Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/203

հեղափոխ․ դասաիաբակության և համա– խմբման գործում։ Ս․ Սպանդարյանը մարք– սիզմը պաշտպանում է աստվածաշինա– րարական գաղափարախոսության հար– ձակումներից։ Ս․ Կասյանը մի հոդվածա– շարով մերկացնում է հրեական բունդի հայկ․ տարատեսակության՝ «սպեցիֆիկ– ների* կողմից մարքսիզմի խեղաթյուրման ու նենգափոխման փորձերը, Արշ․ Մելիք– յանը, Ե․ Բակունցը և ուրիշներ հանդես են գալիս իդեալիզմի տարբեր կողմերի քննա– դատությամբ են։ Բոլշևիկ լենինյանները խոշոր աշխատանք են կատարում հայ ժո– ղովրդի պատմության կարևորագույն հար– ցերի մարքսիստական լուսաբանման ուղ– ղությամբ, բացահայտում բուրժ․ նացիո– նալիզմի վնասակար բնույթը։ Բոլշևիկ բանաստեղծ Հ․ Հակոբյանը իր ստեղծա– գործությամբ սկզբնավորում է հայ պրո– լետարական պոեզիան, պրոֆեսիոնալ հեղափոխական Մ․ Մելիքյանը գրում է պատմվածքներ բանվ․ կյանքից, գեղար– վեստ․ բարձր արժեքներ են ստեղծում Շ․ Կուրղինյանը, Մ․ Արագին։ Հեղափոխ․ նոր վերելքի տարիներին (1910–14) Հայաստանում նույնպես աշ– խուժացան բանվ․ ելույթները, հաճախակի դարձան գյուղացիության հուզոււ!1ւերը, ծավալվեց բոլշևիկների գործունեությու– նը։ 1910-ին գործադուլներ արեցին Սիսի– մադանի պղնձաձուլական գործարանի, Երևան և ուլուխանլու կայարանների, Երե– վանի նահանգի Կողբի աղահանքերի բան– վորները։ 1912-ին Լենայի ոսկու հանքերի բանվորների գնդակոծության դեմ բողոքի ելույթներ կազմակերպեցին Ալեքսանդրա– պոլի, Կարսի, Ղափանի, Ալավերդու բան– վորները։ Մայիսին բոլշևիկները մայով– կաներ կազմակերպեցին Ղափանում, Զանգեգուրի գյուղերում։ 1910–14-ին Հա– յաստանի շատ վայրերում տեղի են ունե– նում գյուղաց․ հուզումներ, էջմիածնի գա– վաոի Հախս, Ագարակ, Նազիրվան, Նոր Բայագետի գավառի Բջնի, Զոդ, Ալեքսան– դրապոլի գավառի Մահմուդջուղ (այժմ՝ Պեմզաշեն ավան) և այլ գյուղերում։ Հու– զումներ եղան նաև Երևանում, Ալեքսան– դրապոլում, Կարսում, Սարիղամիշում, Օլթիում տեղավորված զորամասերում։ Այդ տարիներին Երևանում, Ալեքսանդրա– պոլում, Կարսում, Ալավերդում, Զանգե– զուրում, Նոր Բայազետում, Կաղզվանում, Իգդիրում գործում էին բոլշևիկյան խմբեր։ Նրանք հավանություն տվեցին 1912-ի հունվարին Պրագայում կայացած ՌՄԴԲԿ համառուսաստանյան VI կոնֆերանսի որոշումներին։ Հայաստանի բոլշևիկները ակտիվորեն մասնակցել են 4-րդ Պետ․ դումայի ընտրություններին, բացատրա– կան աշխատանք տարել ընտրողների մեջ։ Այս փուլում Հայաստանում բոլշևիկների