Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/326

աության զարգացմանը։ Հիմնադրվում է Երևանի պետ․ համալսարանը (1920), որը դաոնում է գիա․ կադրերի պատրաստ– ման և գիտ․ հետազոտությունների հիմ– նական կենտրոնը։ Աստիճանաբար այդ հիմքի վրա ստեղծվում են գիտ․ նոր կենտ– րոններ՝ բացվում են ուս․ նոր հաստատու– թյուններ, գիտահետազոտ․ ինստ–ներ ու լաբորատորիաներ։ 1935-ին ստեղծվում է ՍՍՀՄ ԴԱ հայկ․ մասնաճյուղը (Արմ– ֆան), որի հիման վրա 1943-ին հիմնադըր– վում է ՀՍՍՀ ԴԱ, արմատական բեկում է մտցվում գիտությունների զարգացման գործում։ Մեծ թափ են ստանում տեսական հիմնարար, ինչպես և կիրառական հետա– զոտությունները, որոնց արդյունքները ներդրվում են ժող․ տնտեսության մեջ։ Ծավալվում են հասարակագիտ․ հետազո– տությունները, զարգանում է հայագիտու– թյունը։ Բարձր հիմքերի վրա է դրվում գիտ․ կադրերի պատրաստումը։ Ներկա– յումս ՀՍՍՀ ունի բարձր մակարդակի հասած և արագ աճող գիտատեխ․ պոտեն– ցիալ, որի զարգացումը, որակական և քանակական աճը որոշվում են հանրապե– տության տնտեսության և մշակույթի զար– գացման մակարդակով և առանձնահատ– կություններով։ ՀՍՍՀ գիտատեխ․ պոտեն– ցիալը, լինելով ՍՍՀՄ գիտատեխ․ պոտեն– ցիալի բաղկացուցիչ մասը, ձևավորվել և զարգանում է որպես սոցիալ–տնտ․ վերա– կառուցումների օրգ․ մաս և իրականաց– վում է կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ։ Կոմունիզմի նյութա– տեխ․ բազայի աճը և կատարելագործու– մը, մշակութային հեղափոխությունը, պե– տության կողմից գիտության և տեխնիկա– յի զարգացման համար հատկացվող ֆի– նանս․ և նյութական միջոցները հնարա– վորություն ստեղծեցին հետազոտություն– ներ կատարել գիտության և տեխնիկայի բազմաթիվ ուղղություններով։ Հայաստա– նի կոմունիստ, կուսակցության և հանրա– պետության կառավարության ջանքերով գիտ․ կենտրոններ են ստեղծվել ոչ միայն մայրաքաղաքում ն խոշոր քաղաքներում, այլև արդ․ և գյուղատնտ․ նոր շրջաննե– րում։ ՀՍՍՀ–ում այսօր ստեղծվել է գիտ․ հիմնարկների ճյուղավորված և փոխկա– պակցված համակարգ, որը համապատաս– խանում է հանրապետության գարգացման պահանջմունքներին։ ՀՍՍՀ գիտ․ կոլեկտիվները, ստեղծա– գործաբար համագործակցելով միութենա– կան հանրապետությունների ու ՍՍՀՄ գիտ․ կոլեկտիվների հետ, ձեռնամուխ են եղել հանրապետության ժող․ տնտեսու– թյան կարևորագույն պրոբլեմների լուծ– մանը։ Գիտությունը, որ մեր ժամանակնե– րում դարձել է անմիջական արտադրոդա– կան ուժ և գիտատեխ․ առաջադիմության հիմնական գործոններից մեկը, ելնելու] ՍՄԿԿ XXVII և ՀԿԿ XXVIII համագումար– ների որոշումներից, իր հետազոտություն– ների կենտրոնում է պահում արտադրու– թյան ինտենսիվացման խնդիրներին հա– մապատասխանող պրոբլեմները։ ՀԿԿ Կենտկոմը և հանրապետության կառավա– րությունը մեծ աշխատանք են կատարում գիտահետազոտական հիմնարկների արդ– յունավետությունը բարձրացնելու, գիտա– տեխ․ առաջադիմության արագացման մեջ նրանց ներդրումը մեծացնելու, գիտությու– նը արտադրությանը մոտեցնելու, բուհերի գիտ․ պոտենցիալը արդյունավետորեն օգ– տագործելու ուղղությամբ։ վերջին տարի– ներին մեծ չափով ընդլայնվել են միջազգ․ գիտ․ կապերը, հայ գիտնականները մաս– նակցում են միջազգ․ տարբեր համաժո– ղովների, իրենց հերթին կազմակերպում են այդպիսի գիտաժողովներ, որոնք մե ծապես նպաստում են գիտության առաջ– ընթացին։ ՀՍՍՀ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԿԱԴԵՄԻԱ ՀՍՍՏ ԳԱ հիմն, է 1943-ի նոյեմբ․ 29-ին, Երևանում, ՍՍՀՄ ԳԱ հայկ․ մասնաճյու– ղի հիման վրա։ Ակադեմիայի հիմնական խնդիրներն են․ կազմակերպել բնական և հասարակական գիտությունների առանցքային պրոբլեմ– ների հետազոտումը, ուսումնասիրել և ընդհանրացնել