Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/378

հարցերին։ Հետագայում հետազոտու– թյունների ոլորտը ոԱոշ չափով ընդլայն– վել է։ Աշխատանքներ են կատարվել բազ– մաչափ հարթությունների լոկալ–դիֆերեն– ցիալ երկրաչափության, դասական հա– մասեռ տարածություններում ենթաբազ– մաձԱությունների երկակի նորմալացման և ենթաբազմաձեությունների լոկալ կա– ռուցման, դիֆերենցելի շերտավորման վրա աֆինային կապերի ու տենզորական դաշտերի պրոյեկտման տեսության և այլ հարցերի վերաբերյալ։ Տոպոլոգիայի բնագավառում աշ– խատաքներն սկսվել են 1970-ական թթ․ սկզբներին։ Մուծվել են հիլբերտյան տա– րածության ենթաբազմությունների ան– վերջչափանի հոմոտոպիկ խմբերը և վեր– ջավոր դեֆեկտով սֆերայի համար հաշվ– վել կոմպակտ տիպի այդ խմբերը։ Ստաց– վել է կամայական հաուսդորֆյան տարա– ծության բոլոր H-փակ (ինչպես նաև բո– լոր հաուսդորֆյան) ընդլայնումների կա– ռուցման՝ վաղուց դրված խնդրի լուծումը։ 1980-ական թթ․ Մտոունի–Վայերշտրասի մոտարկման դասական թեորեմն ընդհան– րացվել է կամայական տոպոլոգիական տարածության համար (Մ․ Հովսեփյան)։ Հանրահաշվի բնագավառում առաջին աշխատանքը կատարվել է 1950- ական թթ․՝ մասնակի տեղադրություննե– րի վերջավոր համակարգերի հետազոտ– ման վերաբերյալ (Վ․ Հովհաննիսյան)։ 1970-ական թթ–ից աշխատանքներ են կա– տարվում քառակուսի մատրիցների ներ– կայացման, Լիի իրական ոչ կոմպակտ պարզ խմբերի վերլուծման, ունիվերսալ հանրահաշիվներում և երկրորդ աստիճա– նի հանրահաշիվներում երկրորդ աստի– ճանի նույնությունների հետազոտման, երկրորդ աստիճանի զուգորդական նույ– նությունների դասակարգման, Պրիմի բազ– մաձևությունների՝ հիպերէլիպսական կո– րի երկու կետերում ճյուղավորման դեպ– ^ivS тлуттГЪши^ГиЛ1 Ա այլ հարցերի վե– րաբերյաւ։ Մաթեմատիկական կիբեռնետիկա։ Հա– յաստանում մաթեմատիկական կիբեռնե– տիկայի զարգացման գլխավոր գործոննե– րից էր Երևանի մաթեմատիկական մեքե– նաների ԴՀԻ–ի (1956) և ՀՍՍՀ ԳԱ հաշ– վողական կենտրոնի (1957) ստեղծումը։ Կատարվել են ԷՀՄ–ի նախագծման ավ– տոմատացման աշխատանքներ։ Տրամա– բանական նախագծման բնագավառում կառուցվել են տվյալ սխեմայի համար մուտքի հավաքածուի որոնման ալգորիթմ– ներ, որոնք ակտիվացնում են տվյալ ան– ճշտությունը հայտնաբերող տրված լրիվ ճանապարհը։ Առաջարկվել է կոնստրուկ– տորական կառուցվածքների նախագծման նոր՝ «միջակայքերի մեթոդը»։ Կոդերի հանրահաշվական տեսության և վերջավոր դաշտերի տեսության զար– գացման համար կարևոր նշանակություն են ունեցել Ռ․ Վարշամովի աշխատանք– ները, որոնցից առավել կարևորները լայ– նորեն հայտնի են (օրինակ, «Վարշամո– վի–Հիլբերտի եզրեր» հասկացությունը)։ 1964-ին, Ռ․ Վարշամովը վերջավոր դաշ– տերի վրա բազմանդամների վերածելիու– թյան տեսության բնագավառում ստացել է մի շարք էական արդյունքներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռել հետագա– յում ստեղծել բազմանդամների վերածե– լիության կոնստրուկտիվ տեսությունը։ Ստացվել են ցիկլային կոդերի կշռային սպեկտրների որոշման, կամայական հիմ– քի վրա օպտիմալ կոդերի և բազմամուտք կապուղիներով կոդերի կառուցման կա– րևոր արդյունքներ։ Կատարվում են հե– տազոտություններ կոնստրուկտիվ մաթ․ տրամաբանության, կոնստրուկտիվ և ին– տուիցիոնիստւսկան մաթ․ անալիզի բնա– գավառում։ Ստեղծվել է սիմետրիկ կոնս– տրուկտիվ տրամաբանության համակարգ, որը ներառում է դասական և ինտուիցիո– նիստական տրամաբանությունները։ Կատարվել են բարդության տեսության և ալգորիթմական երելիության հետա– զոտություններ։ Հետազոտվել են տարբեր մակարդակների ալգորիթմական լեզու– ների հետ կապված օպտիմալացման մի շարք խնդիրներ։ Լուծվել է Ա․ Մայերի խըն– դիրը՝ ալգորիթմների փոքրագույն ին– դեքսների բազմությունների ու աստի– ճանների վերաբերյալ։ Ուսումնասիրվել են կառավարման ստրատեգիաների որոնման հայտնի վերջավոր պրոբլեմնե– րի համար միասնական պարամետրական ներկայացումը և հարակից խնդիրներ։ Մշակվել է մինիմալ տեստերի երկարու– թյունների անընդմեջ գնահատման մե– թոդ, դիտարկվել է այդ խնդիրների մոտա– վոր լուծման հնարավորությունը։ 60 –ական թթ․ վերջերից հետազոտու– թյուններ են կատարվում խաղերի տեսու– թյան բնագավառում, որտեղ ստացվել են մի շարք արժեքավոր արդյունքներ։ Գրկ․ Պ և in ր ո ս յ ա ն Գ․ Բ․, Մաթեմատի– կան "Հայաստանում հին և միջին դարերում, Ե․, 1959։ Նույնի, Միջնադարյան Հայաս– տանի մաթեմատիկայի պատմությունից, Ե․, 1986։ Սաղաթե լյան Վ․ Վ․, Մաթեմա– տիկան Երեանի համալսարանում, Ե․, 1980։ Достижения науки в Советской Армении, (1920–1980), под общ․ ред․ В․ А․ Амбарцу– мяна, Е․, 1984․ Մ․Ջրբաշյան, Վ, Սաղաթեւյան^Ա^աւաւյան, Ն․ Առաքեչյան, Ռ․ Աչեքսանղրյան, Հ․ Ներսիսյան, Ռ․ Համ բարձում յան Մեխանիկա Սովետական Հայաստանում մեխանի– կայի բնագավառում կատարված գիտա– կան առաջին հետազոտությունները (1920–30-ական թթ․) կապված են Հ․ Ան– ժուրի (Չեբոտարյան), Ա․ Հակոբյանի, Ա․ Տեր–Մկրտչյանի անունների հետ, որոնք զգալի ավանդ ունեն ՀՍՍՀ–ում գիտական կադրերի պատրաստման, բուհերում մե– խանիկայի հարցերով զբաղվող ամբիոննե– րի և լաբորատորիաների կազմակերպման գործում։ Ընդհանուր մեխանիկա։ ՀՍՍՀ–ում զարգացում ստացած բաժիններից է կայու– նության տեսությունը։ Այդ ուղղությամբ կատարվել են կառավարելի համակարգե– րի շարժման կայունության և դինամիկայի (Կ․ Աբգարյան), հեղուկով ոչ լրիվ լցված պինդ մարմնի շարժման կայունության հարցերի ուսումնասիրություններ, ստաց– վել կայունության բավարար պայմաններ։ Առաջին անգամ ընդհանրացվել է Լյա– պունովի երկրորդ մեթոդը՝ ոչ գծային ջերմահաղորդականության խնդիրների լուծումների