Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/180

ՍՍՀՄ սոցիալ–տնա․ և կուլտուրական զարգացումը, սոցիալիստ, արտադրող, ուժերի վերելքը և արտադր․ հարաբերու– թյունների ամրապնդումը, որոնք տեղի էին ունենում սոցիալիզմի համաշխարհա– յին սիստեմի պայմաններում, հանգեց– րեց սոցիալիզմի լիակատար ու վերջնա– կան հաղթանակին, որը արձանագրվեց ՍՄԿԿ արտահերթ XXI համագումարում, 1959-ին։ վ․ Ղազախեցյան ՀՍՍՀ սոցիալիստական հասա– րակության կատարելագործման ժամանակաշրջանում (I960–-1980-ական թթ․) I960–80-ական թթ․ 1-ին կեսին ամբողշ սովետական ժողովրդի հետ ՀՍՍՀ աշ– խատավորները ակտիվորեն մասնակցել են հասարակական–քաղ․ իրադարձու– թյուններին։ Իրենց գործունեությունն են աշխուժացրեյ հանրապետության սովետք ները։ 1978-ի ապրիլին ՀՍՍՀ Գերագույն սո– վետը համաժող․ քննարկումից հետո հաս– տատեց ՀՍՍՀ նոր սահմանադրությունը։ Երևանի ավտո ագրեգատների գործարանի հղկման արտադրամասը 1960–70-ական թթ․ հայ ժողովուրդը տոնեց իր աատմության նշանավոր տա– րՆգարձէտ․ ւ9&5-ր ոայտնմբնրին հանդի– սավորությամբ տոնվեց Երևան քաղաքի հիմնադրման 2750-ամյակը։ Սոցիալիզմի դարաշրջանում հնադարյան Երևանը վե– րածվեց համայն հայության քաղ․ և հոգե– վոր կյանքի կենտրոնի։ Մայրաքաղաքի ծննդյան օրը նշվող «էրեբունի–Երևան» տոնակատարությունը դարձավ ավան– դական։ Այդ տոնակատարությանը մաս– նակցում են երևանցիների հետ մրցու– թյան մեջ մտնող քաղաքների (Կին, Թբի– լիսի, Բաքու, Դոնի Ռոստով) աշխատավոր– ները։ 1970-ի նոյեմբերին լրացավ Հայաս– տանում սովետական իշխանության հաս– տատման և Հայաստանի կոմկուսի կազ– մավորման 50-ամյակը, հանրապետու– թյունը պարգևատրվեց Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով։ 1978-ի աշ– նանը հայ Ժողովուրդը նշեց Արլ․ Հայաս– տանը Ռուսաստանին միանալու 150-ամ– յակը։ Նշանավոր հոբելյանի և սոցիալիստ, շինարարության մեջ հանրապետության աշխատավորների ձեռք բերած նվաճում– ների համար ՀՍՍՀ պարգևատրվեց (1978) Լենինի երրորդ շքանշանով։ 1960–80-ական թթ, հանրապետության աշխատավորները ակտիվորեն մասնակ– ցել են սոցմրցությանը, ժող․ տնտեսու– թյան հնգամյա պլանների կատարմանը, հասնելով զգալի հաջողությունների։ 10-րդ (1976-1980) և 11-ՐԴ (1981 – 1985) հնգամ– յակների տարիներին ՀՍՍՀ հաղթող է ճանաչվել Համամիութենական սոցմըր– ցության մեջ։ Հաջողությամբ է ընթացել նաև ավանդական դարձած սոցմրցությու– նը Վրաց․ ՍՍՀ, Ադրբ․ ՍՍՀ U Ռոստովի մարզի հետ։ Այդ տարիներին հանրապե– տության աշխատավորները հանդես եկան հայրենասիրական բազմաթիվ նախա– ձեռնություններով։ Սակայն սոցմրցու– թյան կազմակերպման գործում քիչ չէր նաև ձևականությունը։ Հաշվեսխալներ թույլ տրվեցին տնտեսության կառավար– ման մեջ, գաղափարական աշխատան– քում։ Այդ թերությունները բացահայտվե– ցին ՀԿԿ Կենտկոմի նոյեմբերյան (1974) պլենումում, որը ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար ընտրեց Կ․ Ս․ Դեմիրճյանին։ Պլենումը խնդիր դրեց բարձրացնել կու– սակցական–կազմակերպական աշխա– տանքի մակարդակը, վճռականորեն պայ– քարել հասարակական կյանքում բացա– սական երևույթների դեմ։ 1960–80-ական թթ․ սկզբին ՀՍՍՀ տըն– տեսության զարգացումը բնութագրվում է նույն այն գծերով, որոնք հատկանշական են ամբողջ երկրի տնտեսության զար– գացմանը (տնտեսության կառավարման նոր, ավելի