Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/666

օգնություն խնդրեց գերմ․ իմպերիալւստ– ներից։ 1918-ի մարտի 7-ին պայմանսգիր կնքվեց Պ․ Սվինխուվուդի հակահ!ւղա– փոխ․ կառավարության և գերմ․ կառավա րության միջև։ Սկսվեց գերմ․ գիէված ուժերի աւիհանումը Ֆինլանդիա։ Չնսյած կարմիր գվարդիայի հերոսական դիմա դրությանը, որին զենքով ու զինամթեր քով օժանդակում էր Սովետական Ռոաաս– տանը, սպիտակ ֆինների զորքերը գեն․ Կ․ Մաներհախի գլխավորությամբ ապ րիլի 6-ին մտան Տամերֆորս։ Ապրիլի 14-ին գերմ․ զորքերը զավթեցին Հելւփն– կին, 29-ին՝ Վիբորգը։ Մայիսի սկ(լբին ճնշելով հեղափոխությունը, ֆինլւււնդ․ բուրժուազիան դաժան հաշվեհարդար տե սավ նրա մասնակիցների հետ (90 հզ․ մարդ բանտ և համակենտրոնացման ճամ բարներ նետվեց, 8 հզ–ը մահապատժի ենթարկվեց)։ Հաշվի առնելու] հեղս փո– խության դասերը և պարտության պատ ճառները, որոնցից մեկը երկրում իսկա– կան հեղափոխ․, մարքս–լենինյան կու սակցության բացակայությունն էր,>էփև– լանդ․ բանվ․ շարժման ղեկավարները ձեռնամուխ եղան Ֆինլանդիայի կոմկսսի ստեղծմանը, որի հիմնադիր համագո մա րը տեղի ոնեցավ 1918-ի օգոստ․ 29-ին։ Գրկ․ Լենին Վ․ Ի․, Նամակ ֆինն ընկեր ներին, Երկ․ լիակա․ ժող․, հ․ 35։ Նույնի, Զեկուցում հաշտության պայմանագրի վւսվե– րացման մասին (մարտի 14), նույն տեւ ում, հ․ 36։

ՖԻՆԼԱՆԴԻԱ (Suomi), Ֆ ի ն լ ա է 1[ ա– կան Հանրապետություն (Տսօ– men Tasavalta) Բովանդակ ու թյ ու ն I․ Ընդհանուր տեղեկություններ 666 II․ Պետական կարգը ․․․ t 666 III․ Բնությունըt 666 IY․ Բնակչությունըt 666 V․ Պատմական ակնարկ t 667 VI․ Քաղաքական կուսակցություն ները, արհմիությունները և հասարակական այլ կազմա կերպությունները t 668 VII․ Տնտեսաաշխարհագրական ակ նարկ ․․․․ t 668 VIII․ Զինված ուժերը t ․ 669 IX․ Բժշկաաշխարհագրական բնու թագիրը t 669 X․ Լուսավորությունը t 669 XI․ Գիտությունը և գիտական հիմ նարկները t 669 XII․ Մամուլը, ռադիոհաղորդումնե րը, հեռուստատեսությունը 671 XIII․ Գրականությունը t․ ․․ 671 XIV․ ճարտարապետությունը և կեր պարվեստը ․․․․․․․․․․․․․ 672 XV․ Երաժշտությունը t 673 XVI․ Բալետը ․․․․t 633 XVII․ Թատրոնըt 673 XVIII․ կինոնt 673 I․ Ընդհանուր տեղեկություններ Ֆ․ պետություն է Տս․ Եվրոպա յում։ Սահմանակից է ՍՍՏՄ–ին, Շվեդիային և Նորվեգիային։ Ողողվում է Բալթիկ ծովի, Ֆիննական ու Բոտնիկ ծոցերի ջրերով։ Ֆ–ի կազմում են Աւանդյան կղզիները։ Տարածությունը 337 հզ․ կւէ2 է (առանց ներքին ջրերի՝ 305,5 հզ․ կմ2), բն․՝ 4,9 մլն (1985), մայրաքաղաքը՝ Հելսինկի (ար վարձաններով՝ 773,7 հզ․ բն․, 1985)։ Վար չականորեն բաժանված է 12 լյանի (նա հանգի)։ II․ Պետական կարգը Ֆ․ հանրապետություն է։ Գործող սահ մանադրությունը (Կառավարման ձևի մա սին ակտ) ընդունվել է 1919-ին (հետագա փոփոխություններով ու լրացումներով)։ Սահմանադրական բնույթ ունեն Բարձ րագույն դատարանի մասին օրենքը (1922) ու Պառլամենտական կանոնագիրքը (1928)։ Պետության գլուխը պրեզիդենտն է։ Պրեզիդենտի լիազորությունները ըն դարձակ են՝ նշանակում է Պետ․ խորհուրդ (կառավարություն), զինված ուժերի գե րագույն գլխ․ հրամանատարն է, ղեկավա րում է արտաքին հարաբերությունները, կարող է հրավիրել և արձակել պառլա մենտը, հրապարակում է օրենքներ և որո շումներ։ Բարձրագույն օրենսդիր մարմի նը միապալատ պառլամենտն է։ Ընտրա կան իրավունքից օգտվում են 18 տարին լրացրած բոլոր քաղաքացիները։ Ֆ–ում դատական համակարգը կազմում են գերագույն դատարանը, ապելյացիոն և առաջին ատյանի դատարանները։ Գո յություն ունի նաև վարչական