Նոբելյան մրցանակ (1945, Հ․ Ֆւորիի և Է․ Չեյնի հեա
միասին)։
ՖԼԵՅՏԱ (իաալ․ flauto, գերմ․ Flijte), փայաափող շրթնային երաժշտ․ գործիք։ Պատմ․ նախատիպը <Պանի ֆլեյտան» է,
ինչպես նան տարբեր տեսակի սուլք չնե
րը։ Մինչև XVII դ․ օգտագործվել է ուղղա– ձիգ պահվող Ֆ․ք XYII դ․ սկզբից՝ հորիզո– նական Ֆ․ (flauto traverso)։ XIX դ․ 30- ական թթ․ գերմանացի Թ․ Բյոմը կաւոա– րելագործել է Ֆ․, հատկապես կափույրնե– րի համակարգը, բարելավել հնչերաււգը, փայտից բացի պատրաստել է մետաղյա (այդ թվում՝ ազնիվ մետաղներից) Ֆ–եեր։ Ֆ–ի փողը բաղկացած է 3 մասից։ Վերին մասում (գլխիկ) փորված է օդամղիչ անց– քը, միջին և ստորին մասերում բոլոր ձայ– նանցքերն են և կափույրները։ Բնական լարվածքը ռե մաժոր է։ Ֆ–ի ստորին ւըն– չյունները թավշյա, սրտառուչ երանգ ունեն, միջինը՝ մեծ ուժգնությամբ չի օժտված, բարձրը՝ սուր է, հնչեղ։ Ֆ․ մե– նանվագող, անսամբլային և նվագաիս՛բա– յին գործիք է։ Ֆ–ի տարատեսակներն են՝ փոքր Ֆ․ (piccolo), ալտ Ֆ․ G և F Լար–վածքների։ գ․ Արմեն․յան
ՖԼԻԵՐ Ցակով Վլադիմիրովիչ (19 [2– 1977), սովետական դաշնակահար։ ՍՍՀՄ ժող․ արտիստ (1966)։ ՍՄԿԿ անդամ 1943-ից։ 1934-ին ավարտել է Մոսկւյայի կոնսերվատորիան (Կ․ Ն․ Իգումնովի ւլաշ– նամուրի դասարանը), 1937-ին՝ ասպի– րանտուրան։ Համերգներով հանդեւ է եկել 1935-ից, հյուրախաղերով՝ Եւ րո– պայի երկրներում, ԱՄՆ–ում և ճապոն յա– յում։ Առաջին մրցանակներ՝ երաժիշտ– կատարողների Համամիութենական 1-րդ (Լենինգրադ, 1935) և դաշնակահարն յրի միջազգ․ (Վիեննա, 1936), 3-րդ մրցան սկ՝ է․ Իզաիի անվ․ դաշնակահարների մի– ջագգ․ (Բրյուսել, 1938) մրցույթներում։ 1937-ից դասավանդել է Մոսկվայի կոն– սերվատորիայում (1947-ից՝ պրոֆեար)․ աշակերտներից են Լ․ Վլասենկոն, Բ․ Դա– վիդովիչը, Ռ․ Շչեդրինը, Ս․ Ալումյանը, Մ․ Պլետնյովը։ Պարգևատրվել է 4 շքա– նշանով։ ՖԼԻՆ (Flynn) էլիզաբեթ Դեռլի (1890– 1964), ԱՄՆ–ի բանվ․ շարժման գործիչ։ Ծնվել է իռլանդացի բանվորի ընտասի– քում։ 1906-ին մտել է սոցիալիստ․ 1]ու– սակցության մեջ։ Առաջին համաշխարհա– յին պատերազմի․ (1914–18) տարիներն վարել է հակապատերազմական պրոս ա– գանդա։ 1937-ին մտել է ԱՄՆ–ի կոմունւս– տական կուսակցության մեջ։ 1938-ին ւն– տրվել է կոմկուսի Ազգ․ կոմիտեի ււն– դամ։ 1955–57-ին եղել է բանտում։ 1957-ից՝ ԱՄՆ–ի կոմկուսի Ազգ․ կոմիս եի և ԳԿ–ի անդամ։ 1959–61-ին՝ ԱՄՆ–ի կոմկուսի Ազգ․ կոմիտեի փոխնախագահ, 1961-ից՝ նախագահ։
ՖԼՅՈՒԳԵՐ (< գերմ․ Fliigel, հոլանդե– րեն vleugel – թև), տես Հողմացույց •
ՖԼՅՈՒՈՐԱՁԱՓԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒ–
