Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/659

գյուղացիանան ելույթներ։ 1930-ին բանվ․ կուսակցության ղեկավարների նախաձեռ– նությամբ ւիմնվել է Ֆ–ի կոմկուսը, սա– կայն 1932-ին այն արգելվել է, իսկ ղե– կավարները ձերբակալվել են։ 1941-ի դեկտեմբերին Ֆ․ են ներխուժել ճապոն, գոսքերը, երկրում ստեղծել տե– ռորիստակս ն վարչակարգ, զավթիչների դեմ սկսվել է ազատագր․ պայքար։ 1944-ի հոկտեմբերին Ֆ–ի աւի են ելել (պարտի– զանների գ ւրծուն աջակցությամբ) ամեր․ զորքերը։ էոկրորդ համաշխարհային պա– տերազմից ՝1939–45) հետո բուռն վերելք է ապրել Ֆ–ի ազգ․–ազատագր․ շարժումը։ 1946-ի հուլիսի 4-ին ԱՄՆ–ը հռչակել է Ֆ–ի անկախությանը, սակայն Ֆ․ հարկադրված էին 1946–47-ին ԱՄՆ–ի հետ կնքել մի շարք անիրավահավասար պայմանագրեր։ Ֆ․ մասնակցել են ԿԺԴՀ–ի դեմ ինտերվեն– ցիային (1950–53), 1954-ին մտելԱԵԱՏՕ–ի մեջ։ 1954–55-ին առաջ է եկել հասարակա– կան շարժում4 «Ֆիլիպինցիներն առաջին հերթին» նշանաբանով, որը պահանջում էր վերջ տալ Ֆ–ի քաղ․ և տնտ․ կախվածու– թյանը ԱՄՆ–ից։ 1965–67-ին Մանիլայում բազմիցս ցույցեր են տեղի ունեցել ընդ– դեմ Վիետնամում ամեր․ ագրեսիայի։ 1970-ական թթ․ Ֆ–ի արտաքին քաղաքա– կանության մեջ երեան են եկել դեպի ԱՄՆ միակողմանի կողմնորոշումը վերանայե– լու միտումներ։ 1970-ին Ֆ․ Մարկոսի կառավարությունը Վիետնամից ետ կան– չեց դեռևս 1966-ից այնտեղ գտնվող ֆի– լիպինյան զորամասերը։ Վերացվեցին սո– ցիալիստ․ հրկր^երի հետ տնտ․ և մշակու– թային շփման արգելքները։ 1970-ական թթ․ նախաբեմին բարդացավ երկրի ներ– քին իրավիճակը։ Ֆ–ի հվ–ում, մահմեդա– կան բնակչության մեջ առաջ եկավ ապըս– տամբական շարժում, որի ղեկավարու– թյան մի մասը հանդես եկավ անջատողա– կան ծրագրով։ 1972-ի սեպտեմբերին պրե– զիդենտ Մարկոսը երկրում արտակարգ դրություն մտցրեց՝ նպատակ ունենալով ամրապնդել կենտր․ իշխանությունը, ճըն– շել օլիգարխիական ընդդիմությունը, ձախ տեռորիզմը և անարգել իրականացնել հասունացսծ հասարակական ռեֆորմ– ները՝ ի շա1ւ ազգ․ բուրժուազիայի։ Ամբողջ իշխանությունը կենտրոնացվեց պրեզի– դենտի ձեռյքում։ Մարկոսը հանդես եկավ Ֆ–ում, այդպես կոչված, «նոր հասարա– կարգ» կառուցելու ծրագրով։ Մարկոսի իրականացրած միջոցառումների հետևան– քով թո լացան կալվածատիրական օլի– գարխիայի տնտ․ և քաղ․ դիրքերը, մե– ծացավ ազգ․ բուրժուազիայի դերը։ 1974-ին Մարկոսի և Ֆ–ի կոմկուսի ղեկա– վարների հանդիպման հետևանքով պայ– մանավորվածություն ձեռք բերվեց ընդ– հատակից կոմկուսի դուրս գալու, կոմ– կուսի զիէված ջոկատներն արձակելու վերաբերյալ, կոմունիստները պատրաս– տակամություն հայտնեցին աջակցելու ագ– րարային ռեֆորմին և ժողովրդի շահերին հարիր այլ միջոցառումներին։ Արտաքին քաղ․ ասպարեզում Մարկոսի կառավարությունը ձեռնարկեց Ֆ–ի ազգ․ ինքնիշխանությունն ամրապնդելու քա– ղաքականություն։ 1976-ին դիվանագիտ․ հարաբերություններ են հաստատվել Ֆ–ի և ՍՍՀՄ–ի միջև, իսկ մինչև 1977-ը՝ հա– մարյա բոլոր սոցիալիստ, երկրների հետ։ Այնուհետև ՄԱՀՄ–ի հետ ստորագրվել են առևար․, մշակութային և գիտատեխ․ հա– մագործակցության և այլ համաձայնա– ԳՐեր։ 1981-ին վերացվեց ռազմ, դրությունը, Մարկոսը դարձյալ ընտրվեց պրեզիդենտ (6 տարով)։ Սակայն երկրում ուժեղացավ ընդդիմությունը։ Որոշվեց պրեզիդենտա– կան ընտրություններ անցկացնել 1986-ին։ 1986-ի փետրվարին վերստին պրեզիդենտ ընտրվեց Ֆ․ Մարկոսը, սակայն ընդդիմա– դիր ուժերի ճնշման տակ հեռացավ երկ– րից։ Պրեզիդենտ դարձավ Կ․ Ակինոն։ VI․ Քաղաքական կուսակցությունները, արհմիությունները և այլ հասարակա– կան կազմակերպություններ Ազգայն ակ անների կուսակ– ց ու թ յ ու ն ը (ԱԿ) և Լիբերալ կու– սակցությունը (ԼԿ), Ֆ ի լ ի պ ի ն– յան դեմոկրատական կ ու սա կ– g ու թ յ ու ն ը (ՖԴԿ), որոնք 5 այլ կու– սակցությունների ու խմբավորումների հետ մտնում են Միացյալ դեմո– կրատական խմբավորման (ՄԴԽ) մեջ, 1986-ի Փետրվարից՝ կառավարող։ կարժում հան ու ն նոր հա– սա րա կութ յան, օպոզիցիոն քաղ․ կազմակերպություն է, ստեղծվել է 1978- ին։ Ֆ–ի կոմունիստական կ ու– ս ա կ ց ու թ յ ու ն (ՖԿԿ), հիմնվել է 1930-ին։ Ֆ–ի արհմի ու թյ ունների կոնգրես, կազմավորվել է 1975-ին, մտնում է ԱԱՄԿ–ի մեջ։ Ֆիլիպինյան բանվորների միություն, ըս– տեղծվել է 1980-ին։ Ֆիլիպինյան արհմի ութենական կենտ– րոն, ստեղծվել է 1980-ին։ Ա ր հ մ ի ու– թ յ անների ազգային ասո– ցիացիա, ստեղծվել է 1954-ին, մըտ– նում է ԱՀՖ–ի մեջ։ Ֆիլիպիններ – ՍՍՀՄ բարեկամու– թյան ընկերություն, ստեղծվել է 1972-ին։ VII․ Տնաեսաաշխարհագրական ակ– նարկ Ֆ․ ագրարային երկիր է՝ բազմակացու– թաձև էկոնոմիկայով, որը կողմնորոշված է դեպի արտահանման համար գյուղա– տնտ․ և հանքային հումքի արտադրու– թյունը։ էկոնոմիկայում նշանակալի դեր է պահպանում օտարերկրյա (գլխավորա– պես ամերիկյան) կապիտալը, պետ․ սեկ– տորի դերը մեծ չէ։ Գյուղատնտեսության բաժինը համախառն ազգ․ արդյունքի մեջ 26% է, արդյունաբերությանն ու շինարա– րությանը՝ 35% (1980)։ Գյուղատնտեսության մեջ պահպանվում են ֆեոդ, մնացուկներ։ Գե– րակշռում են վարձակալված հողօգտա– գործող գյուղացիական մանր տնտեսու– թյունները։ Գյուղատնտ․ հանդակները կազմում են 11 մլն հա (տարածքի 40%–ո), որոնց մեծ մասը հատկացված է հացահա– տիկայիններին՝ բրնձին (1983/84-ին բեր– քը՝ 7,8 մլն ա), եգիպտացորենին (2,9 մլն иг)։ Աճեցնում են նաև քաղցր կարտոֆիլ, կասսավա, գետնանուշ, բանջարեղեն, սուրճ, կակաո։ Կան