մենտալ գեղանկարչության լակոնիկ լեզ վի սինթեզի վառ օրինակ է (Լ․ Սեգեստ– րոլեի, է, Կոպոնենի, Ու․ Պուսսիի որմ նանկարները)։
XV․ Երաժշտությունը
Ֆ–ի ժուլ․ երգարվեստի հնագույն նմուշ
ները ռութերն են։ XII դ․ ծագել են ժող․
յոյկու երգերը՝ ալտերացիաներով հա
գեցած ռեչիտատիվային կերտվածքի,
բազմակի կրկնություններով ոչ մեծ ազատ
իմպրովիզացիաներ (հովվական մեղեդի
ներ, ողբեր, հմայության երգեր), ռեչի–
տատիվա մեղեդային բնույթի, այսպես
կոչված յյոդլներ։
Պրոֆեսիոնալ երաժշտ․ արվեստը ձևա
վորվել է միջին դարերում։ Գրիգորյան
խորալը դարձել է ֆին․ ժող․ երաժշտ․
մշակույթի զարգացման մյուս աղբյուրը։
Պահպանվել են XII–XVI դդ․ եկեղեց․
երգեցողությունների գրառոսհւեր։ XVI դ․
տպագրվել են լատ․ տեքստերով հոգևոր
երգերի հատուկ ժողովածուներ՝ այսպես
կոչված կանցիոնալներ։ Ֆ–ում Ռեֆորմա
ցիայի գաղավւարների տարածմանը զուգ
ընթաց զարգացել է բողոքական խորալը։
XVI դ․ կեսին Տուրկուում գոյություն է ունեցել պալատական գործիքային ան
սամբլ, XVII դ․ քաղաքում աշխատել են
պրոֆեսիոնալ երաժիշտներ, XVIII դ․ վեր
ջին կազմակերպվել են երաժշտ․ ընկե
րություններ, հրապարակային համերգ
ներ։ XVIII –XIX դդ․ սահմանագծին հան
դես են եյկել ֆինն առաջին կոմպոզիտոր
ներ է․ Տուլինդբերգը և Բ․ Կրուսելը։
Ֆին․ առաջին օպերան՝ «Կարլ թագավորի
որսը», 1852-ին գրել է Ֆ․ Պասիուսը
(ծագումպվ գերմանացի)՝ ազգ․ հիմնի և 2
այլ օպեիաների հեղինակը։ Օպերային
առաջին թատերախումբը 1873–79-ին եղել
է ֆին․ թատրոնի կազմում։
Ֆին․ առաջին սիմֆոնիան 1847-ին գրել
է Ա․ Գ․ Ինգելիուսը։ 1860-ին Ֆ․ Շանցը
ֆին․ երպժշտության մեջ առաջին անգամ
օգտագործել է «Կալևալա»-ի ազգ․ մոտիվ
ներ («Կւսլլերվո» ծրագրային սիմֆ․ նա
խերգանքը)։ XIX դ․ վերջի –XX դ․ սկզբի
ֆին․ երաժշտության զարգացման մեջ մեծ
ավանդ կն ներդրել ազգ․ կոմպոզիտորա
կան դպրոցի հիմնադիրները՝ կոմպոզի
տոր, խմբավար, մանկավարժ, Ֆ–ում առա
ջին երաժշտ․ ուս․ հաստատության՝ Երա–
ժըշտ․ ինստ–ի (1882, 1939-ից՝ Տելսինկիի
6ա․ Սիբելիուսի անվ․ երաժշտության
ակադեմիա) հիմնադիր Մ․ Վեգելիուսը և
կոմպոզիտոր, դիրիժոր, Ֆ–ում առաջին
պրոֆեսիոնալ սիմֆոնիկ նվագախմբի
հիմնադիյր Ռ․ Կայանուսը։ Նրանց շուրջը
համախմբվել են երիտասարդ ֆինն երա
ժիշտները՝ Ցա․ Սիբելիուսի գլխավորու
թյամբ։ Նրա սիմֆոնիաները, սիմֆոնիկ
պոեմները (այդ թվում՝ «Տուոնելայի կա
րապը» լեգենդը, 1893), ջութակի կոնցեր
տը համաշխարհային ճանաչման են ար
ժանացել!։ Սիբելիուսից հետո«Կալևալա»-ի
երգերը ц երաժշտ․ բանահյուսությունը
օգտագործել են կոմպոզիտորներ Օ․Սե–
րիկանտւա, Ա․ Ցառնեֆելտը, է․ Մելարտի–
նը, Ս․Պալմգրենը, Տ․ Կուուլան, Լ․ Մադե–
տոյան և Ի․Կիլպինենը։ Ուշ ռոմանտիզմի
տարրերի հետ մեկտեղ, 1920–30-ական
թթ․կոմպոզիտորների ստեղծագործության
մեջ ուրսագծվել են աաոնայ երաժշւոոն–
