Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/720

ժ․ Ֆ․ Շալգրեն, Շ․ Պերսիե, Պ․ Ֆոնտեն)։ XIX դ․ բուրժ․ Ֆ–ի քաղաքները արագորեն կառուցապատվել են առևտր․, գործա– րարական շենքերով, եկամտաբեր տնե– րով՝ բազմաբնույթ էկլեկտիկ ձևավոր– մամբ։ Սակայն, էկլեկտիզմի շրջանակնե– րում առաջացել է նաև ճարտ․ կառուցվածք– ների նոր՝ ռացիոնալիստ, ըմբռնողու– թյուն։ 1860-ական թթ․ սկսել է օգտագործ– վել երկաթբետոնը, նորարարորեն կի– րառվել են մետաղական կառուցվածքները (ճարտ–ներ, ինժեներներ՝ Վիոլե լը Դյուկ, է․ Դելակրուա․ «Երիտասարդ որ– բուհին գերեզմա– նոցում» (1924, Լուվր, Փարիզ) Պ․ Պիկասսո․ «Ավինյոնի աղջիկները» (1907* ժամանակակից արվեստի թանգարան, Նյու Ցորք) Ա․ Մատիս․ «Կարմիր սենյակ» («Աղանդեր, կարմիր ներդաշնակություն», 1908, էրմի– տաժ, Լենինգրադ Ա․ Լարրուստ, Վ․ Բալտար, Ֆ․ Դյուաեր, Ա․ Գ․ էյֆել)։ XIX դ․ սկզբին կլասիցիզ– մը վերածվել է պերճախոս և սառը ա– կադեմիզմի (Դավիդի ուշ շրջանի կտավ– ները, Պ, Ն․ Դերեն, Ֆ․ ժերար)։ Հակա– դրվելով ակադեմիզմին՝ ռոմանտիզմի դպրոցը (որի գծերը դեռ շատ պայմա– նականորեն հատուկ էին Դավիդի U Ա․ Դրոյի վաղ շրջանի կտավներին, Պ․ Օ․ Պրյուղոնի, Ա․ Լ․ Ժիրոդե–Տրիոգոնի ստեղծագործությանը) վճռականորեն հանդես եկավ Ռեստավրացիայի և Հու– լիսյան միապետության ժամանակաշըր– ջանում հանձինս իր առաջնորդներ Թ․ ժե– րիկոյի, է․ Դելակրուայի։ Նրանց հարել են Ա․ Դեկանը, Պ․ Հյուենը, ժ․ Միշելը, Թ* Շասերիոն, քանդակագործներ Պ․ ժ․ Դավիդ դը Անժեն, Ա․ Լ․ Բարին U Ֆ․ Ռյու– դը։ Առաջադեմ ռոմանտիզմը դեմոկրա– տացնելով արվեստը, նախապատրաստել է 1830–60-ական թթ․ քննադատական ռեաչիզմի ծաղկումը (Դ․ Կուրբե, Ֆ․ Միլ– չե), ինչպես և Օ․ Դոմիեի՝ ոգով հեղա– վւոխ․, սուր սոցիալ․ քաղ․ ուղղվածու– թյամբ արվեստը, մասամբ՝ Պ․ Դավաո– նիի՝ արդի կյանքին նվիրված գրաֆիկա– կան գործերը։ Զարգացել է ազգ․ ռեա– լիստ․ բնանկարը (Կ․ Կորո, Բարբիզոնի դպրոցի նկարիչները՝ Թ․ Ռուսո, ժ․ Դյուպ– րե, Ն․ Դիազ, Շ․ Ֆ․ Դոբինյի, Կ․ Տրուա– յոն), քանդակագործությունը (ժ․ Դալու, ժ․ Բ․ Կարպո)։ XIX դ․ 2-րդ կեսին ռեա– լիստ․ արվեստը նոր թեմաներով և ար– տահայտչամիջոցներով զարգացրել են քանդակագործ Օ․ Ռոդենը, գեղանկա– րիչներ է․ Մանեն, է․ Դեգան, Օ․ Ռենուա– րը, որոնց ստեղծագործությունն ավելի ուշ կապվել է 1860-ական թթ․ վերջին – 1870-ական թթ․ սկզբին Ֆ–ում առաջա– ցած իմպրեսիոնիզմին (Կ․ Մոնե, Կ․ Պիս– սառո, Ա․ Միսլեյ)։ Զուգընթաց զարգացել են սիմվոլիզմի տարատեսակները (Պ․ Պյուվի դը Շավան, Դ․ Մորո, Օ․ Ռե– դոն, Մ․ Դենի), նպաստելով <մոդեռն> ոճի սկզբնավորմանը (կերպարվեստում՝ «Նա– բի» խմբավորումը՝ Պ․ ժերյուզիե, Մ․ Դե– նի, Կ․ Ռուսել և ուրիշներ, դեկորատիվ– կիրաոական ստեղծագործության մեջ՝ է․ Գալե, Ռ․ Լալիկ)։ Ռեալիաոական ուղ– ղության արվեստագետների ստեղծագոր– ծությունը հիմնականում զերծ էր սոցիալ– քննադատական երանգից (Ա․ Ռենյո, Ա․ Նեվիլ, ժ․ Բաստիեն–Լեպաժ, Լ․ Լեր– միտ, Ֆ․ Ռաֆֆաելլի), որը ներհատուկ էր քաղ․ գրաֆիկային U ծաղրանկարչությա– նը (Թ․ Մտեյնլեն, Լ․ Ֆորեն)։ XIX դ․ վեր– ջի – XX դ․ սկզբի գեղանկարչության հիմ– նական ուղղությունները ստացել են հա– վաքական պայմանական՝ պոստ իմպրե– սիոնիզմ անվանումը։ Նեոիմպրեսիոնիզ– մի վարպետները (ժ․ Սյորա, Պ․ Մին– յակ) ձգտել են արվեստում կիրառել օպ– տիկայի ժամանակակից հայտնագործու– թյունները (տես նան,՝ Դիվիզիոնիզմ, Պուանտիչիզմ)։ XIX դ․–XX դ․ սահմա– նագլխին բազմաթիվ կառույցներ են ըս– տեղծվել «մոդեռն» ոճով (Փարիզում՝ օթել «Կաստել Բերանժե», 1897–98, մետրոյի մուտքերը, 1900, բոլորը՝ ճարտ․ Հ․ Դի– մար)։ XX դ․ սկզբին ճարտ․ Տ․ Դաոնիեն ձևակերպել է քաղաքային շին–]ան կար– գավորման մի շարք գաղափարներ, ճարտ․ Օ․Պեռեի գործերում գեղագիտորեն իմաս– տավորվել են երկաթբետոնի պլաստիկա– կան և տարածական որոշ հնարավորու– թյունները։ 1920–30-ական թթ․ մշակվել են ժամանակակից ռացիոնալիստ, ճարտ․ սկզբունքները (Լը Կորբյուզիե, Պ․ ժան– ներե, Ա․ Լյուրսա, Պ․ Շաոո, Գ․ Գևրեկ– յան, է․ Բոդուեն, Մ․ Լոդս, Ա․ Սովաժ, Ռ․ Մալլե–Մտեվենս, Պ․ Աբրաամ, ժ․ Ա․ Պենգյուսոն), քաղաքաշինությունը (ուր– բանիզմ) հաստատվել է որպես գիտու– թյուն։ 1945 թվականից վերագնահատվել են ոչ միայն շինարվեստի միջոցները, այլև 1920-ական թթ․ ընդունված սկզբունք– ները։ Լը Կորբյուզիեի 1960-ական թթ․ հասարակական և պաշտամունքային շեն– քերը, որոնց ներսը կառուցված է իռացիո– նալ հարաբերակցումների բարդ հարմո– նիկ օրենքներով, զգալի ազդեցություն են ունեցել