Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/397

Մալակոլոգիա։ Փափկամար– մինների ուսումնասիրությամբ հիմնակա– նում զբաղվել են ՀՍՍՀ ԳԱ կենդանաբա– նության ինսա–ում (Ն․ Ակրամովսկի)։ Պարզվել է, որ նրանք ֆասցիոլների, դիկ– րոցելիումի և ոչխարների նեմաաոդների միջանկյալ տերեր են (Պ․ Ավաջյան, է․ Դավթյան)։ Ջերմոցներում ծխախոտի սածիլներին վնասող կողինջի դեմ մշակ– վել և ներդրվել են պայքարի միջոցներ (Ն․ Ակրամովսկի, Գ․ Բաբայան)։ Հելմինթոլոգիա։ Կենդանաբա– նության ինստ–ում ուսումնասիրվել են վայրի և ընտանի թռչունների հելմինթնե– րը։ Բացահայտվել է ջրաճահճային ճընճ– ղուկազգիների և վայրի այլ թռչունների հելմինթների տեսակային կազմը (Ս․ Մով– սիսյան), նկարագրվել են ընտանի թըռ– չունների հելմինթոֆաունան ու հելմին– թոզները, բացահայտվել դրանց առանձ– նահատկությունները՝ կախված արդ․ նոր թռչնաբուծ․ ֆաբրիկաներում թռչունների պահման տեխնոլոգիայից (Ս․ Մովսիս– յան, Կ․ Հախումյան, Ֆ․ Չուբարյան)։ Ուսումնասիրվել են որոշ կաթնասունների՝ մուֆլոնի, բեզոարյան այծի, կրծողների մեծ մասի, ինչպես նաև ձկների հելմին– թոֆաունան, ՀՍՍՀ ֆիտոնեմատոդները և հողի նեմատոդները (Հ․ Պողոսյան)։ Համաճարակագիտության, վիրուսաբա– նության և բժշկ․ պարազիտաբանության ինստ–ում բացահայտվել է հանրապետու– թյունում մարդու հելմինթոֆաունան, ուսումնասիրվել է հիմնական հելմինթոզ– ների համաճարակաբանությունը, մշակ– վել և ներդրվել են զանգվածային ռացիո– նալ կանխարգելիչ ու բուժիչ միջոցառում– ներ (Ե․ Քալանթարյան)։ Երևանի անաս– նաբուծ․-անասնաբուժ․ ինստ–ում ուսում– նասիրվել են ոչխարների թոքային նեմա– տողների, ցեստոդների և մի շարք այլ հելմինթէերի կենսաբանությունը և զար– գացման փուլերը։ Կենդանաբանության ինստ–ում կատարվել է մակաբուծական հիվանդությունների դեպքում իմունաբա– նական վիճակների դասակարգում, առա– ջին անգամ բացահայտվել և ուսումնասիր– վել է թաքնված հելմինթոզների երևույթը, առաջարկվել են հելմինթոզների կանխար– գելման սկզբունքորեն նոր եղանակներ։ Ակարոլոգիա։ Կենդանաբանու– թյան ինստ–ում ուսումնասիրվել են տետ– րանիխոիդ տզերի վերնաընտանիքը, փափկամարմին, էրիոֆիոիդ տզերը (Ա․ Բաղդասարյան)։ Նկարագրվել են այդ խմբերին պատկանող մի շարք նոր տե– սակներ։ Հետազոտվել են գիշատիչ ֆի– տոսեիդ տզերը, որոնք նվազեցնում են բուսակեր տզերի քանակը։ Կենդանաբա– նության, ինչպես նաև հայկ․ անասնա– բուժ․ ԳՀԻ–ներում, զբաղվել են տրանս– միսիվ հիվանդություններ փոխանցող իք– սոդիդ տզերի ֆաունայի և կենսաբանու– թյան հարցերով, հետազոտվել են նաև մակաբույծ ու ազատ ապրող գամագիդ տզերը, բացահայտվել նրանց տերերը և բնակատեղերը։ Միջատաբան ու թյ ու ն։ Միջատ– ների ֆաունայի ուսումնասիրման հիմնա– կան աշխատանքները տարվել են ՀՍՍՀ ԳԱ կենդանաբանության ինստ–ում (Ն․ Ակ– րամովսկի)։ Հետազոտվել է ուղղաթև մի– ջատների ամբողջ համակարգը։ «Հայաս– տանի ֆաունայի» առանձին հատորներ են հրատարակվել մորեխների և ծղրիդ– ների մասին (Գ․ Ավագյան)։ Հայկ․ գյուղատնտ․ ինստ–ում զբաղվել են լվիճների կենսաբանության հարցե– րով։ 1935-ին բրդապատ լվիճով վարակ– ված շրջաններ տեղափոխվեց աֆելինուս մակաբույծը, որը լավ արդյունք տվեց, իջեցնելով խնձորենու վարակվածության աստիճանը (Հ․ Ավետյտն)։ Հրատարակ– վել է «Հայաստանի կոկցիդների որոշիչը», ինչպես նաև Հայաստանի ֆաունայի ալ– րավոր որդանների վերաբերյալ հատորը։ Մանրազնին ուսումնասիրվում է արա– րատյան որդան կարմիրը՝ նրանից ներկ ստանալու նպատակով։ Մշակվել են փակ գրունտում նրա բազմացման մեթոդները։ Որդան կարմիրի պահպանման նպատա– կով ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհուրդը Հոկ– տեմբերյանի շրջանում 200 հա տարածու– թյուն է հատկացրել արգելավայրի հա– մար։ ՀՍՍՀ–ում հայտնաբերված կիսա– կարծրաթև միջատների տեսակների թիվը հասցվել է 750-ի։ Կատարելագործվել են կիսակարծրաթևերի որոշման մեթոդնե– րը, ԷՀՄ–ի օգնությամբ մշակվել են թվա– յին, տեքստային աղյուսակներ, որոնք արագացնում են տեսակների որոշման պրոցեսը։ Առավել լավ են ուսումնասիր– ված բզեզները։ Մի շարք աշխատանքներ վերաբերում են ոսկեբզեզներին (Ա․ Ռիխ– տեր), հրատարակվել է փայտահատ բզեզ– ների որոշիչ (Ն․ Պլավիլշչիկով), երկա– րակնճիթների որոշիչ (Մ․ Տեր–Մինասրսն)։ Բզեզների ուսումնասիրման գործում մեծ ավանդ ունի Ս․ 6աբլոկով–Ւ»նձորյանը։ Ուսումնասիրված են ՀՍՍՀ ընդակեր և չրխկան բզեզները։ Հրատարակվել են երկրաչափ թիթեռների վնասակար տե– սակների որոշիչ (Ս․ Վարդիկյան) և ատ– լաս՝ նրանց տեսակների սեռական ապա– րատի վերաբերյալ։ Թաղանթաթևերի կարգից ուսումնասիրվել են հիմնակա– նում մակաբույծ տեսակները։ Հրատա– րակվել է խալցիդների վերնաընտանիքի ամփոփագիր։ Բուսակեր թաղանթաթևե– րից ուսումնասիրվել են սղոցողները և եղջրապոչերը։ Երկթևանիներից ուսում– նասիրվել են գյուղատնտ․ վնասատու հա– ցաճանճերը, արյունածուծ մժղուկները և մլակները (Հ․ Տերտերյան), իսկ վերջին տարիներին՝ մոզերը։ Համաճարակագի– տության, վիրուսաբանության և բժշկ․ պարազիտաբանության ինստ–ում պար– զաբանվել է մալարիային ու ոչ մալա– րիային մոծակների տեսակային կազմը, նրանց տարածվածությունը և կենսաբա– նությունը։ Հակաժանտախտային կայանում աշխա– տանքներ են կատարվել լվերի տեսակա– յին կազմի և նրանց կենսաբանության վերաբերյալ։ Կենդանաբանության ինստ–ում աշխա– տանքներ են տարվում հանրապետության պտղատու կուլտուրաների ամենավտան– գավոր վնասատուներից մեկի՝ խնձորե– նու պտղակերի դեմ գենետիկական պայ– քարի ուղղությամբ (Ս․ Սարգսյան)։ Ողնաշարավորների ֆաու– նան ուսումնասիրվում է կենդանաբանու– թյան, բույսերի պաշտպանության ինստ–ներում, հակաժանտախտային