արդարա դատության համակարգ։ Պետ․ մեղադրո ղի ֆունկցիան կատարում է արդարադա տության կանցլերը։ III․ Բնությունը Ֆ․ գտնվում է Ֆենեոսկանդիայի սահ մանում։ Ափագծի երկարությունը (առանց ոլորանների) 1100 կմ է։ Ափերը ցածրա դիր են, արմ–ում՝ կտրտված շխերներով։ Ռելիեֆում տիրապետում են մորենաթըմ– բային հարթավայրերը (տարածքի 2/3-ից ավելին ցածր է 200 t/–ից) ժայռային ապար ների ելքերով, լճային գոգավորություն ներով և բարձրադիր բլուրներով (Մաան– սելկյա, Սուոմենսելկյա,՝ Սալպաուսելկյա)։ Ծայր հս–արմ–ում Սկանդինավյան լեռների վերջավորություններն են մինչև 1365 Վ բարձրությամբ (Հալտիատոնտուրի լեռ)։ ժամանակակից ռելիեֆի ձևավորման գոր ծում կարևոր նշանակություն է ունեցել չորրորդական ծածկույթային սառցապա տումը։ Ֆ–ի տարածքում, որը տեղադրված է Բալթիական վահանի սահմաններում, գերակշռում են մետամորֆային ապար ների կոմպլեքսները և մինչքեմբրիի գրա– նիտոիդները՝ ծածկված անթրոպոգենի սառցադաշտային նստվածքներով։ Ֆ․ հա րուստ է քրոմիտի, վանադիումի, կոբալտի (1-ին տեղը Արմ․ Եվրոպայում), տիտանի, նիկելի (2-րդ տեղը), պղնձի և ^ծմբահրա– քարի (3-րդ տեղը), կադմիումի, ոսկու, բազմամետաղների, ապատիտի երկաթի, մագնեզիումի, գրաֆիտի պաշարներով։ Կլիման բարեխառն Է, հվ–արմ–ում՝ ան ցումային ծովայինից ցամաքայինի, հս– արմ–ում՝ ցամաքային։ Փետրվարի միջին ջերմաստիճանը –3°Շ–ից մինչև – 14°C Է, հուլիսինը՝ 14°– 17°C, տարեկան տեղում ները՝ 400 t/ /–ից (հս–ում) մինչև 700 ւЫ (հվ–արմ–ում)։ Ձմեռը աչքի է ընկնում կա յուն ձնածածկույթով։ Լճերը (սոտ 6 հզ․ լիճ) գրավում են երկրի տարածքի 8% –ը և կազմում են խոշոր ջրային համակար գեր (Սեյմա ևն)։ Գետերը ջրառատ են, սահանքավոր և հարուստ ջրային ռեսուրս ներով։ Լանդշաֆտում տիրապետում են պոդզոլային հողերը։ Անտառները, գըլ– խավորապես, տայգային են և գրավում են երկրի տարածքի 61%–ը։ Ֆ–ի ծայր հս–ում լեռնային տունդրա Է։ Ազգային պարկերից նշանավոր են Պալլաս–Օու– նաստունտուրին, Լեմենյոկին, Օուլան– կան։ IV․ Բնակչությունը Բնակչության ավելի քան 93% –ը ֆին– ներ են, 6% –ը՝ շվեդներ (գլխավորա պես երկրի հվ–արմ–ում), սաամներ (ազ գային Փոքրամասնություն, մոտ 3000 մարդ, ծայր հս–ում)։ Պաշտոնական լե զուն ֆիններենն ու շվեդերենն Է, եկե ղեցին՝ լյութերականը, տոմարը՝ գրիգոր– յանը։ Միշին խտությունը 1 ծէ/2-ի վրա 14,5 մարդ է (1985)։ Բնակչության մոտ 90% –ը բնակվում է երկրի հվ․ շրջաննե րում։ Քաղաքներում և քտա–ներում բնակ վում է բնակչության 2/3 մասը (այդ թվում 1 /5-ը4 մայրաքաղաքային ագլոմերացիա յում, մնացածը՝ Տամպերե, Տուրկու և այլ խոշոր քաղաքներում)։ Արդյունաբերու թյան մեջ զբաղված է տնտեսապես ակ տիվ բնակչության 29%-ը, գյուղատնտե– Վարչական բաժան ու մը Նահանգներ (Ldani) Տարածությու նը, հզ․ կմ* Բնակչությու նը, հզ․ մարդ (1974) Վարչական կենար։ ոնը Ահվենանմա (Ahvenanman) 1,5 22,0 Մարիանհամինա (ծ mina) laarianba- Լապի (Lappi) 99,1 195,1 Ռովանիեմի (Rovanie tfni) Կեսկի Սուոմի (Keski Suomi) 19,3 240,5 Ցուվյասկյուլյա (Iyva sky la) Կյումի (Kymi) 12,8 345,0 Կոուվոլա (Kouvola) Կուոպիո (Kupio) 19,9 250,7 Կուոպիո (Kuocio) Հյամե (Наше) 19,8 656,0 Հյամենլիննա (Hameenlinna) Միկելի (Mikkeli) 21,6 211,1 Միկելի (Mikkeli) Պոհյոիս–Կարյալա (Pohjois- Kafjala) 18,0 177,1 Ցոենսու (Ioensuu) Վաասա (Vaasa ) 26,8 422,2 Վաասա (Vaasa) Տուրկու–Պորի (Turku-Pori) 21,5 693,5 Տուրկու (Turku) Ուուսիմա (Uusimaa) 10,4 1079,4 Տելսինկի (Helsinki) Օուլու (Oulu) 61,0 400,9 Օուլու (Oulu)