գործունեության աշխուժացմանը և աշ– խատավորների հեղափոխ․ պայքարի ծա– վալմանը մեծապես նպաստել է բոլշևիկ– յան «Պրավդա» (1912) թերթը, որի աշխա– տանքները ղեկավարում էր Վ․ Ի․ Լենինը։ Թերթը լուսաբանում էր Անդրկովկասի, այդ թվում՝ Հայաստանի աշխատավոր– ների կյանքն ու պայքարը, ուղղություն տալիս բանվորների և գյուղացիների ելույթներին։ Առանձնապես կարևոր էին թերթում զետեղված այն նյութերը, որոնք Գ․ Ավագյան․ «Ս․ Սպանդարյանի հան– դիպումը Վ․ Ի․ Լենինի հետ Պրագայի կոն– ֆերանսում, 1912 թ․* ուղղված էին բուրժ․ նացիոնալիզմի դեմ, քննադատում էին հայ ազգայնական կու– սակցությունների գործունեության հակա– ժող․ բնույթը։ «Պրավդա»-ի էջերում հոդ– վածներ են տպագրվել նան Արևմտյան Հայաստանի ազատագր․ խևդիրեերի վե– րաբերյալ, ցույց տրվել արնմտահայու– թյաև նկատմամբ Աբդուլ Համիդի, երիտ– թուրքերի վարած վայրագ քաղաքակաևու– թյուևը, եվրոպ․ տերությունևերի խոս– տումների կեղծ բնույթը, և հայ ժողովրդի ազատագրակաև բոլոր հույսերի իրակա– նացումը կապվել է բանվոր դասակար– գի և գյուղացիությաև պայքարի հաղթա– կան ավարտի, Ռուսաստանում ցարիզմի ու կապիտալիզմի վերացման հետ։ Այդ շրջանում «Պրավդա»-իև թղթակցել եև Ս․ Շահումյաևը, Ս․ Կասյաևը, Վ․ Կսա– պարյաևցը, Ա․ Մռավյաևը, Ա․ Կարինյա– նը, P․ Բորյանը, Ա․ Շահսուվարյաևը, Ս․ Հովսեփյաևը և ուրիշ հայ բոլշևիկևեր։ «Պրավդա»-և ստաևում էիև Ալեքսանդրա– պոլում, Կարսում, Երևաևում, Ալավեր– դիում, Նոր Բայազետում գործող բոլշե– վիկևերը և տարածում բաևվորությաև մեջ։ Աշխատակցելով «Պրավդա»-ին, հայ բոլ– շևիկները ստեղծում են ևաև հայերեև թեր– թեր։ 1913-ի դեկտեմբերից Երևաևում Ա․ Մելիքյաևի խմբագրությամբ սկսում է լույս տեսել «Խոսք» թերթը, 1914-ի հուն– վարին Ա․ Կասյաևի խմբագրությամբ Թիֆ– լիսում՝ «Մեր խոսքը» շաբաթաթերթը։ Հայ աշխատավորությաևը և առաջադեմ մտա– վորակաևությանը հեղափոխ․ տեսությամբ զիևելու ուղղությամբ առաևձևապես մեծ աշխատանք է կատարել 1911– 12-ին Բաք– վում Մ․ Շահումյանի խմբագրությամբ լույս տեսևող «Նոր խոսք»-ը, որը հայերեև մարքսիստակաև տեսակաև առաջիև հան– դեսն էր։ Նրա էջերում պրոպագաևդվում էիև դիալեկտիկակաև և պատմ․ մատե– րիալիզմի, քաղաքատնտեսության և սո– ցիալիզմի ու կոմունիզմի մասին ուսմուն– քի հիմնական դրույթները։ Թե՝ բաևվ․ շարժմաև վերելքի, և թե՝ առաջիև համաշխարհային պատերազմի տարիևերին, Կովկասի բոլշևիկևերը մեծ ջանք են գործադրում վտարանդիությաև մեջ գտևվող Վ․ Ի․ Լեևիևի և կուսակցու– թյաև արտասահմանյան