սեղանը շարժվում է երեք փոխուղււահա– յաց ուղղություններով։ Ունիվերսալ բարձակավոր Ֆ․ ե–ները հորիզո– նականներից տարբերվում են նրանով, որ դրանց սեղանն ուղղագիծ շարժումներ կատարելուց բացի կարող է պասս ել իր ուղղաձիգ առանցքի շուրջը, որը հնարա– վորություն է տալիս մշակել պարոււ ակա– վոր ակոսներ ու շեղատամ ատամն սնիվ– ներ։ Լայն ունիվերսալ բար– ձակավոր Ֆ․ հ․ ունի ուղղաձւգ ու հորիզոնական առանցքների յ ուրջը պտտվող և նախապատրաստուկի I կատ– մամբ ցանկացած անկյան տակ սեղա– կայվող իլ։ Ուղղաձիգ բարձա– կավոր Ֆ․ հ–ները նման են հորիզո– նական և ունիվերսալ Ֆ․ հ–ներին, սակայն տարբերվում են իլի առանցքի ուղւ աձիգ տեղակայմամբ և կնճիթի բացաէ այու– թյամբ։ Անբարձակ ուղղաձիգ Ֆ․ հ–ներն օգտագործում են խոշոր նախա– պատրաստուկները կտրման մեծ հս տույ– թով մշակելու համար, երկայնական Ֆ․ հ–ները4 մեկ կամ մի քանի խոշոր նախապատրաստուկների տարբեր մա– կերևույթների մշակման համար։ Աււընդ– հաա գործողության Ֆ․ հ–ները լինոմ են կարուսելա յին (ճակատային ֆրեզ– ներով անընդհատ ֆրեզման) և թ ւ բ ու– կ ավ ո ր (երկու ճակատային մակերնույթ– ների միաժամանակ մշակման)։ Լայն կի– րառություն են գտել ծրագրային կառավա– րումով տարբեր նշանակման Ֆ․ հ–ւերը։ Փայտամշակման մեջ >b․ հ․ կիրառում են հարթությունների ու ձևա– վոր մակերևույթների մշակման համար։ Լինում են պարզ (մեկ կամ երկու իլով), կարուսելային տիպի և պատճենահան։ Վերջիններս ունեն պատճենով (շաբլւնով) աշխատելու հարմարանք և ծառայում են քանդակագործական մանր ու ճշգրիտ աշ– խատանքների համար։ Ա․ ճենտերՀճրսն
ՖՐԵԶՆԵՐ (< ֆրանս․ fraise), նյութերը ֆրեզումով մշակե[ու բագմասայր կլորող Ֆրեզների րիմնական տ և ւ ա կ–» ն ն ր ը․ /․ գլանաձև, 2․ ճակատային, 3․ և 4․ սկավառակաձև փորակավոր, 5․ մւջան– ցիկ, 6․ և 7․ ծայրային, 8․ անկյունային, 9․ և 10․ ձևավոր, 11, երիթային գործիքներ։ Ֆ․ տարբերում են ըստ ատամ– նավոր մակերևույթի ձևի (գլանաձև, ճա– կատային, սկավառակաձև, փորակավոր, անկյունային, միջանցիկ, ծայրային, երի– թային, անկյունային, ձևավոր, նկ․), ըստ ատամի ձևի (ուղիղ, պտուտակաձև, տա– րուղղված ատամներով), ըստ ատամի հատույթի (սրածայր, ծոծրակված), ըստ կառուցվածքի (ամբողջական, բաղադըր– յալ, կոմպլեկտային, հավաքովի՝ ներդնո– վի ատամներով), ըստ ամրակման եղա– նակի (մակադրվող, ծայրային՝ կոնաձև կամ գլանաձև պոչամասով), ըստ պտու– տակի ակոսների ուղղության (աջ և ձախ ակոսներով)։ Ֆ․ պատրաստում են լեգիր– ված և արագահատ գործիքային պողպատ– ներից, կարծր համաձուլվածքներից, կոմ– պոզիցիոն նյութերից։ Ֆ․ կիրառում են հարթությունների ակոսների և շլիցների, կորագիծ մակերևույթների, պտտման մարմինների, պարուրակի մշակման, ինչ– պես ևան նյութերի կտրատման համար։