կատարելագործված ձևերի որոնում, արտադրության մեջ գիտատեխ․ հեղափոխության նվաճումների ներդրում են)։ Այդ տարիներին հանրապետության տնտեսության զարգացմանը բնորոշ էին արդ․ արտադրության աճի բարձր տեմպե– րը (ՀՍՍՀ արդ․ արտադրանքի ծավալը 1960-ի համեմատ 1985-ին աճեց 66,4%-ով)։ Արդյունաբերության մեջ առաջատար տեղը պատկանում է մեքենաշինությանը (էլեկտրատեխ․, հաստոցաշինական, սար– քաշինական)։ Կարևոր փոփոխություններ եղան հանրապետության էներգետիկա– յում։ Ստեղծվեց ատոմային էներգետիկա– յի ճյուղը։ 1975-ին գործարկվեց Հայկա– կան ատոմային կայանի (ՀԱԿ) առաջին հերթը։ 1960-ական թթ․ կառուցվեցին Երե– վանի, Հրազդանի, Կիրովականի ջէկերը։ Փոփոխություններ եղան նաև քիմ․ արդ– յունաբերության ներքին ճյուղային կա– ռուցվածքում։ Հանրապետության արդ․ արտադրու– թյան ընդհանուր ծավալում երկրորդ տեղը պատկանում է թեթև արդյունաբերությա– նը (1985-ին՝ 24,4%), երրորդ տեղում է սննդի արդյունաբերությունը։ Վերջին հնգամյակներում Հայաստա– նի արդյունաբերության զարգացման բնո– րոշ առանձնահատկությունը սպառման Մասիս–Նուռնուս երկաթուղային կամուրջը Արփա–Սեան, 11-րդ հանքախորշի մուտքը ապրանքների արտադրության տեմպերի արագացումն է․ եթե արտադրության մի– ջոցների արտադրությունը 1970-ի համե– մատ աճել է մոտ 2,8 անգամ, ապա սպառ– ման ապրանքներինը՝ 3,2 անգամ։ Առա– ջադիմական լուրջ փոփոխություններ են տեղի ունեցել հանրապետության արդյու– նաբերության տերիտորիալ տեղաբաշխ– ման մեջ։ Մինչե 1950-ական թթ․ արդյու– նաբերությունը կենտրոնացած էր մեծ քաղաքներում (Երևան, Լենինական, Կի– րովական), 1950-ական թթ․ հետո արդ․ ձեռնարկություններ և մասնաճյուղեր են կառուցվել մի շարք փոքր քաղաքներում, շրջկենտրոններում, գյուղերում․ 1986-ին արդ․ ձեռնարկություններ կային հանրա– պետության ավելի քան 130 բնակավայ– րերում։ Հանրապետության արտադրողա– կան ուժերի տեղաբաշխման կատարելա– գործումը ունի սոցիալ․ մեծ նշանակու– թյուն․ արդյունաբերության զարգացումը փոքր քաղաքներում և գյուղական ijայրե– րում, բացի բնակչության զբաղվածու– թյան խնդրի լուծումից, գյուղերում ավե– լացավ մտավորականության թիվն, բարձրացավ գյուղական բնակչության կուլտուրական պահանջմունքների մա~ կարյշակշ, կազմավորվեցին քաղաքա– փն ապրելակերպի գծերը։ Հանրապետու– թյան որոշ շրջանների արդ․ զարգացմանը նպաստել է Աղստաֆա–Իջևան, Սևան– Շորժա, Իջևան–-Հրազդան երկաթուղի– ների կաոուցումը։ Կարևոր նորույթ էր արտադրական և գիտա––արտադր․ միավորումների ստեղ– ծումը։ Նրանց աշխատանքի փորձը ցույց տվեց, որ արտադրության կենտրոնացման այս ձևը թույլ է տա[իս ավելի արդյունա– վետ ւուծել արտադրության մասնագիտաց– ման խնդիրները, իրականացնել տեխ․ առաջընթացը, գիտության և արտադրու– թյան ամբողջացումը (ինտեգրացիա)։ Առաջին արտադր․ և գիտա–արտադր․ միա– վորումները ստեղծվեցին 1960-ական թթ․ (1986-ին՝ 85)։ Լուրջ խնդիր է արդյունաբերության մեջ աշխատանքի արտադրողականության բարձրացումը, այս ցուցանիշով հանրա– պետությունը ետ է մնում համամիութենա– կան մակարդակից։ Վերջին տասնամյակ– ներում ՀՍՍՀ–ում, ինչպես և ամբողջ երկ– րում, ուշադրության կենտրոնում են էկո– լոգիական բնույթի խնդիրները։ Այդ ուղ– ղության առավել արմատական միջոցա– ռումներից էր Արփա–Սևան ջրատարի կառուցումը, որի նպատակն է Սևանա