Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/288

Ոչխ ա ր ն և ր ի ե այծերի գլխաքանակը, հզ․ գլուխ Աղ․ 1 Տարիներ Տնտեսություններ 1941 1961 1971 1976 1981 1984 1986 Բոլոր կատեգո– րիայի Կոլեկտիվ և պետ․ Ոչխարներ Այծեր Ոչխարներ Այծեր 999,0 222,3 579,7 78,5 1899,5 84,0 1331,2 10,9 1999,0 63,8 1323,4 20,6 2281,0 49,6 1395,8 11,4 2174,8 38,1 1332,1 6,3 2069,0 33,4 1206,2 4,6 1871,5 30,4 1133,1 4,3 Աղ․ 2 Մանր եղջերավոր անասնապահ ու թյան մթերքների արտա– դր ու թ յ ու ն ը (բոլոր կատեգորիաների տնտեսություններում, հզ․ гп) Մթերքներ Տարիներ 1940 1960 1970 1975 | 1980 1982 1985 Բուրդ Միս (կենդանի զանգվածը) 1479 3863 3888 29,7 4890 31,1 4726 35,7 4790 37,6 4425 30,5 կազմեց 1,26 մլն։ Ոչխարաբուծության ար– մատական վերափոխումն սկսվեց 1930-ին, երբ տեղական կոպտաբուրդ ոչխարի ցե– ղերը զանգվածաբար տրամախաչվեցին նրբագեղմ ցեղերի խոյերով, ստեղծվե– ցին ոչխարաբուծ․ մասնագիտացված տըն– տեսություններ, ֆերմաներ, կիրառվեց ոչխարների արհեստական սերմնավորու– մը, բարելավվեց կերակրման և խնամքի պայմանները։ Սկսած 1956-ից ՀՍՍՀ–ում ոչխարաբուծությունը զարգանում է կիսա– նրբագեղմ մսաբրդակաթնատու և կիսա– կոպտաբուրդ մսաբրդակաթնատու ուղ– ղություններով։ Կիսանրբագեղմ մսաբրդակաթնատու ուղղությունը զարգանում է ՀՍՍՀ 26 շըր– ջանում, որտեղ խառնացեղ մաքիները տրամախաչվում են հյուսիսկովկասյան մսաբրդատու ցեղերի և լեռնային կորիդել կիսանրբագեղմ ցեղախմբի խոյերով։ Այս ուղղության ոչխարների բարձր մթերատու արտադր․ հոտեր են ստեղծվել Աբովյանի, Անիի, Կրասնոսելսկի, Կամոյի, Հոկտեմ– բերյանի, Հրազդանի շրջանների տնտե– սություններում։ Ոչխարների միջին բըր– դատվությունը կազմում է 3,5–4,5 կգ, բրդի երկարությունը՝ 10–13 աէ, հաստու– թյունը՝ 58–50 որակի։ Սաքիների միջին կենդանի զանգվածը 55–56 կգ է, իսկ կաթնատվությունը (ապրանքային)՝ 40– 45 կգ։ Կիսակոպտաբուրդ մսաբրդակաթնա– տու ուղղությունը զարգանում է ՀՍՍՀ 8 շրջանում։ Հայկ․ կիսակոպտաբուրդ ճւսր– պապոչավոր ոչխարի ցեղը ստեղծվել է բալբաս, ռամբուլիե ու լինքոլն ցեղերի բարդ վերարտադր․ տրամախաչման եղա– նակով։ Այս ցեղի ոչխարների բրդատվու– թյունը կազմում է 2,5–3,2 կգ, միջին կեն– դանի զանգվածը՝ 55–60 կգ։ Մաքիներից ստացվում է 35–40 կգ ապրանքային կաթ։ Բրդի և կաթի հիմնական արտադրողները կոլտնտեսություններն ու սովետական տնտեսություններն են, որտեղ կենտրո– նացված է ոչխարների գլխաքանակի 85% –ը։ Այծաբուծությունը Հայկ․ լեռ– նաշխարհում զարգացած է եղել հնուց և որոշ գիտնականների կարծիքով այն եղել է այծերի ընտելացման բնօրրաններից մեկը։ Հայաստանում բուծված այծերից արժեքավոր է եղել հատկապես Կիլիկիա– յի նրբագեղմ այծը։ ՀՍՍՀ–ում բուծվող այծերը խոշոր չեն․ միջին կենդանի զանգ– վածը 31–32 կգ է։ ՀՍՍՀ տնտեսություն– ներում այծերն առանձին հոտեր չեն կազ– մում։ ՀՍՍՀ–ում հաստատված է ոչխարաբու– ծության հետագա զարգացման համալիր պլան, որի գիտամեթոդական ղեկավա– րությունն իրագործում են անասնաբու– ծության և կերարտադրության Հայկ․ ԳՀԻ–ն և Երևանի անասնաբուծ․–անաս– նաբուժ․ ինստ–ը։ 1975–85-ին ՀՍՍՀ–ում ոչխարների գըլ– խաքանակը և արտադրվող բրդի ու մսի քանակի մասին բերված է աղ․ 1 և 2-ում։ Մինւսսյան | Խոզաբուծություն։ Հայկ․ լեռնաշխար– հում խոզերի ընտելացման ժամանակա– շրջանը համարվում է մոտավորապես նեոլիթը։ Տոհմիկ ցեղերը դեռևս նախնա– դարյան համայնական հասարակարգում խոզերին բուծել