ւոնա․ք քաղ․, գաղափարական և իրավա– կան երաշխիքները։ Սոցիալիստ․ Օ–յան գոյության և ամրապնդման հիմքը սո– ցիալիստ․ հասարակական և պետ․ կարգն է։ ՍՍՀՄ սահմանադրությամբ սոցիալիստ․ 0․ հռչակվում է որպես հասարակաէ ան– քաղ․ կյանքի կարևորագույն սկզբունք, պետության, նրա բոլոր մարմինների գոր– ծունեության հիմք։ Վ․ Մուսախա1 յան
ՕՐԻՆՅԱԿԻ ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ուշ պալեուիթի վաղ շրջանի հնագիտ․ մշակույթ։ Անւան– վել է ըստ Օրինյակ քարայրի (Ֆրանսիա– յի Վերին Գարոն դեպարտամենտում) պե– ղումների։ Ֆրանսիայում այն թվագրվւ ւմ է մ․ թ․ ա․ 33000–19000 տարի։ Հաջորդել է մուստիերյան մշակույթին, որի հետ օր– գանական կապ չունի (հավանաբար ոչ թե արևմտաեվրոպ․, այլ ներմուծված մշա– կույթ է)։ Նախորդել է սոչյուտրեյան ւ(շա– կույթին։ Տարածված է եղել Արմ․ և Կենար․ Եվրոպայի մի շարք երկրներում։ Օ․ մ–ին բնորոշ են կայծքարե շեղբերը, քերիչն ւրը, զարգացած ոսկրամշակությունը (մասնա– վորապես՝ նիզակների ոսկրե շեղբերը), հարաբերականորեն՝ նաև կերպարվեստը։ Գրկ․ Григорьев Г․ П․, Начало i ерх- него палеолита и происхождение Homo sa– piens, Л․, 1968․
ՕՐԻՆՈԿՈ (Orinoco), գետ Վենեսուելա– յում և Կոլումբիայում։ Երկարությանը 2730 կմ է, ավազանը՝ ավելի քան 1 մլն կմ2։ Սկսվում է Դվիանական սարահարթի հվ–արմ–ից, թափվում Ատլանտյան օվկիա– նոս։ Վերին հոսանքում Օ–ից բաժան– վում է Կասիկյարե գետը։ Մինչև Մե– տայի գետաբերանը Օ․ սահանքավոր է։ Դելտան (մոտ 20 հզ․ կմ2) բաժանվում է 36 բազուկի։ Մակարեո բազուկով կատար– վում է նավագնացություն։ Ծովային մակ– ընթացությունը տարածվում է գետաբե– րանից 400 կմ։
ՕՐԻՈԼ (Auriol) վենսան (1884–1^66), ֆրաՆս․ սլեա․ ն․ քաղ․ գործիչ։ 1914-ից պառլամենտի դեպուտատ սոցիալիստ, կուսակցությունից։ 1924–25-ին՝ դեպու– տատների պալատի ֆինանս, հանձնա– ժողովի նախագահ։ 1936–38-ին զբաղեց– րել է մինիստրական պաշտոններ Հայրե– նական ճակատի կառավարություններում։ 1943-ին միացել է «Մարտնչող Ֆրանսիա» շարժմանը։ 1947-ի հունվար –1954-ի հուն– վարին՝ Ֆրանս․ Հանրապետության պրե– զիդենտ։ 1947-ին ստորագրել է կոմու– նիստ մինիստրներին կառավարությունից հեռացնելու դեկրետը։ 1949-ին Ֆրանւիան մտել է ՆԱՏՕ–ի մեջ։ 1958-ին Օ․ դուրս է եկել սոցիալիստ, կուսակցությունից։ 1954-ից՝ նախկին ճակատայինների մի– ջազգային միության պատվավոր նախա– գահ։
ՕՐԻՈՆ (լատ․ Orion), Հայկ, հասարսկա– ծային համաստեղություն՝ Ցուլ, Երկվոր– յակներ, Միաեղջյուր, Նապաստակ, էրի– դան համաստեղությունների միջև։ Ամենա– պայծառ աստղերը 0,1 (Ռիգեչ), 0,3 -1,2 (Բեաեւգեյդե), 1,6 (Բելլատրիքս) տեսա– նելի աստղային մեծության են։ О-ի երեք աստղերը (6, e, g, մոտ 2 աստղային մե– ծության) կազմում են О-ի «գոտին>, ւրին հայերն անվանել են Շամփուրք Հայկի, Քար ու կշեռք, Փոցխ ևն։ Օ–ում է գտէվում անզեն աչքով տեսանելի О-ի Մեծ մ ի– գամածությունը (գազափոշային ամենախոշոր ամպերից մեկը), որն ամե– նամոտն է Արեգակնային համակարգին (300 ւցս)։ Օ–ում կան OB աստղասփյուռի կազմի մեջ մտնող Օ և В տիպի բազմա– թիվ երիտասարդ ու ջերմ աստղեր, ինչ– պես նաև երեք Т աստղասփյուռներ։ Են– թադրվում Է, որ ОВ աստղասվւյուռի կենտ– րոնից մոտ 2,5 մլն տարի առաջ 100 կմ/վրկ արագությամբ արտավիժվել են երեք ջերմ աստղեր (АЕ Կառավարի, 53 Խոյի և ц Աղավնու)։ Օ–ում կան մեծ թվով փոփոխա– կան աստղեր և կրկնակի աստղեր։ Դի– տումների համար բարենպաստ են նո– յեմբեր–հունվար ամիսները։ Օ․ երևում է ՍՍՀՄ ամբողջ տարածքից։ Էէ Խաչիկյան
ՕՐԻՈՆ, Օրիովն, Ուրիովն (հուն․ ’Qpicov), հսկա և քաջ որսորդ հին հուն, դիցաբանության մեջ։ Բեովտացի հովիվ Գիրիևսի (այլ տարբերակներով՝ Պոսեյ– դոնի կամ Դեայի) որդին։ Ըստ մի առաս– պելի, Օ․ կուրացվել է Քիոսի արքայա– դուստր Մերոպեի պատիվն արատավորե– լու համար, բայց Պոսեյդոնի միջամտու– թյամբ Հելիոսը (Արեգակ) իր ճառագայթ– ներով վերականգնել է նրա տեսողությու– նը։ Որսորդության ժամանակ, Օ․, հան– դիպելով Արտեմիս դիցուհուն ուղեկցող հավերժահարսներին՝ Աթլասի յոթ դուս– տըր Պչեադներին, հետապնդել է նրանց։ Վերջիններս կերպափոխված աղավնինե– րի, թռել են երկինք ու կազմել համանուն համաստեղությունը։ Մի այլ առասպելի համաձայն, Օ․ սիրահարվել է Արտեմի– սին, ինչպես նաև Հելիոսի քույր Էոսին (Արշալույս)։ Նրա արարքները զայրաց– րել են աստվածներին, և Արտեմիսի եղ– բայր Ապոլլոնը նետահարել է ծովում լո– ղացող Օ–ին ու նրա հավատարիմ շանը՝ Սիրիուսին, փոխակերպել է աստղերի և զետեղել երկնքում՝ Պլեադների կողքին։ Հին հայոց մեջ Օ․ նույնացվել է աղեղ– նավոր քաջ որսորդ Հայկին՝․ 0․-Հայկ համաստեղության երեք միաշար աստղե– րը հույներն անվանել են О-ի գոտի կամ երեք թագավոր, հայերը՝ Շամփուրք Հայ– կի կամ Շամփրուկ, իսկ Սիրիուսը՝ Շնիկ։ Հայկ–Օ․ համաստեղությունը հա– յոց մեջ հայտնի է նաև Հայ աստեղատուն անվանումով,որի ներքո ծնվողն իբր մեռ– նում է երկաթով։
ՕՐԻՈՆ», արտամթնոլորտային աստղա– ֆիզիկական աստղադիտակների («Օրիոն– 1», «Օրիոն–2*) ընդհանրացված անվա– նումը։ Մշակվել է ՀՍՍՀ ԳԱ Գառնիի տիեզերական աստղագիտության լաբո– րատորիայում, Գ․ Ա․ Գուրզադյանի գըլ– խավորությամբ։ <0>-ով աստղաֆիզիկա– կան նկարահանումները կատարվել են տիեզերանավի՝ Երկրի ստվերում գտնվե– լու ժամանակամիջոցում (տևում է ընդա– մենը 36 ր)։ <0․-1> աստղադիտակը տեղա– կայված էր <Սաւյուտ> ուղեծրակայանի վրա և նախատեսված էր որոշակի թվով աստղերի կարճալիք սպեկտրների ստաց– ման և վերլուծման համար, իսկ <0․-2»-ը՝ «Սոյուզ–13» տիեզերանավի (ուղեծրում էր 1973-ի դեկա․ 18–26-ին, տիեզերագնաց– ներ՝ Պ․ Ի․ Կչիմուկ, Վ․ Վ․ Լեբեդե) վրա և նախատեսված էր մի քանի հզ․ աստղե– րի կարճալիք