համաշխարհային գիտու– թյան նվաճումները, նպաստել դրանց ներդրմանը արտադրության մեջ, գիտու– թյան ու մշակույթի ասպարեզներում, բա– ցահայտել տեխ․ առաջընթացի հնարավո– րությունները և հանձնարարականներ մշակել ժող․ տնտեսության համար։ ՀՍՍՀ ԳԱ ղեկավարում և կոորդինաց– նում է ԳՀ հիմնարկներում և բարձրա– գույն ուս․ հաստատություններում կա– տարվող հետազոտությունները։ ԳՀ հաս– տատությունների մեծ մասը գտնվում է Երևանում, կան նաև Բյուրականում, Աշ– տարակում, Լենինականում, Կիրովակա– նում և հանրապետության այլ վայրե– րում։ 1930-ական թթ․ Հայաստանում ԳՀ հաս– տատությունների ցանցի ընդլայնումը և գիտ․ կադրերի աճը պայմաններ ստեղծե– ցին մեկ ընդհանուր կենտրոնում գիտ․ աշխատանքները միավորելու համար։ 1935-ին ստեղծվեց ՍՍՀՄ ԳԱ հայկ․ մաս– նաճյուղը (Արմֆան), որը, միավորելով տարբեր բնագավառների գիտ․ հիմնար– կություններ, շուտով դարձավ հանրապե– տության գիտ․ մտքի կենտրոն։ Նախա– պատերազմյան տարիներին Հայաստա– նում լայն ուսումնասիրություններ ու հե– տազոտություններ կատարվեցին քիմիա– յի, գյուղատնտեսության, հասարակա– կան գիտությունների, մասնավորապես, հայագիտության ասպարեզներում։ ԳՀ աշխատանքներ սկսվեցին ֆիզմաթ, և տեխ․ գիտությունների ասպարեզում։ ՀՍՍՀ ԳԱ իսկական անդամներ Ազգանուն, անուն, հայրանուն Բնագավառը Թղթակից անդամ Իսկական անդամ Աբեղյան Մանուկ Խաչատուրի (1865–1944) լեզվաբանություն, գրականու– թյուն – 1943 Ադոնց Հրանտ Տիգրանի (1914–87) էներգետիկա 1963 1982 Աթոյան Ռոբերտ Վարդգեսի (ծն․ 1935) հաշվողական տեխնիկա 1982 1986 Ալեքսանդրյան Ռաֆայել Արամի (ծն․ 1923) մաթեմատիկա 1965 1986 Ալիխանյան Արտեմ Իսահակի (1908–78) ֆիզիկա – 1943 Ալիխանով Աբրահամ Իսահակի (1904–70) ֆիզիկա – 1943 Աղաջանյան Գեղամ Խաչատուրի (1891 – 1969) ագրոտեխնիկա 1953 1956 Աղայան էդուարդ Բագրատի (ծն․ 1913) լեզվա բանություն 1953 1982 Աղա յան Ծատուր Պավելի (1911–82) պատմություն 1950 1963 Աճաոյան Հրաչյա Հակոբի (1876–1953) լեզվաբանություն – 1943 Առաքելյան Արտաշես Արկադիի (ծն․ 1909) տնտեսագիտություն _ 1960 Առաքելյան Բաբկեն Նիկոլայի (ծն․ 1912) պատմություն 1968 1974 Ասլանյան Աշոտ Տիգրանի (ծն․ 1919) երկրաբանություն 1965 1986 Աֆրիկյան էվրիկ Գեղամի (ծն․ 1925) մանրէաբանություն 1974 1982 Բաբայան Արաքսի Թովմասի (ծն․ 1906) քիմհա 1956 1968 Բաբաջանյան Գուրգեն Հմայակի (1907 – 82) գենետիկա – 1948 Բակլավաջյան Հովհաննես Գեղամի (ծն․ 1920) ֆիզիոլոգիա 1974 1986 Բրուտյան Գեորգ Աբելի (ծն․ 1926) փիլիսոփայություն 1971 1982 Բունիաթյան Հրաչյա Խաչատուրի (1907–81) կենսաքիմիա – 1943 Գաբրիելյան Արշալույս Համբարձումի (ծն․ երկրաբանություն 1956 1982 1912) Գալոյան Արմեն Անուշավանի* (ծն․ 1929) կենսաքիմիա 1971 1986 Գալոյան Գալուստ Անուշավանի (ծն․ 1927) պատմություն 1971 1982 Գուլքանյան Վարդան Հովհաննեսի (1902 – 76) գենետիկա – 1943 Գուրզադյան Գրիգոր Արամի (ծն․ 1922) աստղաֆիզիկա 1965 1986 Դավթյան Գագիկ Ստեփանի (1909 – 80) ագրոքիմիա 1947 1950 Դեմիրճյան (Դեմիրճօղլյան) Դերենիկ Կա– րապետի (1877–1956) գրականություն t 1953 Եղիազարով իվան Վասիլիի* (1893 – 1971) հիդրոէներգետիկա t 1943 Երեմյան Սուրեն Տիգրանի (ծն․ 1908) պատմություն 1953 1963 Զարյան (Ղազանջյան) Ռուբեն Վարոսի* (ծն․ 1909) արվեստ 1974 1986 Զորյան (Առաքելյան) Ստեփան Եղիայի (1889-1967) գրականություն t 1965 Թախտաշյան Արմեն Լեոնի (ծն․ 1910) բուսաբանություն 1945 1971 Թամամշյան Ալեքսանդր Զաքարի (1877 – 1967) անասնաբուծություն t 1943 Թումանյան Միքայել Գալուստի (1886 – 1950) բուսաբանություն t 1943 Իոսիֆյան Անդրանիկ Ղեոնդի (ծն․ 1905) էլեկտրատեխնիկա 1946 1950