Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/451

H-+-H->H։H, ։N՝։ + ;N։^․։N։;N։ Լյուիսի աեսությունը սկիզբ դրեց կ ո վ ա– լենտային կապի պատկերա– ցումներին։ Միջատոմական փո– խազդեցության ուժերի ճշգրիտ նկարա– գրությունը հնարավոր է տալ միայն քվան– տային մեխանիկայի օրինաչափություն– ների օգնությամբ, որն իրականացվում է արժեքական կապերի (ԱԿ) և մոլեկուլա– յին օրբիտալների (ՄՕ) եղանակներով։ Կովալենտային կապի էներգիայի և եր– կարության քվանտամեխանիկական հաշ– վումների առաջին փորձերն արվեցին 1927-ին (Վ․ Հայտլեր և Ֆ․ Լոնդոն)։ Ջրած– նի մոլեկուլը պատկերելով որպես 2 մի– ջուկից և 2 էլեկտրոնից, իսկ H2+ իոնը4 որպես 2 միջուկից U մեկ էլեկտրոնից բաղ– կացած համակարգեր, նրանք լուծեցին դրանք նկարագրող Շրեդինգերի հավա– սարումները (որոշ մոտավորություննե– րով)։ Պարզվեց, որ միջուկների փոխազ– դեցության էներգիան կախված է նրանց հեռավորությունից (նկ․ 1), իսկ ընդհա– Նկ․ 1․ ջրածնի ատոմների Փոխազդեցության կախվածությունը միջուկների հեռավորությու– նից նուր Էլեկտրոնային ամպը տեղայնացված է միջուկների միջև։ Ք․ կ․ իրականանում է մեկական Էլեկտրոն պարունակող ատո– մական օրբիտալների (ԱՕ) վերածածկ– ման հետևանքով։ Ըստ ԱՕ–ի վերածածկ– ման զուգաչափության տարբերում են °-, Я–և Ց–կապեր (տես նկ․ 5, 6 և 9, Արժեքականություն հոդվածում)։ Միև– նույն տարրի ատոմների միջև առաջա– ցած կովալենտային կապերը բևեռաց– ված չեն՝ Էլեկտրոնային ամպի ամենամեծ խտությունը հավասարաչափ է հեռացված ատոմների միջուկներից։ Էլեկտրաբացա– սականությամբ տարբերվող ատոմների միջև առաջանում Էբևեռացված կո– վալենտային կապ։ Կովալենտային կապը բնորոշվում է ուղղվածությամբ, տեղայ– նացվածությամբ և հագեցվածությամբ։ Կովալենտային կապը կարող է առաջա– նալ նաև դոնորակցեպտոր ա– յ ի ն մեխանիզմով՝ առանց նոր էլեկտրո– նային զույգի առաջացման՝ F F H։F։+ в։ F->H։F։B։F F Ատոմներից մեկի՝ դոնորի չօգտագործված էլեկտրոնային զույգը դառնում է ընդ– հանուր նրա և մյուս ատոմի՝ ակցեպտորի համար (նկ․ 2)։ Նման մեխանիզմով է Նկ․ 2․ քլորի մոլեկուլում դոնոր–ակցեպտորա– յիե մեխանիզմով կապերի առաշացման սխե– ման առաջանում ջրածնական կապը, որը յուրատեսակ Ք․ կ․ է և իրականանում է քիմիապես միացած ջրածնի բեեռացված ատոմի (կամ իոնի) և բացասականորեն բեեռացված աաոմների (F, Օ, N են) միջե։ Տես նաև Ջուր։ d և f աարրեր պարունակող կոորդինա– ցիոն միացություններում (կոմպլեքսային միացություններ) կենտրոնական ատոմի և նրան շրջապատող լիգանդների միջե առաջացած Ք․ կ–երը կոչվում