թյան հնարանքների կիրառման միտում
ներ (Ա․ Մերիկանտոյի «Ցուհա» օպերան,
1922, բեմ․ 1963 ևն)։ Ֆ–ի ժամանակակից
կոմպոզիտորներից են՝ Է․ Էնգլունդը (4
սիմֆոնիա, IV-ը՝ Դ․ Դ․ Շոստակովիչի
հիշատակին, 1976, գործիքային կոնցերտ
ներ, բալետներ և այլ երկեր), է․ Բերգ–
մանը, որը կիրառում է սերիական երա~
ժըշաության տեխնիկան և նորագույն այլ
հնարքներ, Ցո․ Կոկկոնենը, է․ Ռաու–
տավարան, Ա․ Սալլինենը, Ա․ Մոննինե–
նը, Ու․ Մերիլյայնենը, Պ․ Հեյնինենը։
1970-ական թթ․ կոմպոզիտորներից են՝
է․ Սալմենհարան, Տ․ Օ․ Դոնները,
Ցու․ Լինյաման և ուրիշներ, որոնք ավան
դական ժանրերի հետ մեկտեղ գրում են
ջազային և էլեկտրոնային երաժշտություն,
մյուզիկլներ, քաղ․ երգեր։ Ֆ–ի խոշորա–
գույն երաժշտ․ կենտրոնը Տելսինկին է,
ուր գործում են օպերային թատրոն
(1911-ից, 1956-ից կոչվում է Ֆին․ ազգ․
օպերա), քաղաքային սիմֆոնիկ և կա
մերային նվագախմբեր, ֆին․ ռադիոյի
սիմֆոնիկ նվագախումբ, կամերային ան
սամբլներ, երգչախմբեր, Ցա․ Սիբելիուսի
անվ․ երաժշտության ակադեմիան, ժող․
կոնսերվատորիա, Հելսինկիի, Տուրկուի
համալսարաններում (նաև «Աբոակա–
դեմի»-ում)՝ երաժշտագիտական ամբիոն
ներ, ֆին․ կոմպոզիտորների ասոցիա
ցիան (1945-ից), Ֆ–ի երաժիշտների միու
թյունը (1917-ից)։ Ֆ–ում անց են կացվում
«Սիբելիուսի շաբաթ» ամենամյա առա–
տոՆը (1951-ից) և այլ փառատոներ, մըր–
ցույթներ, երգի տոներ։
XVI․ Բալետը
Ֆ–ի պրոֆեսիոնալ բալետն սկսել է ձևավորվել XX դ․ 20-ական թթ/ ռուս,
բալետի ազդեցությամբ։ Ֆին․ Ազգ․ օպե
րայի (Հելսինկի) առաջին բալետմայստե–
րը եղել է Դ․ Դեն, որը 1922-ին բեմադրել
է Չայկովսկու «Կարապի լիճը»։ Բալետի
առաջին ֆին․ արտիստները սովորել են
Պետրոգրադում։ Մինչև 1935-ը և 1954–
1962-ին բալետի թատերախումբը ղեկա
վարել է Դ․ Դեն, 1935–54-ին՝ Ա․ Սակսե–
լինը։ Խաղացանկում են՝ դասական
բալետներ, արևմտաեվրոպ․ և սովետա
կան բալետմայստերների բեմադրություն
ներ։ 1935-ին Սակսելինը բեմադրել է
Ցա․ Սիբելիուսի «Սկարամուշ» ազգ․ առա
ջին բալետը, ինչպես և «Սագա» (1938)
և «Տուոնելայի կարապը» (1947, երկուսն
էլ՝ Սիբելիուսի երաժշտությամբ) բալետ
ները։ 1930–40-ական թթ․ առաջատար
պարողներից էին՝ Լ․ Նիֆոնտովան, Լ․
Մարտիկայնենը, ի․ Կոսկինենը, Մ․ ֆոն
Բարը, Կ․ Կոոնէսկոսկին, 1950–70-ական
թթ․՝ Դ․ Լայնեն, Մ․ Լ․ Ռայալան, Լ․ Տակ–
սելը, է․ Սիլվեսաերսոնը, Կ․ Սալինը,
Ա․ Ահոնենը։ 1971-ին թատերախումբը
ղեկավարել է Ա․ Կարտերը։
XVII․ Թատրոնը
Ֆին․ պրոֆեսիոնալ թատրոնի հիմքը
ժող․ թատերարվեստի ավանդույթներն
են։ Թատրոնի զարգացումը կասեցրել է շվեդ, բազմադարյան տիրապետությունը
(մինչև 1809-ը)։ 1827-ին, Հելսինկիում
կառուցվել է աոաջին թատերական շեն
քը (Թատերական տուն), ուր ելույթ են
ունեցել հյուրախաղային թատերախմբեր,
երբեմն՝ ֆին․ սիրողական խմբեր, որոնք