ՖՐԵԶՆ Ո, Ֆ ր և ս ն ո (Fresno), քաղաք ԱՄՆ–ի արմ–ում, Կալիֆոռնիա նահան– գում։ 245 հզ․ բն․, արվարձաններով՝ 545 հզ․ (1982)։ Տրանսպորտային հան– գույց Է, Ման Խոակին (Աան Վոքին) հով– տի գյուղատնտ․ կենտրոններից (հիմնա– կանում՝ մրգեր, բանջարեղեն)։ Կա սնըն– դի, ռադիոէլեկտրոնային, մետաղամշակ– ման արդյունաբերություն։ Ունի համալ– սարան (1911-ից)։ Հիմնադրվել է 1872-ին։ Ֆ–ում հայերը բնակություն են հաստա– տել XIX դ․ վերջին, 1880-ական թթ․ ձևա– վորվել է հայ համայնքը։ Այստեղ հայերը հռչակվել են որպես լավ երկրագործներ, տնկել են խաղողի, պտղատու (թուզի, նարնջի, ծիրանի, դեղձի) այգիներ, զբաղ– վել բանջարանոցային կուլտուրաների (ձմերուկ, սեխ ևն) մշակությամբ։ XX դ․ սկզբին Ֆ–ի համայնքը ստվարացել է (շուրջ 4 հզ․, 1918-ին)։ 1900-ին հիմնվել է Ֆ–ի հայ առաջին առաքելական եկեղեցին (հայ ավետարանականը՝ 1897-ին)՝ Ա․ Եր– րորդություն (երկրորդը՝ Մ․ Պողոս, 1943-ին)։ Տարբեր տարիների գործել են տասնյակ ազգ․ կազմակերպություններ՝ հայրենակցական, բարեգործական, քաղ․, մշակութային, երիտասարդական ևն։ 1892-ին հիմնվել է «Հայոց գրադարանի միությունը», 1910-ին՝ ՀԲԸՄ Ֆ–ի մասնա– ճյուղը, 1913-ին՝ «Դուրյան» թատերա– խումբը, «Ֆրեզնոյի հայկ․ երգչախումբը»։ 1902-ին լույս է տեսել հայկ․ առաջին պար– բերականը Ֆ–ում՝՛ «Քաղաքացի» շաբաթա– թերթը (ցայսօր լույս է տեսել 33 անուն պարբերական)։ 1986-ին Ֆ–ում և նրա շրջակայքում (Եդեմ, Ռիդլի, Ֆաուլեր, Մելմա, Թուլեր ևն) բնակվում է շուրջ 50 հզ․ հայ։ Գործում են ամենօրյա վար– ժարան (1978-ից), ՀԲԸՄ–ի Տիկնանց, երի– տասարդական և թատերական հանձնա– խմբերը, «Հարք» ռադիոժամը (1981-ից)։ Ֆ–ի Կալիֆոռնիայի նահանգային համալ– սարանում պրոֆ․ Տիգրան Գույումջյանի ղեկավարությամբ իրականացվում է Հա– յագիտական ուսումնասիրությունների ծրագիր, որը Հայ ուսանողների միության հետ հրատարակում է «Հայ շարժում» թերթը (1979-ից)։ Ֆ–ում կա երկու հայկ․ գերեզմանատուն՝ «Արարատ» (հիմն․ 1885-ին) և «Մասիս»։ Ֆ–ում է ծնվել և ապ– րել Վիլյամ Մարոյանը, որի մփհից (1981) հետո նրա անունով է կոչվել Ֆ4ի քաղաքա– յին թատրոնը։ Տես նաև Ամերիկայի Միաց– յաւ Նահանգներ, Հայերը Ա Մ Ն–ում մասը։ Գբկ․ Wallis W․ D․, Fresiio Armenians (to 1919), Lawrence, 1965; Mira к R․t Tom Between Two Lands։ Armenians in Ame– rica, 1890 to World War J, Cambridge, 1983․ է․ Մեւքոնրսն
