ղը կոտորակային է, հասունանալուց հե– տո թափվում է միասերմ բաժիններով։ Հայտնի է մոտ 40 տեսակ։ Տարածված է հիմնականում Հս․ կիսագնդի բարեխառն, հազվադեպ՝ մերձարևադարձային շըր– ջաններում։ ՍՍՀՄ–ում՝ մոտ 20 տեսակ։ Աճում է գլխավորապես բնակելի տների մոտ, բանջարանոցներում, այգիներում, որպես մոլախոտ՝ ցանքերում, երբեմն՝ թփուտներում, լուսավոր անտառներում։ Անտառային Փ․ (m․ sylvestris), արհամարհված Փ․ (m․ neglecta), մավրիտանական Փ․ (m․ mauri- tiana) և այլ տեսակներ պարունակում են կարոտին և վիտամին C, դրանց տերևնե– րը և մատղաշ ընձյուղներն օգտագործ– վում են սննդի մեջ։ Անտառային Փ․ հնագույն ժամանակներից օգտագործվել է որպես հակաբորբոքային դեղամիջոց։ Ծաղիկներից ստանում են ներկանյութ գի– նու և բրդի համար։ Ս․ Հակոբյան
ՓԻՓԵՐԹԱ&ԳԻՆԵՐ (Malvaceae), տ ու ղ– տազգիներ, երկշաքիլ խոտաբույսե– րի, թփերի և հազվադեպ փոքր ծառերի ընտանիք։ Տարածված են ամենուրեք, բացի շատ ցուրտ շրջաններից, գլխավո– րապես արևադարձային և մերձարևա– դարձային երկրներում։ Տերևները հեր– թական են, պարզ, ամբողջական կամ բըլ– թակավոր, ունեն տերևակիցներ։ Ծաղիկ– ները սովորաբար խոշոր են, կանոնավոր, երկսեռ, մեկական կամ ծաղկաբույլերով, բաժակը և պսակը՝ հնգաբաժան։ Առէջք– ները շատ են, երկու շրջանով դասավոր– ված, պտղաթերթիկները հինգն են կամ շատ, միաձուլված առաջացնում են վեր– նադիր սերմնարան։ Պտուղը բազմասերմ տուփիկ է։ Փ–ին բնորոշ է աստղաձև մա– զիկներով պատվածությունը։ Ըստ Ա․Թախ– տաջյանի հայտնի է Փ–ի 90 ցեղ, 1570 տեսակ (ԱԱՀՄ–ում՝ համապատասխանա– բար 11 և 75)։ ՀԱԱՀ–ում հանդիպում է 9 ցեղի 26 տեսակ։ Փ–ի մեջ կան ժողտնտ․ խոշոր նշանակություն ունեցող սննդա– յին և տեխ․ կուլտուրաներ (բամբակենի, կենաֆ, բամիա ևն), դեկորատիվ տեսակ– ներ (վարդագույն տուղտավարդ, լավա– տերա, տղտորիկ), դեղաբույսեր (տուղտ, փիփերթ)։ ՀՍՍՀ–ում հանդիպող Փ–ի մի քանի էնդեմիկ տեսակներ (Գրոսգեյմի տուղտավարդ, հայկական տուղտ) գրանց– ված են ՍՍՀՄ և ՀՍՍՀ Կարմիր գրքում։ Ա․ Բարսեղյան
ՓԼԱՎԻՈՍՆԵՐ (Flavii), հռոմ․ կայսրերի դինաստիա 69–96-ին։ Հիմնադիրը Տի– ւոոս Փլավիոս Վեացասիւսնոսն էր (69– 79), մյուս ներկայացուցիչները՝ նրա որ– դիները՝ Տիաոսը (79–81) և Դոմեւոիանո– սը (Դոմիտիանոս, 81–96)։ Փ–ի օրոք պրովինցիալ ավագանու շատ ներկայա– ցուցիչներ ընդգրկվել են ծերակույտի և հեծյալների դասի մեջ։ Փ․, առավել լայն չափերով, քան իրենց նախորդները՝ Հու– լիոս–Կլավդիոսները, պրովինցիաների բնակչության վրա տարածել են հռոմ․ և լատ․ քաղաքացիության իրավունքը, ինչը նպաստել է կայսրության հասարակական հենարանի ընդլայնմանը։ Փ–ի այդօրի– նակ քաղաքականությունը հաճախ առա– ջացրել է ծերակույտի դժգոհությունը։ Փ․ Արլ–ում վարել են համեմատաբար խաղաղ քաղաքականություն։ Գրկ․ Սվեւոոնիոս, Պատմութիւն եր– կուոասան Կեսարաց, հ․ 2, Զմյուռնիա, 1877, էջ 181-236։