տարբեր երկրների ճարտ–ների ստեղծագործության վրա։ XX դ․ Ֆ․ դարձել է ֆորմալիստական ուղղությունների կենտրոն, ուր գոյակ– ցել են ամենատարբեր, հաճախ հակադիր միտումներ։ Այլ երկրներից Փարիզ ժա– մանած շատ նկարիչների ստեղծագործու– թյունը հաճախ անքակտելիորեն կապվել է Ֆ–ի արվեստի պատմությանը (Պ․ Պի– կասսո, «փարիզյան դպրոցի» վարպետ– ները՝ Մ․ Մոդիլիանի, Մ․ Շագալ և ուրիշ– ներ)։ 1905-ին առաջացել է ֆովիզմը (Ա․ Մատիս, Ա․ Մարքե, ժ․ Ռուո, Ա․ Գե– րեն, Մ․ Վլամինկ, Ռ․ Դյուֆի), 1907-ին՝ կուբիզմը (Պ․ Պիկասսո, ժ․ Բրաք, 1ս․ Գը– րիս, մասամբ՝ Ֆ․ Լեժե), 1914–18-ի առա– ջին համաշխարհային պատերազմից հե– տո՝ պուրռեաւիզմը, 1945-ից հետո՝ աբս– տրակտ արվեստի (Ա․ Մանեսիե, Պ․ Մու– լաժ, Մ․ Պոլյակով, ժ․ Մատյո), <օպ–ար– աի> (Վ․ Վազարելլի), <պոպ–արտի>է կի– նետիկ արվեստի (Ն․ Շյոֆֆեր) տարբեր ուղղությունները։ Այս ամենի հետ մեկտեղ միշտ պահպանվել են հումանիստական մշակույթի ավանդույթները (Մ․ Ուտրիլ– լո, քանդակագործներ՝ Ա․ Բուրդել, Ա․Մա– յոլ, ժ․ Բեռնար, Շ․ Դեսպիո, Մ․ ժիմոն, ժ․ Մալանդր, է․ Օրիկոստ, Ֆ․ Սալմոն)։ Անբավարարվածության և հիասթափու– թյան տրամադրությամբ են համակված «միզերաբլիստների» (< ֆրանս․ miserab– le – թշվառ, անարգ) գեղանկարները (Բ․ Բյուֆֆե և ուրիշներ)։ Ֆրանս, արվես– տի առաջադիմական դիրքերն ամրա– պնդվել են Դիմադրության շարժմանը, խաղաղության և դեմոկրատիայի համար մղվող պայքարին բազմաթիվ արվեստա– գետների մասնակցության շնորհիվ։ Պա– տերազմի և ֆաշիզմի դեմ կրքոտ բողո– քը, խաղաղության համար ժողովուրդ– ների պայքարը, աշխատավորության կյան– քի պատկերումը արտացոլվել են Պ․ Պի– կասսոյի, Ֆ․ Լեժեի բազմաթիվ ստեղծա– գործություններում։ 1945-ից հետո առա– ջացել է նաև նեոռեաչիզմի առաջադեմ շարժումը (Բ․ Տասլիցկի, Ա․ Ֆուժերոն, ժ․ Լյուրսա, Մ․ Միեյ)։ Ծաղրանկարի արվեստում հատկապես երևելի է ժ․ էֆ– ֆելի ստեղծագործությունը։ 1970-ից հետո ֆրանս․ արվեստում նշմարելի է նահանջը աբստրակցիոնիզմից և անցումը «ֆիգու– րատիվ» ստեղծագործության տարբեր տե– սակներին (հիպերռեալիզմ ևն)։ XX г նույնպես Ֆ․ պահպանում է աոաջատա կենտրոնի նշանակությունը գեղարվես– տական արդյունաբերության բնագավա– ռում (հագուստ, կահույք, շպալերներ,