ՖՐԵԶՈՒՄ, 1․ մե տաղամշակման մեջ, ֆրեզներով մետաղների և այլ կարծր նյութերի կտրման պււոցես։ Կա– տարվում է ֆրեզիչ հաստոցներովՀ հարթ և ձևավոր մակերևույթների մշյսկման հա– մար։ Ֆ–ման ժամանակ կտրող գործիքը՝ ֆրեզը, կատարում է պտտական, իսկ մշակվող նախապատրաստուկը՝ համըն– թաց շարժում։ Փայտամշակման մեջՖ․ կա– րող է կատարվել նաև ֆուգանահաստոց– ներով և ոեյսմուսային հաստոցներով (տես Փայտամշակման գործիքներ)։ 2․ Ֆ․ բ ն ա հ ո ղ ի, ֆրեզիչ մեքենաներով բնահողի փշրում և խառնում։ Կիրառում են չորացած ճահիճների, մարգագետին– ների և արոտավայրերի ճմապատված հոդերի, ճահճացած հողաշերտերի մշակ– ման համար, ինչպես նաև տորֆի արդյու– նահանման ժամանակ։
ՖՐԵՅԴ, Ֆ ր ո յ դ (Freud) Զիգմունդ (1856–1939), ավստրիացի հոգեբույժ, նև– րոպաթոլոգ և հոգեբան, պսիխոանաւիզի (հոգեվերլուծության) հիմնադիր։ Ավար– տել է Վիեննայի համալսարանի բժշկ․ ֆակ–ը։ 1876–82-ին աշխատել է Վիեննա– յի ֆիզիոլոգիայի ինստ–ում։ 1885–86-ին Փարիզի Սալպետրիեր կլինիկեւյում աշա– կերտել է ժ․ Շարկոյին։ Բժշկսյգիտության դ–ր (1881), Վիեննայի համալսարանի պրոֆեսոր (1902)։ 1908-ին (1։․ Բլեյլերի և Կ․ Ցունգի հետ) հիմնել է «Հոգեվերլու– ծական և հոգեախտաբանական հետազո– տությունների աարեգիրք»-ը, 1910-ին՝ մի– ջազգային հոգեվերլուծական ասոցիա– ցիան։ Ֆաշիստ․ Գերմանիայի կողմից Ավստրիան զավթելուց հետո (1938) տա– րագրվել է Մեծ Բրիտանիա։ Վաղ շրջա– նում Ֆ․ զբաղվել է գլխուղեղի պնատոմիա– յի, ֆիզիոլոգիայի, նրա ֆունկցիաների տեղորոշման, խոսքի խանգարումների (1897), մանկական կաթվածի (1891–97) ևնի ուսումնասիրությամբ։ Կոկաինի ցա– վազրկող հատկության առաջին հայտնա– բերողներից է (1884), մեծ ներդրում ունի ցավազրկման տեսության և պրակտիկա– յի բնագավառում։ 90-ական թթ․ հոգեբույժների ֆրանս, դպրոցի (Շարկո, Բեռնհեյմ) ազդեցու– թյամբ Ֆ․ զբաղվել է նևրոզների (հատկա– պես հիստերիայի) ուսումնասիրությամբ և բուժմամբ։ 1895-ին առաջադրեւ է նևրոզ– ների բուժման հոգեվերլուծական իր մե– թոդը։ «Երազների մեկնաբււնություն» (1900), «Առօրյա կյանքի հոգեախտաբա– նություն!^ (1904), «Սրամտությո նը և նրա կապը անգիտակցականի հետ» աշխատու– թյուններում անդրադարձել է անգիտակցա– կան հոգեկանի բազմազան դրսևորում– ներին։ Ֆ․ մեծ ուշադրություն է հատկաց– րել երազների մեկնությանը՝ այն համարե– լով մարդու հոգեկանի անգիտակցական ոլորտի բովանդակությունն ու ւյրոցեսնե–
