов Г․, Кинематографическая жизнь столицы Советской Украины, Киев, 1983; Проблемы народного искусства, [Сб․ ст․], М․, 1982; Исторические связи и дружба ук– раинского и армянского народов, в․ 1, Е․, 1961, в․ 2․, Киев, 1965, в․ 3, Е․, 1971; Гри– горян В․ Р․, История армянских колоний Украины и Польши (армяне в Подолии), Е․, 1980․
ՈՒԿՐԱԻՆԱԿԱՆ ՏԱՓԱՍՏԱՆԱՅԻՆ ԽԱՅ–
ՏԱԲՂԵՏ ՒՈՏէԵՐԻ ՑԵՂ, խառը մթերա– տվության ցեղ։ Բուծվել է Ուկր․ ՍՍՀ–ում, ընտրության և սե խայտաբղետ խոզերի «ինքն իր մեջ» բուծման ճանապարհով։ Ցեղի բարելավման համար կիրառվել է ներածական տրամախաչում բերկշիրյան, մանգալիցյան և լանդրաս ցեղերի վարազ– ների հետ։ Ցեղը հաստատվել է 1961-ին։ Սեռահասուն վարազների կենդանի զանգ– վածը 240–325 կգ Է, մերուններինը՝ 200– 260 կգ։ Պտղատվությունը՝ 11 – 12 խոճկոր (մեկ ծնից)։ Մսային բտման դեպքում 6– 7 ամսականում խոճկորները կշռում են մոտ 100 կգ։ Խոզերն օգտագործվում են ուկրաինական տափաստանային սպիտակ և խոշոր սպիտակ, ինչպես նաև լանդրաս ցեղերի վարազների հետ արդ․ տրամա– խաչման համար։ Ռ․ վար յան
ՈՒԿՐԱԻՆԱԿԱՆ ՏԱՓԱՍՏԱՆԱՅԻՆ ՍՊԻ– ՏԱԿ ՒՈԶ, խառը մթերատվության խո– զերի ցեղ։ Բուծել է ակադեմիկոս Մ․ Ֆ․ Իվանովը, «Ասկանիա Նովա»-ում տեղա– կան մանր ուշահաս խոզերը տրամախաչե– լով անգլիական խոշոր սպիտակ ցեղի վարազների հետ։ Ցեղը հաստատվել Է 1934-ին։ Մեռահասուն վարազների կեն դանի զանգվածը մոտ 350 կգ Է, մերուննե– Ուկրաինական տափաստանային սպիտակ խոզ (մերունը) րինը՝ մոտ 250 կգ։ Պտղատվությունը (մեկ ծնից) 11 –12 խոճկոր է (առավելագույնը՝ մինչե 25)։ Մատղաշները վաղահաս են՝ 6–7 ամսականում կշռում են 95–100 կգ։ Կենդանիները լավ են հարմարված չոր տափաստանային գոտուն։ Վարազներն օգտագործվում են արդ․ տրամախաչման համար։ Բուծվում ԷtՈւկր․, Մոլդավ․, Հայկ․ ՄՄՀ–ներում, Հս․ Կովկասում։ Ռ․ վար յան
ՈՒԿՐԱԻՆԱՑԻՆԵՐ, ազգ ՍՍՀՄ–ում, Ուկր․ ՍՍՀ հիմնական բնակչությունը։ Ընդհա– նուր թիվն աշխարհում՝ 44 մլն (1978), ՍՍՀՄ–ում՝ 42 մլն 347 հզ․ (1979), որից Ուկրաինայում՝ 36 մլն 489 հզ․ (բնակչու– թյան 73,6%-ը), ՌՄՖՄՀ–ում՝ 5 մլն 11 հզ․, Ղազախ․ ՍՍՀ–ում՝ 898 հզ․, Մոլդավ․ ՍՍՀ–ում՝ 561 հզ․, Բելոռուս․ ՍՍՀ–ում՝ 231 հզ․, Կիրգիզ․ ՍՍՀ–ում՝ 109 հզ․, Ուզ– բեկ․ ՍՍՀ–ում՝ 114 հզ․ են։ ՍՍՀՄ–ից դուրս, սոցիալիստ, երկրներում Ու․ բնակ– վում են՝ Լեհաստանում (մոտ 180 հզ․), Չեխոսլովակիայում (51 հզ․), Ռումինիա– յում (55 հզ․), Հարավսլավիայում (40 հզ․)։ Կապիտալիստ, երկրներում Ու․ բնակ– վում են ԱՄՆ–ում (500 հզ․), Կանադայում