ՓԻԵՆՅԱՆ, Կորեական Ժողովրդա–Դե– մոկրաաական Հանրապետության մայ– րաքաղաքը։ Երկրի խոշորագույն քաղաքն է, քաղ․, տնտ․ և մշակութային հիմնական, Փխյոնան Նամղո նահանգի վարչական կենտրոնը։ կենար, ենթակայության հա– տուկ վարչական միավոր է։ Գտնվում է բլրապատ տեղանքում, Տեղոնգան գետի ափին։ Կլիման մուսսոնային է։ Տարե– կան միշին ջերմաստիճանը 9,2°C է, տե– ղումները՝ 922 մմ Տարածությունը 200 կմ2 է, բն․՝ 2 մլն (1985)։ Փ․ Կորեայի հնագույն քաղաքներից է։ 427–668-ին Կոգուրյո պետության մայրաքաղաքն էր։ Կորյո պետության ժամանակաշրջանում (918–1392) համարվել է արմ․ մայրա– քաղաք և կոչվել է Սոգյոն (կամ Սոդո)։ Փ․ եղել է |յարեոր առետր․ կենտրոն, օտարերկրյա զավթիչների դեմ պայքա– րի հենակետ։ ճապոնական իմպերիա– լիստներից Կորեան ազատագրելուց (1945) հետո Փ․ դաւձել է կոր․ ժողովրդի դեմո– կրատ․ ուժերի հենարանը։ 1946-ի փետըր– վարին այստեղ հիմնվել է Հս․ Կորեայի ժամանակավոր ժող․ կոմիտեն, որն իրա– կանացրել է հեղափոխ․ վերափոխումներ։ 1948-ի սեպտեմբերին ԿԺԴՀ–ի հռչակու– մից հետո Փ․ երկրի խաղաղ միավորման համար պայքարի կենտրոն է։ Չխոլլիմի Փողոցը ժող․ իշխանության տարիներին Փ․ դար– ձել է բազմաճյուղ արդյունաբերության ինդուստրիա; կենտրոն։ Արագ զարգացել են մեքենաշինությունը (ճշգրիտ, տեքստիլ, տրանսպորտային, չափիչ սարքերի), էլեկտրատեխ․ արդյունաբերությունը։ Պահպանվում են նաև արդյունաբերության ավանդական ճյուղերը (տեքստիլ, սննդի, քիմ․)։ Փ․ ածխային ավազանի կենտրոն է, որի բազայի վրա կառուցվել է ջէկ։ Շըր– ջակա արբււնյակ–քաղաքների հետ Փ․ կազմել է խոշոր ինդուստրիալ շրջան, ււրն ընդգրկում է նաև Կանսոյի պողպատա– ձուլական, Նամպհոյի գունավոր մետաղ– ների, Կիմսոնի տրակտորների, Տեանի էլեկտրամեխանիկական և երկրի ցեմեն– տի ու աղյուսի խոշորագույն գործարան– ները։ Փ–ով անցնող մի քանի երկաթուղի– ներն ու ավտոճանապարհներն իրար հետ են կապում երկրի տարբեր մասերը, Դե– ղին ու ճապոնական ծովերը։ 1954-ից գործում է Ф–Պեկին–Մոսկվա երկաթու– ղին։ Ունի միջազգային օդանավակայան (Սունան, Փ–ից 23 կմ հս–արմ․), մետրո– պոլիտեն։ Տթդոնգան գետը մասամբ նա– վարկելի է։ Փ–ի նախանավահանգիստը Նամպհոն է՝ Դեղին ծովի ափին։ Աջ ափին, երբեմնի ամրոցի պարսպա– պատով [պահպանվել են արլ․՝ Տեդոն– մուն (III դ․, վերակառուցվել