Օխչօղլի
ՕՒՏԱՐ, գյուղ ՀՍՍՀ Ղափանի շրջանում, Աճանան գեաի հովտում։ Միավորված է Նորաշենիկի անասնապահական սովետա– կան տնտեսության հետ։ Ունի միջնակարգ Օիսոար դպրոց, ակումբ, գրադարան, բուժկայան։ Օ–ի տարածքում կա եկեղեցի (X դ․)։ «ՕՒՏԸ ԴՌՆԻ» ՎԱՆՔ, հայկ․ ճարտ․ հու– շարձան Արցախ նահանգի Դիզակ գավա– ռում (այժմ՝ ԼՂԻՄ Հադրութի շրջան), Մոխրենիս գյուղից հս–արմ․։ Երբեմնի վանական համալիրից կանգուն է քառա– խորան եկեղեցին (գմբեթը քանդված է, համեմատաբար բարվոք վիճակում են հս․ և հվ․ պատերը)։ Նրա հատակագծային հորինվածքն են կազմում չորս պայտաձե, խաչաձև դասավորված առանցքային խո– րանները և նրանց հատման անկյուննե– <0 խ in ը դոնի» վանքի քառա– խորան եկեղեցու (V VI դդ․) խո– րանի որ մնաս յան խոյակը րում շրջանագծի 3/4 հատվածքով խորշե– րը։ Մուտքը արմ–ից է։ Խորանները և խորշերը արտաքուստ նույնպես բոլորաձև են։ Հուշարձանը, բացառությամբ ութ խո– յակների, կառուցված է անտաշ ու կոպ– տատաշ բազալտ քարերով։ Արլ․ խորանի որմնասյուների խոյակները քանդակա– զարդ են՝ խիստ արխաիկ, ատամնագնդի– կավոր զարդամոտիվով։ Եկեղեցու կառուց– ման ստույգ թվականը հայտնի չէ, սա– կայն ճարտ․ ձևերը (ընդգծված պայտաձև կամարներ, հավասարաթև հատակագիծ, խորանների արտաքուստ նույնպես բոլո– րաձև լինելը, խիստ հնաոճ խոյակներ, հաստ պատեր) և բաղդատական վեր– լուծությունը նույնատիպ հուշարձանների հետ հիմք են տալիս թվագրել այն V–VI դդ․։ Վանքի տարածքում պահպանվել են խաչքարեր, հնագույնները՝ X և XI դդ․ թվագրությամբ։ Գրկ․ Մկրտչյան Շ„ Աբգար– յան Ռ․, Կարապետյան Ս․, Մոխրե– նիսի «Օխաը դոնի» վանքը, «էշմիածին*, 1982, N> 11 – 12։
ՕԾԱՆԵԼԻՔ, մաշկը, մազերն ու հագուս– տը բուրավետելու, ինչպես նաև բուժիչ ու թարմացնող–հիգիենիկ նպատակներով օգտագործվող նյութեր։ Վաղ անցյալում որպես 0․ օգտագործել են բուս, եթերա– յուղեր, բալզամներ, խեժեր, կենդան, ծագման նյութերի թուրմեր։ Օ–ի արդ․ արտադրությունն սկսվել է Ֆրանսիայում՝ XVII դ․ վերջին, Ռուսաստանում՝ 1840- ական թթ․։ Տարբերում են հեղուկ՝ բույ– րաջրեր (դուխի), օդեկոլոն, պինդ և չոր 0․։ Բույրաջրերը հոաավեա նյութերի խառնուրդների սպիրտային (կամ ջրա– սպիրտային) լուծույթներ են, օդեկոլոնը դրանցից տարբերվում է հոտավետ նյու– թերի նվազ պարունակությամբ։ Օ–ի պատ– րաստման համար հումք են ծառայում հո– տավետ նյութերը (բնական և սինթետիկ), էթիլ սպիրտը, ջուրը (սովորաբար՝ թո– րած), որոշ ներկանյութեր, ինչպես նաև հոտավետ նյութերի ցնդելիությունը նվա– զեցնող ոչ հոտավետ նյութեր (օրինակ, բենզիլբենզոատ)։ Հեղուկ Օ․ բաժանվում են էքստրա, Ա, Բ և Դ խմբերի, ծաղկի կամ երևակայական (ըստ Օ․ պատրաստողի երևակայության՝ արհեստական ստա– ցած) հոտերով։ Պինդ 0․ նատրիումի ստեարատի կամ ճարպանման այլ նյու– թերի սպիրտային լուծույթների թանձրուկ– ներ են՝ հագեցած հոտավետ նյութերով։ Չոր 0․ (կոչվում են նաև բույրաբարձիկ՝ սաշե) օծանելիքային բաղադրամասով հագեցած փոշեկերպ նյութեր են, գործ– վածքե կամ թղթե ծրարիկներով։ Օծա– նելիքային բաղադրամասերն օգտագոր– ծում են նաև դիմահարդարման (կոսմե– տիկական միջոցների), բուրավետացման, ինչպես նաև լվացող նյութերին ու կենցա– ղային քիմ․ արտադրանքին անհրաժեշտ հոտ տալու համար։ ԱԱՀՄ–ում թողարկ– վում է ավելի քան 800 անուն Օ․։ ՕԾԿԱ ՎԱՆՔ, հայկ․ ճարտ․ հուշարձան Արցախ նահանգի Իոսչեն գավառում (այժմ՝ ԼՂԻՄ Ասկերանի շրջանի գյուղ Բադա– րա)։ Համալիրը կազմված է եկեղեցուց, սեղանատնից և որմնափաև խաչքար հի– շեցնող շինության ավերակից։ Շրջակայ– քում XII–XIII դդ․ խաչքարեր են։ Վանքի եկեղեցին միանավ, թաղածածկ բազիլիկ է, որին հս–ից կից են երկու ավանդատը– ներ, արլ․ –արմ․ տեղադրությամբ։ Եկեղե– ցու խորանի հս․ կողմի պատի արտաքին շարվածքում պահպանվել են հնագույն եկեղեցու մնացորդների քանդակազարդ մասեր, ՞արձանագրությունների պատա– ռիկներ։ Ըստ եկեղեցու հորինվածքային առանձնահատկությունների և պահպան– ված ճարտ․ բեկորների ուսումնասիրու– թյան, Օ․ վ․ կառուցվել է վաղ միջնադա– րում և ավերումից հետո վերակառուցվել XII–XIII դդ․։ Գրկ․ Բարխուդարյանց Մ․, Արցախ, Բաքու, 1895։ Ս4 Կարապետյան ՕԾՈՓ, Ածոփ, Մեծ Հայքի Մյունիք նահանգի ճահուկ գավառի նշանավոր գյուղերից [այժմ՝ Նախիջևանի ԻԱԱՀ Շահ– բուզի շրջանի Բադամլու (Նշուտ, Նշաձոր) գյուղ!, մշակութային կենտրոն։ Օ–ից հա– 0 ծ ո փ ի Ս․ Աստվածածին վանքը յերը տեղափոխվել են 1960-ական թթ․։ Օ–ի շրջակայքում պահպանվել են մի քա– նի հայկ․ գերեզմանատներ, երկու եկե– ղեցի և այլ հուշարձանների ավերակներ։ Օ–ի Ս․ Աստվածածին վանքը (գյուղից մոտ 600–700 it հս–արլ․) ըստ 1292-ին այդ վանքում գրչագրված ավետարանի եղել է բազմամարդ, համարվել է եպիսկոպո– սանիստ վանք։ Վանքի եկեղեցին քառա– մույթ գմբեթավոր բազիլիկ է։ Մուտքերը երկուսն են՝ արմ–ից և հվ–ից։ Մրբատաշ քարով կառուցված շինության պատերին ագուցված են մի շարք վիմագրեր ու խաչ– քարեր, քանդակներ։ XII դ․ հիմնադրված եկեղեցին և համալիրի կազմի մեջ մտնող էսյլ շինությունները (այժմ՝ ավերակ) վե– րանորոգվել են 1610-ին, 1651–71-ին։ Օ–ի մյուս եկեղեցին (տեղացիները ան– վանում էին ժամ) գյուղի հս–արլ–ում է։ Օ․ եղել է գրչության նշանավոր կենտրոն, հնագույն ձեռագիրը 1292-ին գրչագրել է Շմավոն եպիսկոպոսը։ Պահպանվել են նաև Աթանեսի (XV դ․), Ծերունի Սարգսի (XVI դ․) և այլ գրիչների աշխատանքները։ Գրկ․ Հովսեփյան Գ․, ւսաղբակյանր կամ Պոոշյանք հայոց պատմության մեշ, Վաղ–պատ, 1928։ Այվազյան Ա․, Օծոփի եԿուքիի հուշարձանները, «ՊԲՀ», 1976, № 2; Ա․ Այվազյան ՕԿԱ, գետ ՍԱՀՄ եվրոպ․ մասում, Վուգա– յի աջ ամենամեծ վտակը։ Երկարությունը 1500 կւէ է, ավազանը՝ 245 հզ․ կմ2։ Սկիզբ է առնում Միջին Ռուսական բարձրությու– նից, Գորկի քաղաքի մոտ թափվում Վոլ– գա։ Հովտի լայնությունը 400 г/–ից 30 կւէ է, հունի լայնությունը՝ 20–550 it։ Խոշոր վտակներն են Ուգրան, Մոսկվան, Կլյազ– ման, Մոկշան։ Օ․ ունի խառը սնում։ Զրի միջին ծախսը գետաբերանում 1300 մ3/վրկ է, առավելագույնը՝ 20 հզ․ it3 j վրկ։ Հորդա– նում է ապրիլ–հունիսին։ Վերին հոսան– քում սառցակալում է նոյեմբերից ապրիլ, ստորին հոսանքում՝ հոկտեմբերի վերջից մինչև մայիսի սկիզբը։ Նավարկելի է Չեկալին քաղաքից սկսած (1200 կւէ)։ Տարանցիկ նավարկություն կա Մոսկվա գետի գետաբերանից մինչև Գորկի քա– ղաքը։ Ռյազան քաղաքից վեր Օ․ մոտ 100 կւէ տարածության վրա շլյուզապատված է։ Կա ձկնորսություն։ Օ–ի ափերին են Օր– յոլ, Չեկալին, Կալուգա, Սերպուխով, Ռյազան, Գորկի և այլ քաղաքները։ ՕԿԱ&ԻՈՆԱԼԻձԱ՝ (< լատ․ occasio, սեռ․ հոլ․ occasionis – դեպք, առիթ), XVII դ․ արևմտաեվրոպ․ փիլ–յան ուղղություն, որը իդեալիստորեն էր լուծում Ռ․ Դեկար– ւոի դուալիստական փիլ–յան առաջադրած