կաուչուկատուների տնկարկներ։ Արտահանման գլխ․ կուլ– տուրաներն են կոկոսյան արմավենին, աբակււն, շաքարեղեգը, ծխախոտը, արե– վադարձային մրգերը (արքայախնձոր, ադամաթուզ, մանգո) և ցիտրուսները։ 1983-ին կար մոտ 4,8 մլն կով և գոմեշ, 8 մլն խոզ, 57 մլն հավ, 6 մլն բադ։ Զար– գացած է փայտամթերումը և ձկնորսու– թյունը ։Արդյունաբերության մեջ կա– րևոր *եր ունի հանքարդյունահանությու– նը։ Արդյունահանում են քարածուխ, նի– կել, երկաթի և մանգանի հանքանյութեր, քրոմիտներ, ինչպես նաև սնդիկ, ոսկի, արծաթ, նավթ։ 1983-ին արտադրվել է 21 մլրդ կվա․ ժ էլեկտրաէներգիա։ Մշա– կող Արդյունաբերության մեջ գերակշիռ նշանակություն ունեն սննդհամի և թեթև արդյունաբերությունը։ Աճում է քիմ․, նավ– թավերամշակման, մետալուրգիական արդյունաբերությունը, մեքենաշինությու– նը։ Ձեռնարկությունների մեծ մասը մա– նըր է։ Տրանսպորտը։ Փոխադրումներում հիմ– նակաւ դերը կատարում է ծովային տը– րանսպորտը․ առևտր․ նավատորմի տոն– նաժը 1982-ին կազմել է 5,8 մլն բրուտտո ռեգիստրային ա։ Գլխ․ նավահանգիստ– ներն սն Մանիլան, Սեբուն, Բատանգասը, Դավպոն։ Երկաթուղիների երկարությու– նը աւյելի քան 1,64 հզ․ կմ է, ավտոճա– նապարհներինը՝ 154 հզ․ կմ (1984)։ Միջ– ազգ․ օդանավակայաններ կան Մանիլա– յում և Մակտան կղզում։ Արս|աքին առևտուրը։ 1984-ին–արտա– հանումը կազմել է 5400 մլն դոլլար, ներ– մուծումը՝ 6100 մլն դոլլար։ Արտահանում է շաքար, մետաղային հանքանյութեր և խտանյութեր։ Ներմուծում է նավթ և նավ– թամթերքներ, մեքենաներ, սարքավորում– ներ, հումք ևն։ Առավել լայն տնտ․ կապեր ունի &ապոնիայի, ԱՄՆ–ի, ԳՖՏ–ի, Նի– դերլանդների, Մեծ Բրիտանիայի, Սաուդ– յան Արաբիայի հետ։ Դրամական միավորը ֆի– լիպիէ յան պեսոն է։ 8,55 պեսոն հավասար է 1 ամերիկյան դոլլարի (19&3)։ XIII․ Զինված ուժերը Զինված ուժերը (ավելի քան 100 հզ․ մարդ, 1979) կազմված են ցամաքային զորքերից (63 հզ․ մարդ), ՌՕՈԻ–ից (16 հզ․ մարդ) և ՌԾՈԻ–ից (22,5 հզ․ մարդ)։ Գե– րագույն գլխ․ հրամանատարը պրեզի– դենտն է։ Անձնակազմը համալրվում է մասնակի զինապարտության օրենքի հի– ման վրա։ IX․ Բժշկաաշխարհագրական բնութա– գԻրո 1978-ի տվյալներով ծնունդը կազմել է 30,5, մահացությունը՝ 6,5, մանկական մահացությունը 1000 ողջ ծնվածին՝ 53,1։ Գերակշռում են վարակիչ հիվանդություն– նեււը, չարորակ նորագոյացությունները, 21ժբռ!խտ պատահարները։ 1980-ին հի– վանդանոցներում կար 93,5 հզ․ մահճա– կալ (1000 բնակչին՝ 2 մահճակալ)։- Ար– աահիվանդանոցային օգնություն էին կազ– մակերպում հիվանդանոցների պոլիկլի– նիկա յան բաժանմունքները, մասնավոր պրակտիկայով զբաղվող բժիշկները, գյու– ղական վայրերում՝ առողջապահության կենտրոնները։ 1981-ին աշխատում էին