կայունությունն ուսումնասի– րելու համար։ Հետազոտվել են մեխանի– կական համակարգերի կայունացման և դիտելիության հարցերը, ստացվել են ոչ լրիվ կառավարելի և դիտելի մեխանիկա– կան համակարգերը գիրոսկոպային և դի– սիպատիվ ուժերի միջոցով լրիվ կառավա– րելի կամ լրիվ դիտելի դարձնելու անհրա– ժեշտ և բավարար պայմաններ (Մ․ Գաբ– րիելյան)։ Դեֆորմացվալ պինդ մարմնի մեխանի– կա։ Ուսումնասիրությունները ՀՍՍՀ–ում սկսվել են 1940-ական թթ․։ Դրանք ընդ– գրկում էին առաձգականության մաթ․ տեսության, թաղանթների ու սալերի, սող– քի տեսությունների և շինարարական մե– խանիկայի մի շարք հարցեր (Ա․ Նա զա– րով, Թ․ Խաչատրյան, Օ․ Սապոնջյան, Ն․ Հարությունյան, Ս․ Համբարձումյան, Р․ Աբրահամյան, Մ․ Սիմոնով, Վ․ Փինաջ– յան, Գ․ Տեր–Ստեփանյան, Մ․ Մանուկյան)։ 1960–80-ական թթ․ նշանավորվել են ՀՍՍՀ–ում մեխանիկայի նոր գիտական ուղղությունների (մագնիսաառաձգակա– նություն, հիդրոաերոառաձգականություն, տարամոդուլ առաձգականություն, ջեր– մաառաձգականություն, պլաստիկության, առաձգամածուցիկության, միացումների ամրության տեսություններ և բնահողերի մեխանիկա) զարգացմամբ։ Առանձնացել են մեխանիկայի երկու գիտական դպրոց– ներ՝ Ն․ Հարությունյանի և Ս․ Համբար– ձումյանի գլխավորությամբ։ ժառանգա– կան հատկություններով օժտված ծերա– ցող նյութերից պատրաստված մարմին– ների սողքի տեսության զարգացման հա– մար հիմք են ծառայել Ն․ |ս․ Հարություն– յանի «Սողքի տեսության որոշ հարցեր» մենագրությունում (1952, ռուս․) տեղ գը– տած դրույթները։ Կարևոր արդյունքներ են ստացվել նաև անիզոտրոպ շերտավոր սալերի և թաղանթների ընդհանուր տեսու– թյան, առաձգականության մաթ․ տեսու– թյան ասպարեզներում։ Հանրապետու– թյունում մեխանիկայի զարգացման կա– րևոր փուլերից էր 1971-ին ՀՍՍՀ ԳԱ մե– խանիկայի ինստ–ի ստեղծումը։ Առաձգականության մաթ․ տեսության բնագավառի աշխատանքներից աչքի են ընկնում պրիզմայաձև ձողերի ոլորման և ծռման ուսումնասիրման արդյունքները, որոնք ընդհանրացվել են Ն․ Խ․ Հարու– թյունյանի և Р․ Լ․ Աբրահամյանի «Առաձ– գական մարմինների ոլորում» աշխատու– թյունում (1963, ռուս․)։ Ուշագրավ են նաև Օ․ Սապոնջյանի, Մ․ Մանուկյանի, Կ․ Չո– բանյանի, Ա․ Բաբլոյանի և Վ․ Սարգըս– յանի աշխատանքները՝ հարթ, տարածա– կան հպման խնդիրների լուծման արդ– յունավետ մեթոդների մշակման ասպա– րեզում։ Առանձին հետաքրքրություն են ներկայացնում անիզոտրոպ, բաղադրյալ ձողերի ոլորման և ծռման հետազոտու– թյունները։ Մշակվել են առաձգականու– թյան տեսության խառը և հպման խնդիր– ների լուծման արդյունավետ մաթ․ մեթոդ– ներ և հետազոտվել կիրառական նշանա– կություն ունեցող խնդիրների դասեր։ Ուսումնասիրվել են բաղադրյալ մարմին– ների լարվածային վիճակի առանձնա– հատկությունները և ստացվել թերլար– վածության պայմանները միացումների