կա– յանում, Երևանի համալսարանի և մանկա– վարժական ինստ–ի կենդանաբանության ամբիոններում, Սևանի ջրակենսաբանա– կան կայանում և Երևանի կենդանաբանա– կան այգում։ ՀՍՍՀ–ում այժմ հայտնի են ձկների 27, երկկենցաղների 6, սողուննե– րի 45, թռչունների ավելի քան 300, կաթ– նասունների 74 տեսակ։ Ուսումնասիրու– թյունների արդյունքներն ամփոփված են «Հայկական ՍՍՀ կենդանական աշխարհը» գրքում (Ս․ Դալ)։ Կենդանաբանության ինստ–ում մանրազնին և բազմակողմա– նիորեն ուսումնասիրվել են ինչպես վնա– սակար, այնպես էլ որսարդյունագործա– կան և այլ օգտակար կենդանիների, պահ– պանման ենթակա տեսակների էկոլո– գիան և քանակության դինամիկան։ Կար– գավորվել է հանրապետության տարած– քում որսորդության հարցը, մշակված է «Հայկ․ ՍՍՀ որսորդական տնտեսություն– ների վարման կանոնադրությունը»։ Աշ– խատանքներ են տարվում ՀՍՍՀ–ում ան– հետացման վտանգի տակ գտնվող վայրի ոչխարի (մուֆլոնի) և բեզոարյան այծի պահպանության համար (հիմնվել է բու– ծարան)։ Կենդանաբանության ինստ–ը մասնակցել է «Սևան» ազգային ւյյարկի և երեք արգելոցների կազմակերպմանը։ Ինստ–ին կից կազմակերպվել է կիրառա– կան կենդանաբանության կենտրոն (Նաի– րիի շրջանում)։ Կազմված է ողնաշարա– վորների հազվագյուտ և անհետացող տե– սակների ցուցակը։ Զբաղվում են նաև ող– նաշարավոր կենդանիների ֆաունայի պատմության հարցերով՝ պալեոլիթից մինչև միջին դարերը։ ՀՍՍՀ Մինիստրնե– րի խորհրդի որոշմամբ, հանրապետության գիտական հիմնարկներին կենդանիներ մատակարարելու համար կենդանաբա– նության ինստ–ում կազմակերպվել է փորձ– նական կենդանիների բուծարան։ Բույ– սերի պաշտպանության ինստ–ում ուսում– նասիրվել է գյուղատնտեսությանը վնա– սող կրծողների կենսաբանությունը և մը– շակվել են պայքարի միջոցառումներ դը– րանց դեմ։ Համաճարակագիտության, վի– րուսաբանության և բժշկ․ պարազիտաբա– նության ինստ–ում մշակվել են պայքարի միջոցառումներ մոխրագույն համստերի– կի դեմ, պարզաբանվել է վայրի և տնային թռչունների դերը օրնիթոզների տարած– ման գործում։ Հակաժանտախտային կա– յանում ուսումնասիրվել է կրծողների տար– բեր տեսակների դերը ժանտախտի ան– դըրկովկասյան բարձրլեռնային օջախում և վայրի ֆաունայի դերը տուլարեմիայի համաճարակաբանության հարցում։ Առա– ջին անգամ բացահայտվել և ուսումնասիր– վել է ժայռամողեսի կուսածնության երե– վույթը (ի․ Դարևսկի)։ Մկյուռանմանների, սմբակավորների և կզաքիսների վազքի ու ցատկման կենսամեխանիկայի ուսում– նասիրությամբ բացահայտվել են համա– գործիչ մկանների զարգացման տարբեր ինտենսիվության պատճառները։ Այդ մոր– ֆոֆունկցիոնալ օրինաչափությունների հիման վրա ուղղումներ են մտցվել ֆիլո– գենետիկական սխեմաների մեջ՝ մաշկո– տանիների մոնոֆիլետիկ ծագման ապա– ցույցը, գորեղամկան և ցոկորի մեկուսի վիճակը ևն (Պ․ Ղամբարյան)։ Կենդանա–