են կ ո ո ր– դինացիոն կապեր։ Ըստ ԱԿ եղա– նակի դրանք առաջանում են դոնոր–ակ– ցեպտորային մեխանիզմով՝ վերածվում են կենտրոնական ատոմի դատարկ և լի– գանդի զույգ էլեկտրոն պարունակող օր– բիտալները։ Կենտրոնական ատոմի օբ– բիտալները ենթարկվում են հիբրիդաց– ման և պայմանավորում առաջացած մո– լեկուլի տարածական կառուցվածքը։ Այդ եղանակը, սակայն, չի բացատրում բազ– մակենտրոն միացությունների առաջա– ցումը, հաշվի չի առնում մոլեկուլի գրգըռ– ված վիճակը և չի գնահատում մոլեկուլի տարբեր կառուցվածքների էներգիաները։ Նկ․ 3․ մակարդակների ճեղքումը լիգանդնե– րի դաշտում, ա․ խորանարդային, բ․ տետ– րաէդրական, գ․ օկտաէդրական Այդ թերություններից զուրկ է բ յ ու ր ե– ղական դաշտի տեսությունը, որը միացության առաջացումը դիտում է որ– պես կենտրոնական իոնի և լիգանդի միջև գործող իոն–իոն կամ իոն–դիպոլ փոխազդեցության արդյունք։ Ըստ այդ տեսության կենտրոնական իոնի d-մա– կարդակները ճեղքվում են, առաջացնե– լով էներգիայի արժեքով իրարից տար– բերվող ենթամակարդակներ (տես նկ․ 3), որոնց էներգիաների տարբերությունը կա– րելի է որոշել սպեկտրաչափական եղա– նակով։ Ըստ ՄՕ–ի եղանակի մոլեկուլը իրար հետ փոխազդող միջուկների և էլեկ– տրոնների մի ընդհանուր համակարգ է (Ֆ․ Հունդ, Ռ․ Մալլիկեն, Դ․ Հարտրի, Ջ․ Սլեյտեր, 1927–32)։ Առաջարկվել է ՄՕ ներկայացնել որպես ԱՕ–ի գծային կոմբինացիա (ՄՕ ԱՕԳԿ մոտավորու– ո թյուն)։ փմ=£Օհյո (ո–ը օրբիտալ թիվն է, Ci համապատասխան ԱՕ–ի ներդրման բաժինը)։ ԱՕ–ի յուրաքանչյուր զույգ առա– ջացնում է երկու ՄՕ՝ ցածր (կապող ՄՕ) և բարձր (խարխլող ՄՕ) էներգիաներով (տես նկ․ 15, Արժեքականություն հոդ– վածում)։ ՄՕ–ին համապատասխանող էներգիաների մակարդակները նշանակում են Ծ, Л, 8 ևն, որոնք լրացվում են որո– շակի հերթականությամբ (ՕւՏ cr2s, a2p, я2Р ևն, նկ․ 4)։ Մոլեկուլի կայունությու– Նկ․ 4․ երկրորդ պարբերության տարրերից երկատոմ հոմոմիջուկ մոլեկուլների ՄՕ–երի առաջացումը նը որոշվում է կապող և խարխլող ՄՕ–ում գտնվող էլեկտրոնների քանակներով։ Առանձնահատուկ հետաքրքրություն են ներկայացնում էլեկտրոնների պակասորդ ունեցող մոլեկուլները՝ Н2+ (միաէլեկ– տրոն կապ), B2He (եռկենտրոն կապ, նկ․ 5)։ Իոնական կապը բևեռաց– Նկ․ 5․ В2Н6 մո– լեկուլում առկա եռկենտրոն կապի սխեմա ված կովալենտային կապի սահմանային դեպքն է, որն իրականանում է տարանուն իոնների էլեկտրա ստատիկական ձգողու– թյամբ։ Իրական պայմաններում «մաքուր* իոնական կապ չի հանդիպում, օրինակ, NaCl բյուրեղում (նկ․ 6) իոնների իրական լիցքերն են +0,8 և – 0,8,4– 1 և –I-ի փո–