ԹՅՈՒՆ, վերչուծական քիմիայի գործիյա– յին եղանակ։ Պատկանում է ւյումինեսցեն– տային վերւուծոՆթյան եղանակների թվին։ Հիմնված է արագ (– 10–8– 10–9 ւխկ) մարող լյումինեսցենցիայի՝ ֆլյուորեսցեն– ցիայի պայծառության չափման վրա։ Քա– նակական վերւուծության առավել զգա– է․ գ․ -Ֆլին Դ․ Ֆլոբեր յուն և ժամանակակից եղանակներից է, հայտնաբերման սահմանը՝ ДО՜6–10~~7%։
ՖԼՅՈՒՈՐԻՏ (< լատ, fluor – հոսք)» ֆլյուորիտային սպաթ, մինե" րալ։ Քիմ․ կազմը՝ CaFj։ Բյուրեղագիտա՜ կան համակարգը խորանարդային է։ Առա– ջացնում է դրուզներ, հատիկավոր, խիտ ագրեգատներ։ Անգույն է կամ բազմազան վառ գույների, մանուշակագույնը հաճախ ռադիոակտիվ է։ Փայլը՝ ապակու։ Կարծ– րությունը՝ 4, խտությունը՝ 3180 կգ/մ*։ Հանդիպում է պեգմատիտներում, հիդրո– թերմալ հանքավայրերում, նստվածքա– յին ապարներում։ Կիրառվում է մետալուր– գիայում որպես ֆլյուս, քիմ․ արդ․ մեջ՝ կրիոլիթ ստանալու, օպտիկայում՝ օբ– յեկտիվներ, ոսպնյակներ պատրաստելու համար։ ՄՍՀՄ–ում հանքավայրերը հայտ– նի են Պրիմորիեի երկրամասում, Միջին Ասիայում, Անդրբայկալում, Ղազախս տա– նում, արտասահմանում՝ ԱՄՆ–ում, Մեք– սիկայում, Ֆրանսիայում։
ՖԼՅՈՒՍՆԵՐ (գերմ․ Flu£ – բառացի՝ հոսք), 1․ մետալուրգիայում, հիմ– նականում միներալային ծագում ունեցող նյութեր, որոնք ավելացվում են բովախառ– նուրդին՝ խարամի գոյացման և դրա բա– ղադրության կարգավորման համար։ Ըստ քիմ․ բաղադրության Ֆ․ լինում են հիմ– նային, թթվային և չեզոք; 2, Զուլման արտադրությանմեջ Ֆ․ լցվում են թուջահալոցի կամ հալման որևէ այլ վառա– րանի մեջ՝ հեղուկ խարամի գոյացման հա– մար։ 3․ Մետաղների գազային և դարբնոցային եռակցման դ և պ ք ու մ Ֆ․ քիմիկատներ են (բո– րաքս, բորաթթու, քլորիդներ և ֆտորիդ– ներ), որոնցում լուծվում են եռակցվող մակերևույթների վրա առաջացող օքսիդ– ները։ 4․ Ավտոմատ և էլեկտրա– խարամային եռակցման դ և պ ք ու մ Ֆ․ բարդ բաղադրության մանրված նյութեր են, որոնք լցվում են եռակցման գոտու մեջ՝ պրոցեսը կայու– նացնելու և կարանի որակը լավացնելու նպատակով։ Բացի այդ, էլեկտրախարա– մային եռակցման ժամանակ դետալների տաքացման համար անհրաժեշտ ջերմու– թյունն ստանում են հալված Ֆ–ի (խարա– մի) միջով հոսանք անցկացնելով։ 5․ Զոդման դեպքում Ֆ․ քիմիապես ակտիվ նյութեր են, որոնք օգտագործում են զոդվող մակերևույթները և զոդանյութը օքսիդներից և կեղտերից մաքրելու, զոդ– ման ժամանակ օքսիդների առաջացումը կանխելու, զոդանյութի մակերևութային լարումը փոքրացնելու համար։
ՖԼՅՈՒՎԻԱԴԼԱՅԻԱԼ ՆՍՏՎԱԾՔՆԵՐ, տես Սառցադաշտային նստվածքներ։ Ֆ ԼՈՐԵՐ (Flaubert) Դյուստավ (12․12․ 1821, Ռուան–8․5․1880, Կրուասսե), ֆրանսիացի գրող։ Սովորել է Փարիզի համալսարանի իրավաբ․ ֆակ–ում։ Գրա– կան առաջին փորձերը («Խելագարի հու– շագրությունները>, 1838, հայ․ հրտ․ 1914, «Նոյեմբեր», 1842) գրված են I ավանդա– կան ռոմանտիզմի ոգով։ Սակայն արդեն դրանցում պարզորոշ արտահայտված էր հակաբուրժ․ ուղղվածությունը,! որը բնո– րոշ է ֆլոբերյան ստեղծագործությանը։ Նրա գեղագիտ․ հայացքներն արտահայտ– վել են գրկ–յան um անձնացա ծ ութ յան և ընտրականության իր իսկ ստեղծած կոնցեպցիայում․ նա գրկ․ որոշ չափով նմանեցնում էր գիտությանը։ Սակայն տաղանդավոր արվեստագետի գործերը գեղագիտ․ այդ համակարգի շրջանակներից դուրս էին։ «Տիկին Բովարի․ գավառական բարքեր» (1857, հայ․ հրտ․ 1937) վեպը, որը վեց տարվա աշխատանքի արգասիք է, հիրավի XIX դ․ ֆրանս․ գավառի հանրագիտարանն է և համաշխարհային գրկ–յան գլուխգործոցներից։ 1858-ին Ֆ․ մեկնել է Ալժիր և Թունիս՝ «Սալամբո» (1862, հայ․ հրտ․ 1959) պատմավեպի համար նյութեր հավաքելու։ «Զգացական դաստիարակություն» (1869, հայ․ հրտ․ 1982) վեպը նվիրված է Ֆ–ին ժամանակակից իրադարձություններին՝ 1848-ի հեղափոխությանը, նրա պարտությանը, Նապոլեոն III-ի (1851) բռնապետության հաստատմանը։ 1874-ին տպագրվել է Ֆ–ի «Սուրբ Անտոնիոսի գայթակղությունը» փիլ․ դրամատիկական արձակ պոեմը, որը գրված է վարքագրական առասպելի հիման վրա։ Ֆ–ի ստեղծագործական ուղին ավարտվել է «Երեք վիպակ» ((877, հայ․ հրտ․ «Երեք նովել», 1892) գրքով և «Բուվարը և Պեկյուշեն» (հրտ․ 1881, անավարտ) վեպով։ «Հուլիանոս Ասպնջականի առասպելը» և «Հերովդիա» նովելներում կրկին արտացոլված են հնագույն և միջնադարյան ժամանակները։ «Բուվարը և Պեկյուշեն» մեծապես երգիծական վեպը կապված է Ֆ–ին մշտապես հհւզող մի հարցի հետ՝ մարդը և նրա դերը աշխարհի գիտ․ ճանաչման գործում։ Մէծ էtֆ–ի նշանակությունն ու ազդեցությունը ֆրանսիական և համաշխարհային գրկկան մեջ։ Երկ․ CEuvres completes illustrees [ ․ 1–14], P․, 1921-25․ Գրկ․ Иващенко А․ Ф․# Гюстав Флобер, М․, 1955․
ՖԼՈԳԻՍՏՈՆ (< հուն․ qpXoYiatbg – այրելի), այրելիության վարկածային սկիզբը XVIII դ․ քիմիկոսների պատկերացումներում։ Ֆ–ի ուսմունքի համաձայն (ձևակերպել է Դ․ Շտաչը), բոլոր այՈելի նյութերը (փայտ, ճարպանյութեր, ածուխ ևն) և ոչ ազնիվ մետաղները (պղինձ, երկաթ, անագ, կապար ևն) բաղկացած են Ֆ–ից և մոխրից։ Ֆ–ին վերագրվում էր ]ւացասական կշիռ։ Ենթադրվում էր, որ այրման կամ շիկացման ժամանակ Ֆ․ ակջատվում է նյութերից, որով և բացատրվում էր մետաղների կշռի աճը։ XVIII դ․ վերջին Ֆ–ի մասին վարկածը հերքվեց Ա․ Լավոազիեի աշխատանքներով։
ՖԼՈԵՍ՚Ա, տես Լուր։