են միս, ճարպ, կաշի ստա– նալու, երբեմն նաև հարևան ցեղերի հետ առևտուր կատարելու համար։ Այդ ժամա– նակաշրջանի խոզաբուծությանը բնորոշ են եղել պահվածքի ու կերակրման պար– զունակ ձևերը։ Հետագա դարերում խոզա– բուծությունն ունեցել է որոշ զարգացում, իսկ արաբ․, թուրք, և պարսկ․ տիրապե– տության տարիներին այն հետադիմում է, առանձին շրջաններում նույնիսկ՝ վե– րանում։ XIV դ․ 1-ին կեսին Արլ․ Հայաս– տանում խոզաբուծությունն աստիճանա– բար սկսում է վերականգնվել և արդեն 1870-ին խոզերի գլխաքանակը հասնում է մինչև 8,1 հզ․, իսկ 1913-ին՝ 35,9 հզ․։ Այդ ժամանակաշրջանում խոզաբուծությունն ուներ էքստենսիվ բնույթ, խոզերն ուշա– հաս էին, պտղատվությունը՝ ցածր, կեն– դանի զանգվածը՝ փոքր, կերակրում էին անտառային կերերով ևն։ Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատումից հետո միջոցներ ձեռնարկ– վեցին խոզաբուծության հետագա զար– գացման համար, կազմակերպվեցին խո– զաբուծ․ ֆերմաներ։ 1930-ից տեղական խոզերն սկսեցին բարելավել խոշոր սպի– տակ ցեղով, արմատապես փոխվեցին խո– զաբուծության վարման եղանակները, աճեց խոզերի գլխաքանակը (աղ․ 1)։ ՀՍՍՀ–ում խոզաբուծությունը կենտրո– նացված է Հս–արլ․ և Արարատյան դաշտի շրջաններում։ Խոզաբուծության համար լեռնա–անաա– ռային շրջաններում բնական կերի բա– զան (արոտ և անտառային կերեր) լայնո– րեն օգտագործելու նպատակով տեղա– կան և սսյիտակ խոշոր ցեղերի խառնա– ծինները տրամախաչեցին մանգալիցյան ցեղով։ Բացի խոշոր սպիտակից ՀՍՍՀ–ում բուծվում են նաև լւսնդբաս, ուէլս, ուկ– րաինական տափաստանային սպիտակ, հյուսիս–կովկասյան խոզերի ցեղերը՝ օգ– տագործելով դրանց հիմնականում արդ․ տրամախաչման համար։ ՀՍՍՀ–ում խո– զաբուծության ինտենսիվ զարգացումը սկսվել է 1965-ից։ 1966–70-ին խոզի մսի արտադրությունը ՀՍՍՀ–ում, ամբողջու– թյամբ վերցրած, ավելացավ մոտ 2 ան– գամ և կազմեց 10,7 հզ․ ա (կենդանի զանգված)։ 1965-ից ՀՍՍՀ–ում զարգացավ նաև խոզի մսի արտադրության միջտըն– տեսային կոոպերացիան, իսկ արդ․ խո– զաբուծությունն սկզբնավորվեց 9-րդ հըն– գամյակում։ 1973-ին մասնակիորեն շա– հագործման հանձնվեց խոզաբուծ․ ֆաբ– րիկա Սովետաշենում, իսկ 10-րդ հնգամ– յակի ընթացքում՝ Թալինի շրջ–ում( 1983-ից՝ Բաղրամյանի շրջ․ ենթւսկայության) 54 և 24 հզ․ խոզի աճեցման և բտման համալիր– ները։ 1983-ին ՀՍՍՀ–ում կար 269,6 հզ․ խոզ, այդ թվում կոլտնտեսություններում, միջտնտեսային ձեռնարկություններում, սովետական տնտեսություններում, հա– մալիրներում և պետ․ այլ տիպի ձեռնար– կություններում՝ 176,6 հզ․, անձնական տնտեսություններում՝ 93,0 հզ․։ 1982-ին, 1970-ի համեմատությամբ, խոզի մսի ար– տադրությունն ավելացավ 2,4 անգամ և կազմեց մոտ 26,1 հզ․ in։ Խոզի մսի ար– տադրությունը հիմնականում կենտրոնաց– ված է խոզաբուծ․ համալիրներում, կոլ– տնտեսությունների և սովետական տըն– տեսությունների խոզաբուծ․ ֆերմաներում (աղ․ 2)։ ՀՍՍՀ–ում զարգացած է բեկոնային և մսային խոզաբուծությունը։ Տնտեսություն– ների գերակշռող մասն ունի խոզի մսի ար– տադրության ավարտուն փուլ (կենդանի– ների աճեցումը, վերարտադրությունը, բտումը կատարվում է տնտեսություննե– րում)։ Խոզաբուծ․ համալիրներում խոճ– կորների աճեցումը և խոզերի բտումը տա– րակենտրոնացված են ըստ արտադր․ խոզերի գլխաքանակը բոլոր կատեգորիայի ն և ր ու մ Աղ․ 1 տ ն տ և ս ու թ յ ու ն– 1926 1941 1958 | 1961 1971 1976 1981 1986 խոզերի գլխաքանակը, հզ․ 33,4 58,8 109,3 126,9 120,5 173,8 235,0 344,3