կենտրոևի հետ կապը պահպաևելու համար։ Բաքվից և Աստրախանից Լենինի հետ նամակագրա– կան կապ էր պահպանում Մ․ Շահումյա– նը։ Պրագայի կոնֆերանսի օրերիև Լեևիևի հետ հանդիպում է Մ․ Սպանդար– յանը, որը հետագայում նրա հետ մեկնում է Լայպցիգ և Բեռլին, իսկ ապա առաջնոր– դի հետ ևամակագրակաև կապ է պահպա– նում Կովկասից ու հեռավոր սիբիրյան աքսորավայրից։ 1911-ին Փարիզում Լեևիևիև և Ն․ Կ․ Կրուպսկայայիև այցելել է Կամոն։ 1913-ի աշնաևը Թիֆլիսից Կով– կասի, այդ թվում ևաև Հայաստաևի բոլ– շևիկների գործունեությաև մասիև Լեևիևիև տեղեկություններ է հաղորդել Մ․ Կաս– յաևը։ 1906–14-ին Ցյուրիխում վտարան– դիությաև մեջ գտևվող Ա․ Բեկզադյաևը, 1913–17-իև Բեռլինում, ապա Բեռնում և Դավոսում (Շվեյցարիա) վտարաևդիու– թյան մեջ գտևվող Վ, Կասպարյաևցը հա– ճախակի հաևդիպել եև Լեևիևի հետ, կա– տարել նրա կուսակց․ հանձնարարություն– ևերը։ Լենինի խորհուրդներն ու ցուցում– ևերը վճռակաև դեր եև կատարել Աևդր– կովկասում բոլշևիկյաև աշխատանքի ճիշտ կողմնորոշում մշակելու, այդ աշխատան– քը ուժեղացևելու գործում։ Առաջիև համաշխարհայիև պատերազմը (1914–18) սկսվելուց հետո Հայաստաևի և ամբողջ Աևդրկովկասի բոլշևիկևերը մեծ աշխատաևք կատարեցիև պատերազմի ևը– կատմամբ լենիևյաև լոգուևգևերը աշխա– տավորևերին հասցնելու և օպորտունիս– աակաև, բուրժ․ ու բուրժուա–ևացիոնա– լիստակաև կուսակցությունների քարոզ– ներից և գործուևեություևից ևրաևց հեռու պահելու համար։ Բոլշևիկևերը կաևգևած էիև իմպեր․ պատերազմը քաղաքացիա– կանի վերածելու, պատերազմում սեփա– կան կառավարությաև պարտության և Կո– մունիստական ինտերնացիոնալ ստեղծե– լու դիրքերում։ Տարածելով այդ գաղա– փարները, բոլշևիկևերը Հայաստանում 1915–16-ին ստեղծում են մի քաևի ևռր կուսակցակաև խմբեր, մասևավորապես՝ Ալեքսաևդրապոլի դեպոյում, քաղաքի մի քանի ձեռևարկություններում և զորամա– սերում, Ալավերդիում, էջմիածևում, Մա– րիղամիշում, Կարսում, Զաևգեզուրում, Ղարաքիլիսայում (այժմ՝ Կիրովակաև)։ էջմիածևում Աշ․ Հովհաննիսյաևի ղեկա– վարությամբ մարքսիզմի ուսումնասիր– մաև և պրոպագաևդման եռանդուև աշ– խատանք էին կատարում ճեմարանի սա– ները (Ա․ Միկոյան, Ա․ Մտամբոլցյան, Հ․ Կոստաևյաև, Ա․ Շահգելդյաև և ուրիշ– ներ)։ Տեղի են ունենում մի քանի հակա– պատերազմական ելույթներ։ Պատերազ– մի տարիևերիև բոլշևիկևերը բացահայ– տում էին հայ ժողովրդի արմ․ զանգվածի ազատագրման վերաբերյալ բուրժ․ տե– րությունների խոստումների կեղծություևը, անհաշտ պայքար մղում հայ բուրժուաևա–