է XVII դ․), արմ․՝ Պոախոնմուն (X դ․, վերակառուց– վել է XV դ․) դարպասները, դիտաշտա– րակը (1111, վերակառուցվել է XVII դ․, երեքն էլ վերականգնվել են 1950-ական թթ )] շրջափակված, Փ–ի հին մասն է։ Քաղաքի այս գոտում են ժամանակակից խոշոր վարչական և հասարակական շեն– քերը։ Ձախ ափին արդ․ շրջանն է։ Քա– ղաքում պահպանվել են տաղավարներ (IV–XII դդ․), պագոդաներ (XI դ․), Սունրենչժոն տաճարը (XV դ․)։ ԿԺԴՀ–ի կազմավորումից հետո մեծ թափ է առել շինարարությունը։ 1953-ին հաստատվել է Փ–ի վերակառուցման և վերականգնման գլխ․ հատակագիծը։ 1950–70-ական թթ․ խոշոր հասարակական կառույցներից են Կիմ Իր Սենի անվ․ պետ․ համալսարանը, կայարանը (1957), Մեծ թատրոնը (1960), «Փխենյան» հյուրանոցը (1960), Սովորող– ների և պիոներների պալատը (1963), ռա– դիոկայանը (1963–64), Կորեական հեղա– փոխության թանգարանը (1972), Մարզա– պալատը (1973), մետրոպոլիտենը (առա– ջին 6 կայարանները բացվել են 1973-ին), Մշակույթի ժող․ պալատը (1974), Հայրե– նական ազատագր․ պատերազմի հաղթա– նակի թանգարանը (1974)։ Փ–ում են Ազա– տագրության (սովետական բանակի մար– տիկների հիշատակին, 1947), Կորեական ժող․ բանակի զոհված մարտիկների (1959) հուշարձանները, Կիմ Իր Սենի արձանը և հեղափոխ․ ազատագր․ պայքարի հուշար– ձանը (1972) ևն։ Փ–ի մոտ պահպանվել են Կոգուրյո ժամանակաշրջանի բազմաթիվ դամբարաններ։ ՓՒ»ՐԵ5ՈհՄ, տես Կուււոիվւսցում։
ՓԻՐՈՒՆՈՒԹՑՈհՆ, պինդ մարմինների՝ մեխանիկական լարումների ազդեցու– թյամբ առանց պլաստիկ դեֆորմացիայի քայքայվելու հատկություն (ւցււսաոիկու– թրսն հակառակ հատկություն)։ Փխրուն ճաքի առաջացումը և փխրուն քայքայման պրոցեսի զարգացումը կապված են պլաս– տիկ դեֆորմացիայի տեղային փոքր գո– տիների առաջացման հետ (տես Ամրու– թյուն)։ Փխրուն քայքայման դեպքում առաձգական և պլաստիկ դեֆորմացիա– ների համեմատական չափը կախված է նյութի հատկություններից և աշխատան– քային պայմաններից։ Ձգող լարումների կիրառումը երեք հիմնական առանցքնե– րով (եռառանցք լարված վիճակ), դետալի հատույթի կտրուկ փոփոխության մասե– րում լարումների կենտրոնացումը, ջեր– մաստիճանի իջեցումը և բեռնման արա– գության մեծացումը, ինչպես նաև բեռն– ված կոնստրուկցիայի առաձգական էներ– գիայի պաշարի մեծացումը նպաստում են նյութի՝ փխրուն վիճակի անցնելուն։ Միայն հարվածային բեռնվածքների դեպ– քում դիտվող նյութի Փ․ կոչվում է այդ նյութի հարվածային Փ․։ Միայն ցածր ջերմաստիճանների պայմաններում դրսևորվող Փ․ կոչվում է ասռնւսբեկու– թյուն։
ՓՂԱՒՏ էլեֆանաիագ (< հուն․ £Xe<pavr(aaiG, ёХёфас; – փիդ), մարմնի