խաղացել են շվեդերեն։ 1’860-ին, "՝տելսին–
կիւ ւմ ներկայացումներ է ցուցադրել Ֆ–ում
առ սջին պրոֆեսիոնալ թատրոնը, որի
դել ասանները Շվեդիայից էին։ 1916-ից
գործել է Ֆ–ում ապրող շվեդներից կազմ
ված թատերախումբը (ավելի ուշ՝ Ազգ․
շվեդ, թատրոն Հելսինկիում)։ 1869-ին Կ․
Բերգբումի ղեկավարած սիրողական խում
բը բեմադրել է ազգ․ դրամատուրգիայի
հիւ նադիր Ա․ Կիվիի «Լեա» մեկ գործողու
թյամբ պիեսը։ 1872-ին, ՀՀելսինկիում բաց
վել է ֆին, թատրոն, որը 1872–1904-ին
ղեկավարել է Բերգբումը։ Ֆին․ թատ
րոնի զարգացմանը մեծապես նպաստել է կին դրամատուրգ Մ․ Կանտի ստեղծագոր
ծությունը։ Նրա պիեսները («Բանվորի
կինը», 1885, ֆին․ թատրոն, «Դառը ճա–
կաոագրի զավակները», 1888 ևն) արտա
ցոլել են իրավազուրկ բանվորների կյան
քը, պայքարը։ Ռեալիստական ավան
դույթները պահպանվել են Մ․ Լասիլայի
դրամատուրգիայում։ Վուոլիյոկիի
«Մինիստրը և կոմունիստը» (1932),
«Օրենքն ու կարգը» (1933) սուր սոցիալ․
պի ւսներում և Նիսկավուորիի դաստա–
կեյտի մասին պիեսների շարքում ար
տացոլված է ֆին․ հասարակության տար
բեր խավերի կյանքը։ Առաջատար թատ
րոններից են՝ Ֆին․ ազգ․, Ազգային շվեդ․,
Ֆին․ բանվորական, Ինտիմ, Կանաչ թատ
րոնները (բոլորը՝ Հելսինկիում), ինչպես
և Բանվորական թատրոնը Տամպերեում,
Լահտի, Տուրկու, Կուոպիո քաղաքնե
րի թատրոնները ևն։ Ֆին․ ազգ․ թատ
րոնն ունի երկու բեմ, որոնցից մեկը նա
խատեսված է փորձարարական բեմա
դրությունների համար (1917–50-ին գե
ղարվեստական ղեկավար և դիրեկտոր՝
Է․ Կալիմա, որը Ատանիսլավսկու սիստե
մի պրոպագանդիստն Էր, 1950–74-ին՝
Կ․ Ц․ Կիվիմա)։
ժող․ բանվորական թատրոնը կազմա
կերպել է Մ․ Ցոտունին, մոտ 1914-ին
(1955-ին հյուրախաղերով հանդես է եկել
ՍՍՀՄ–ում)։ Առաջատար դերասաններից
են նաև՝ Ա․ Լինդֆորսը, Ա․ Լեպանենը,
Ա․ Մ․ Մլանգուսը, Ռ․ Սնելմանը, ու․ Մո–
մեիսալմին, Է․ Ցուրկան և ուրիշներ։
XVIII․ Կինոն
1904-ից Ֆ–ում սկսվել են փաստագրա
կան ֆիլմերի նկարահանումներ։ 1906-ին
ստեղծվել է «Ապոլլո» արտադր․ ֆիրման։
1907-ին թողարկվել է «Գաղտնի թորող
ները» ֆիլմը (ռեժ, Տ․ Սպառե և Տ․ Պուրո),
որին մասնակցել են Ֆին․ ազգ․ թատրոնի
դերասանները, ինչպես և Տ․ Պուրոն։
1919 թվականին ստեղծվել է նոր կինո
ֆիրմա։ 1920-ական թթ․ ազգ․ գրականու
թյան Էկրանավորումներից են՝ «Աննա
Լիյսա» (ըստ Կանտի կատակերգության,
1922, ռեժ․ Պուրո, Յու․ Մնելման), «Ռաու–
տակյուլցի ծեր բարոնը» (ըստ Ց․ Տոպե–
լիուսի նովելի, 1923, ռեժ․ Ֆազեր), «Նում–
միի կոշկակարները» (ըստ Ա․ Կիվիի
կատակերգության, 1923, ռեժ․ Է․ Կարու)։
1920-ական թթ․ ստեղծվել են «Կոմեդիա–
ֆիւ մ», «Ֆեննիկա–ֆիլմ» և «Ակիլա–Սուո–
մի– կոմպանիա» նոր կինոֆիրմաները։
1933-ին Է․ Կարուն հիմնել է «Սուոմեն–
ֆի1 միտեոլիսուս» ամենախոշոր ֆիրման
Ֆ–ւ ւմ։ 1950-ական թթ․ միջազգային ճա–
նա ՛ման են արժանացել «Սպիտակ եղ–