սպեկտրների ստացման և վերլուծման համար։ 8-օրյա թռիչքի ըն– թացքում կատարվել են աստղային երկըն– քի 16 տիրույթների նկարահանումներ՝ 15 tZ/i^-ից մինչև 20 ր տևող լուսակայում– ներով։ «0․-2»-ով, աշխարհում Առաջինը, ստացվեւ են թույլ, մինչև 13-րդ մեծության աստղերի ուլտրամանուշակագու յն սպեկ– տըրները։ Առանձին նկարների կատար– յալ որակը հնարավորություն է տվել ուսումնասիրել նաև դրանց գծավոր սպեկ– տըրները։ <0․-2»-ով ստացվել ու վերծան– վել է մոլորակաձև միգամածության կար– ճալիք սպեկտրագիրը, հայտնագործվել են գերհզոր գունոլորտներ ոյ|ւոշ սառը աստղերի մոտ և տաք թզուկ աստղերի անհասկանալի մի խումբ Կառավարի հա– մաստեղությունում։ Ատացվել են նաև տաք աստղերի շուրջը աստղամերձ ամ– պերի գոյությունը հաստատող տվյալներ, ինչպես նաև հետաքրքիր տվյալներ որոշ ոչ նորմալ աստղերի մասին, հայտնա– բերվել է նոր «տարօրինակի աստղ՝ ԳՏԱԼ–1 (համարն ըստ Գառնիի տիեզե– րական աստղագիտության լաբորատո– րիայի ցուցակի)։ Գրկ․ Обсерватория в космосе «роюз-13>– «Орион-2», под ред․ В․ А․ Амбарцумяна, М․, 1984․ Ա․ Եղյան
ՕՐԻՈՐԴԱՑ ԴՊՐՈՑՆԵՐ, կանյսնց կըր– թության և դաստիարակության ուս․ հաս– տատություններ։ Աոաջին տարրական Օ․ դ․ բացվել են Գերմանիայուււ (XVI դ․), Ֆրանսիայում (XVII դ․), Անգլիայում, ԱՄՆ–ում (XVIII դ․)։ Իգական աոաջին գիմնազիաները բաց– վել են XVII դ․ վերջին և XVIII դ․ սկզբին (Ֆրանսիայում, Գերմանիայով։ XIX դ․ 2-րդ կեսին հիմնվել են իգական առաջին բարձրագույն դպրոցները (Գերմանիա, Շվեյցարիա, 1867, Անգլիա, 1869, ԱՄՆ, 1871, Նորվեգիա, 1884)։ Կիևյաէւ Ռուսիէս– յում իգական առաջին տարրական դըպ– րոցը (Կիևի Անդրեևյան վանքին կից) հիմ– նըվել է XI դ․։ 1764-ին Պետերբուրգում բացվել է ազնվական օրիորդների՝ Սմոչ– նիի ինստիտուտը։ Վաղ շրջանում հայ իրականության մեջ կանանց կրթությունը և դաստիարակու– թյունն իրագործվել է ընտանեկան միջա– վայրում (տնային դպրոցներ)։ VIII դ․ Սահակդուխտն ունեցել է սանուհիներ, որոնց սովորեցրել է գրագիտություն, եր– գեր և եղանակներ հորինելու արվեստ։ Օրիորդաց նույնատիպ ուսուցումը շա– րունակվել է նաև հետագա դարերում։ Տնային դպրոցներում ուսուցանվել են գրել–կարդալ, հաշվել, երգ, նվագ, ջուլհակություն, ասեղնագործություն, դերձակություն, մամլում, ներկարարու– թյուն, գրչության արվեստ։ XIX դ․ 1-ին կեսին սոցիալ–տնտ․, քաղ․ ու մշակութա– յին կյանքի փոփոխման հետ ընդլայնվել է օրիորդաց դպրոցների ցանցհ։ Ազնվա– կանների, պաշտոնյաների աղջիկների համար հիմնվել են մասնավոր պանսիոն– ներ, ինչպես նաև պետ․ դպրոցներ։ Գոր– ծել են Թիֆլիսի օրիորդաց պանսիոնը (1830), Անդրկովկասի օրիորդտց ինստ–ը (1841)։ Կովկասի Մ․ Նինայի անվ․ կա– նանց բարեգործական ընկերությունը Թիֆլիսում, Քութայիսում և Շխմախիում հիմնադրել է պանսիոն–ուսումնԱւրաններ,
